૬(૧).૦૩
ક્રૉંક્વિસ્ટ આર્થરથી ક્લૉરોફિલ
ક્લાર્ક, ડબ્લ્યૂ. બી. (રેવ.)
ક્લાર્ક, ડબ્લ્યૂ. બી. (રેવ.) (જ. 2 જૂન 1798, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 16 જૂન 1878, સીડની, ઑસ્ટ્રેલિયા) : અંગ્રેજ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. પણ પછીથી ઑસ્ટ્રેલિયાના ન્યૂ સાઉથ વેલ્સમાં સ્થાયી થયેલા. તેઓ ઑસ્ટ્રેલિયામાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રનો પાયો નાખનાર હતા. મુખ્યત્વે સ્તરવિદ (stratigrapher) હતા. સાઇલ્યુરિયન કાળના ખડકસ્તરોનો તેમણે અભ્યાસ કર્યો હતો. ઑસ્ટ્રેલિયામાં મૂળ સ્થાનમાંથી (in situ) સોનું શોધી…
વધુ વાંચો >ક્લાસિકલ સ્થાપત્ય
ક્લાસિકલ સ્થાપત્ય : હેલનિક ગ્રીસ તથા ઇમ્પીરિયલ રોમન કાળમાં વિકાસ પામેલી સ્થાપત્યશૈલી. ‘ક્લાસિક’ શબ્દનો પ્રયોગ ખાસ કરીને સ્વીકૃતિ પામેલ ઉચ્ચતમ સ્તર સૂચવે છે અને ‘ક્લાસિકલ સ્ટાઇલ’ આ પ્રકાર પર આધારિત શૈલી સૂચવે છે. કલાના માધ્યમમાં ગ્રીસ અને રોમની સંસ્કૃતિ દરમિયાન વિકસિત કલાને ‘ક્લાસિકલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ શૈલી પર…
વધુ વાંચો >ક્લિત્ઝિંગ, ક્લાઉસ વૉન
ક્લિત્ઝિંગ, ક્લાઉસ વૉન (જ. 28 જૂન 1943, શ્રોડા, પોલૅન્ડ) : ક્વૉન્ટિત હૉલ ઘટનાના શોધક અને 1985માં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનારા જર્મન ભૌતિકશાસ્ત્રી. તેમણે ઘન અવસ્થા ભૌતિકશાસ્ત્ર(solid state physics)માં મહત્ત્વનું સંશોધન કર્યું છે. બ્રુન્સવિકની ટૅકનિકલ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ 1980માં મ્યૂનિકની ટૅક્નિકલ યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા. પુરસ્કાર મળ્યો ત્યારે તેઓ પશ્ચિમ જર્મનીમાં…
વધુ વાંચો >ક્લિન્ગર, મૅક્સ
ક્લિન્ગર, મૅક્સ (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1857, લાઇપઝિગ, જર્મની, અ. 5 જુલાઈ 1920, નૉમ્બર્ગ નજીક, જર્મની) : જર્મન રંગદર્શી ચિત્રકાર અને શિલ્પી. સ્વપ્નિલ સૃષ્ટિ ખડી કરવા માટે તેઓ જાણીતા છે. ક્લિન્ગર તરુણાવસ્થામાં પ્રસિદ્ધ જર્મન ચિત્રકાર આનૉર્લ્ડ બૉક્લીનના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યા અને એમનાં એ સમયનાં ચિત્રો સ્વપ્નિલ, કવચિત્ માંદલી કલ્પનાનાં પરિણામ છે.…
વધુ વાંચો >ક્લિન્ટન, બિલ (વિલિયમ જૅફર્સન)
ક્લિન્ટન, બિલ (વિલિયમ જૅફર્સન) (જ. 19 ઑગસ્ટ 1946, હોપ, આર્કેન્સાસ, યુ.એસ.) : 20 જાન્યુઆરી 1993ના રોજ શપથવિધિ કરી સત્તારૂઢ થયેલા અમેરિકાના બેતાળીસમા પ્રમુખ. ડેમોક્રૅટિક પક્ષના ઉમેદવાર તરીકે ક્લિન્ટન ચૂંટાઈ આવતાં આ પહેલાંના રિપબ્લિકન પક્ષના સતત બાર વર્ષના સત્તાકાળ(રોનાલ્ડ રીગન : 1980–84–88 તથા જ્યૉર્જ બુશ : 1988–92)નો અંત આવ્યો છે. તેમના…
વધુ વાંચો >ક્લિન્ટન, હિલારી રોધામ
ક્લિન્ટન, હિલારી રોધામ (જ. 26 ઑક્ટોબર 1947, શિકાગો, ઇલિનૉઇસ) : અમેરિકાના 42મા પ્રમુખનાં પત્ની (પ્રથમ મહિલા), 2008ના પ્રમુખપદનાં પ્રારંભિક મહિલા-ઉમેદવાર, ન્યૂયૉર્કનાં પ્રથમ મહિલા-સેનેટર (2001 અને 2006), એટર્ની. પિતા એલ્સવર્થ રોધામ મધ્યમ સ્તરના વ્યાપારી અને માતા ડોરોથી એમા હોવેલ રોધામ ગૃહિણી હતાં. તેઓ માતા-પિતાનું પ્રથમ સંતાન હતાં, હ્યુમ અને ટોની તેમના…
વધુ વાંચો >ક્લિમ્ટ, ગુસ્તાવ
ક્લિમ્ટ, ગુસ્તાવ (જ. 14 જુલાઈ 1862, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 6 ફેબ્રુઆરી 1918, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા) : આધુનિક પ્રતીકવાદી ચિત્રકાર. પિતા સોની હતા. વિયેના ખાતેની સ્કૂલ ઑવ્ એપ્લાઇડ આર્ટ્સમાં ક્લિમ્ટે કલા-અભ્યાસ કર્યો. અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી 1897માં તેમણે ‘વિયેના સેસેશન’ (sesession) નામ હેઠળ વિયેનાના યુવાન ચિત્રકારોનું જૂથ રચ્યું. ક્લિમ્ટની જેમ જ આ…
વધુ વાંચો >ક્લિયર સ્ટોરી
ક્લિયર સ્ટોરી : પાશ્ચાત્ય સ્થાપત્યમાં દેવળોમાં અથવા તો ઘરોમાં દીવાલના ઉપરના ભાગમાં મૂકવામાં આવતી બારીઓ. આવી ઉપરના ભાગની બારીઓ દ્વારા દેવળના છાપરા નીચેના ભાગમાં પ્રકાશ રહેતો અને ઇમારતના ઉપલા ભાગો હલકા થતા. રોમનેસ્ક સ્થાપત્યમાં ઉપલા ભાગની દીવાલોને અડીને – વચ્ચેથી પસાર થવા માર્ગ રખાતો અને બારીઓ દીવાલોમાં રખાતી. 1077માં ક્લિયર…
વધુ વાંચો >ક્લિયરિંગ અને ક્લિયરિંગ હાઉસ
ક્લિયરિંગ અને ક્લિયરિંગ હાઉસ : એક જ વિસ્તારમાં આવેલી અને એક જ વ્યવસાયમાં રોકાયેલી પેઢીઓ વચ્ચે પરસ્પર લેવડદેવડની સરળ અને ઝડપી પતાવટ. તેના કેન્દ્રરૂપ સ્થળને ક્લિયરિંગ હાઉસ કહે છે. બૅંકિંગના વ્યવસાયની ક્લિયરિંગ વ્યવસ્થા અતિ પ્રચલિત અને લોકપ્રિય છે. જુદી જુદી સ્થાનિક બૅંકો ઉપર લખાયેલા ચેક, ડ્રાફ્ટ વગેરેના રોજેરોજના ક્લિયરિંગ દ્વારા…
વધુ વાંચો >ક્લિયોપૅટ્રા
ક્લિયોપૅટ્રા (જ. ઈ. પૂ. 69; અ. ઈ. પૂ. 30) : પ્રાચીન ઇજિપ્તની મહારાણી તથા તે સમયના સમગ્ર વિશ્વની સર્વશ્રેષ્ઠ રૂપસુંદરી. ક્લિયોપૅટ્રા ઇજિપ્તના રાજા ટૉલેમી બારમાની પુત્રી હતી. ઇજિપ્તમાં ટૉલેમી વંશની સ્થાપના મહાન સિકંદરના ગ્રીક સેનાપતિ ટૉલેમીએ કરેલી. ઈ. પૂ. 51માં ક્લિયોપેટ્રાના પિતાના અવસાન પછી તેનો પંદર વર્ષનો ભાઈ (અને પતિ)…
વધુ વાંચો >ક્રૉંક્વિસ્ટ, આર્થર
ક્રૉંક્વિસ્ટ, આર્થર (Cronquist Arthur) (જ. 19 માર્ચ 1919, સાન જોસ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 22 માર્ચ 1992, ઉટાહ) : વિખ્યાત અમેરિકન વર્ગીકરણશાસ્ત્રી. તેમણે ઉટાહ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી સ્નાતક અને અનુસ્નાતક ઉપાધિઓ મેળવી. વનસ્પતિઓની ઓળખ, ચાવીઓ અને આંતરસંબંધો વિશે કોલંબિયા વિશ્વવિદ્યાલયમાં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવીને ત્યાં જ પ્રાધ્યાપક તરીકે જોડાયા. વનસ્પતિના બાહ્ય આકારના અભ્યાસ અને સતેજ…
વધુ વાંચો >ક્લચ
ક્લચ : સાધનસામગ્રી(equipment)ના ચાલક (drive) શાફ્ટનું સંયોજન (connection) અને વિયોજન (disconnection) કરવા માટે વપરાતા યંત્રભાગ (machine element). જો બંને સંયોજિત શાફ્ટની ગતિ અટકાવવામાં આવે અથવા બંને શાફ્ટ સાપેક્ષ રીતે ધીમે ગતિ કરતા હોય તો ર્દઢ (positive) પ્રકારની યાંત્રિક ક્લચ વાપરવામાં આવે છે. જો પ્રારંભિક સ્થિર શાફ્ટને ગતિ કરતા શાફ્ટની મદદથી…
વધુ વાંચો >ક્લબ
ક્લબ : સમાન અભિરુચિ કે હિતસંબંધ ધરાવતા લોકો દ્વારા વિશિષ્ટ હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે સ્થપાયેલ સંસ્થા કે મંડળ. સામાન્ય માન્યતા મુજબ આવાં મંડળોમાં આનંદપ્રમોદ, આહારવિહાર, રમતગમત જેવી પ્રવૃત્તિઓને જ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે; પરંતુ કેટલાંક મંડળોમાં જુદા જુદા વિષયોને લગતી ચર્ચાસભાઓ પણ આયોજિત કરવામાં આવે છે. કેટલાંક મંડળો સામાજિક સેવાનાં…
વધુ વાંચો >ક્લબ ઑવ્ રોમ
ક્લબ ઑવ્ રોમ : એપ્રિલ, 1968માં શરૂ કરવામાં આવેલું આંતરરાષ્ટ્રીય સ્વૈચ્છિક મંડળ. તેના સભ્યોમાં વૈજ્ઞાનિકો, આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે કામ કરતા જાણીતા સનદી અમલદારો તથા ઔદ્યોગિક અને જાહેર ક્ષેત્રમાં કામ કરતા અગ્રણીઓનો સમાવેશ થયેલો છે. તેનું મુખ્ય કાર્યાલય જિનીવામાં રાખવામાં આવ્યું છે, પરંતુ તેના મુખ્ય પ્રણેતા ડૉ. ઓરેલિયો પેસી ઇટાલીના હોવાથી તેને…
વધુ વાંચો >ક્લર્ક, એફ. ડબ્લ્યૂ. દ
ક્લર્ક, એફ. ડબ્લ્યૂ. દ (જ. 18 માર્ચ 1936, જોહાનિસબર્ગ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 11 નવેમ્બર 2021 કેપટાઉન, રીપબ્લીક ઑફ સાઉથ આફ્રિકા) : 1993નો શાંતિનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર દક્ષિણ આફ્રિકાના પ્રમુખ (1989-94) અને વડાપ્રધાન. આ પુરસ્કાર તેમને તે જ દેશના હબસી નેતા નેલ્સન મન્ડેલાની સાથે સંયુક્ત રીતે એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. ક્લર્કની…
વધુ વાંચો >ક્લાઇન, ફિલિક્સ
ક્લાઇન, ફિલિક્સ (જ. 25 નવેમ્બર 1849, ડુસલડૉર્ફ, જર્મની; અ. 22 જૂન 1925, ગોટિન્જન, જર્મની) : પ્રસિદ્ધ જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી. સમૂહ રૂપાંતરણ (group transformation) નીચે જેના ગુણધર્મો નિશ્ચલ (invariant) રહે છે એવા અવકાશનો તેમણે ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કર્યો હતો. તે અભ્યાસ ઍરલૅંગર પ્રોગ્રામ તરીકે ઓળખાય છે. ઍરલગન યુનિવર્સિટીમાં પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા પછીનું તેમનું…
વધુ વાંચો >ક્લાઇન ફ્રાન્ઝ
ક્લાઇન, ફ્રાન્ઝ (જ. 23 મે 1910, પેન્સિલવેનિયા; અ. 13 મે 1962, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકાના આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર આધુનિક અમેરિકન ચિત્રકાર. અમેરિકન નગરોમાં જિવાતા માનવજીવનનું, જાહેર રસ્તાઓ પરની ગતિવિધિ અને અમેરિકન સાંસ્કૃતિક જીવનનું પ્રતિબિંબ તેમનાં ચિત્રોમાં મળે છે. રશિયન સંગીતકાર સ્ટ્રાવિન્સ્કીના બૅલે ‘પેત્રુશ્કા’માં મુખ્ય નર્તક નિજિન્સ્કીને આલેખતું તેમનું ચિત્ર ‘નિજિન્સ્કી…
વધુ વાંચો >ક્લાઇવ, રૉબર્ટ
ક્લાઇવ, રૉબર્ટ (જ. 29 સપ્ટેમ્બર 1725, સ્ટિચી, ડ્રાયટન, શ્રોપશાયર; અ. 22 નવેમ્બર 1774, લંડન) : ભારતમાં બ્રિટિશ રાજ્યનો પાયો નાખનાર કુશળ સેનાપતિ અને વહીવટકાર. તે ગામડાના જમીનદારના સૌથી મોટા પુત્ર હતા. તે તોફાની અને અલ્પશિક્ષિત હતા. 1743માં અઢાર વર્ષની વયે ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીની મદ્રાસ(ચેન્નાઈ)ની કોઠીમાં કારકુન તરીકે જોડાયા. કારકુનીના કામથી…
વધુ વાંચો >ક્લાઇસ્ટ, હાઇન્રિખ વૉન
ક્લાઇસ્ટ, હાઇન્રિખ વૉન (Kleist Heinrich Von) (જ. 18 ઑક્ટોબર 1777, ફ્રૅન્કફર્ટ એન ડર ઑર્ડર, પ્રુશિયા; અ. 21 નવેમ્બર 1811, વાનસી, બર્લિન પાસે) : ઓગણીસમી સદીના મહાન જર્મન નાટ્યકાર. ફ્રાન્સ તથા જર્મનીના વાસ્તવવાદી, રાષ્ટ્રવાદી, અભિવ્યક્તિવાદી તથા અસ્તિત્વવાદી વિચારધારાના કવિઓએ તેમને પોતાના પ્રેરણાપુરુષ માન્યા. આ કવિને કોઈ દૈવી પ્રતિભાના પરિણામે આધુનિક જીવન…
વધુ વાંચો >ક્લાઉઝિયસ, રૂડૉલ્ફ જુલિયસ ઇમૅન્યુઅલ
ક્લાઉઝિયસ, રૂડૉલ્ફ જુલિયસ ઇમૅન્યુઅલ (જ. 2 જાન્યુઆરી 1822, પોલેન્ડ; અ. 24 ઑગસ્ટ 1888, બોન, જર્મની) : ઉષ્માગતિશાસ્ત્ર(thermo-dynamics)ના સર્જક તરીકે ખ્યાતિ મેળવનાર ભૌતિકશાસ્ત્રી. હૉલ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવીને, 1850માં ઉષ્માના સિદ્ધાંત ઉપર એક વિસ્તૃત સંશોધનલેખ પ્રસિદ્ધ કર્યો, તેમાં તત્કાલીન બહોળી સ્વીકૃતિ પામેલ ઉષ્માના કૅલરિક સિદ્ધાંત (caloric theory of heat) અનુસાર વિશ્વમાં…
વધુ વાંચો >