૫.૧૭
કૅન્સર, શુક્રપિંડ(testis)નુંથી કૅમ
કૅન્સર – શુક્રપિંડ(testis)નું
કૅન્સર, શુક્રપિંડ(testis)નું : પુરુષોના જનનપિંડ(gonad)ને શુક્રપિંડ કહે છે. તેમાં શુક્રકોષો અને પુરુષોનો અંત:સ્રાવ, ટેસ્ટોસ્ટીરોન ઉત્પન્ન થાય છે. શુક્રપિંડની ઉપર અધિશુક્રપિંડ અથવા અધિવૃષણ (epididymis) આવેલ છે. શુક્રપિંડમાં આવેલી શુક્રજનકનલિકા(seminiferous tubules)માં બનતા શુક્રકોષો શુક્રવાહિની (vas deferens) દ્વારા બહારની તરફ જાય છે. શુક્રપિંડને વૃષણ પણ કહે છે. તે 5 × 2.5 સેમી. કદના…
વધુ વાંચો >કૅન્સર – સ્તન(breast)નું
કૅન્સર, સ્તન(breast)નું : સ્તનનું કૅન્સર થવું તે. છાતીના આગળના ભાગમાં ચામડી નીચે આવેલી દૂધ ઉત્પન્ન કરતી ગ્રંથિઓના સમૂહને સ્તન કહે છે. સગર્ભતા તથા પ્રસવ પછી તે સ્ત્રીઓમાં વિશિષ્ટ રીતે વિકસે છે. પુરુષોમાં તે અવશિષ્ટ સ્વરૂપે રહેલું હોય છે. તે પશ્ચિમી દેશો તથા શહેરી વિકસિત વિસ્તારોની સ્ત્રીઓનું મુખ્ય કૅન્સર છે. અમેરિકામાં…
વધુ વાંચો >કૅન્સર – સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ
કૅન્સર, સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ : લસિકાગ્રંથિ (lymphnode), હાડકાં, ફેફસાં, યકૃત (liver) વગેરેમાં ફેલાયેલું હોય એવું કૅન્સર મૂળ કયા અવયવમાં ઉદભવ્યું છે તેની જાણકારી પ્રાપ્ત ન થઈ શકતી હોય તો તેને સ્થાનાંતરિત અજ્ઞાતમૂળ કૅન્સર (metastases of unknown origin, MUO) કહે છે. ભારતમાં દર્દીની શારીરિક તપાસ તથા શક્ય બધી જ પ્રયોગશાળાકીય તથા એક્સ-રે…
વધુ વાંચો >કૅન્સર – સ્વરપેટીનું : જુઓ કૅન્સર – મોં – નાક અને ગળાનું
કૅન્સર, સ્વરપેટીનું : જુઓ કૅન્સર, મોં, નાક અને ગળાનું.
વધુ વાંચો >કૅન્સર – સ્વાદુપિંડ(pancreas)નું
કૅન્સર, સ્વાદુપિંડ(pancreas)નું : સ્વાદુપિંડનું કૅન્સર થવું તે. જઠરમાંથી પચવો શરૂ થયેલો ખોરાક નાના આંતરડામાં પ્રવેશે છે ત્યારે તેના શરૂઆતના ભાગમાં સ્વાદુપિંડનો પાચકરસ તથા પિત્તરસ ખોરાક સાથે ભળે છે અને ખોરાકનું પાચન થાય છે. નાના આંતરડાનો આ ભાગ અંગ્રેજી મૂળાક્ષર ‘સી’ જેવો હોય છે અને તેને પક્વાશય (duodenum) કહે છે. તેના…
વધુ વાંચો >કૅન્સર – હાડકાંનું તથા ઈવિંગનું સાર્કોમા
કૅન્સર, હાડકાંનું તથા ઈવિંગનું સાર્કોમા : હાડકાંનું કૅન્સર થવું તે. હાડકાંના વિવિધ પ્રકારો છે – લાંબાં, ટૂંકાં, ચપટાં, અનિયમિત વગેરે. લાંબા હાડકાના મધ્યભાગને મધ્યદંડ (shaft, diaphysis) કહે છે. તેના બંને છેડાને અધિદંડ (epiphysis) કહે છે, જે બીજા હાડકા સાથે સાંધો બનાવે છે. અધિદંડ અને મધ્યદંડ વચ્ચે હાડકાની લંબાઈની વૃદ્ધિ કરતો,…
વધુ વાંચો >કૅન્સાસ રાજ્ય
કૅન્સાસ રાજ્ય : યુ.એસ.નું એક ઘટક રાજ્ય. આ રાજ્ય ભૌગોલિક ર્દષ્ટિએ ઉત્તર અમેરિકા ખંડની મધ્યમાં આવેલું છે. તેનું નામ રાજ્યમાંની કૅન્સાસ નદી પરથી પાડવામાં આવ્યું છે, જેનો અર્થ થાય છે ‘પીપલ ઑવ્ ધ સાઉથ વિન્ડ’. તે 37oથી 40o ઉ.અ. અને 94o 38’થી 102o 1′ પ.રે. વચ્ચે આવેલું છે. તેની ઉત્તરે…
વધુ વાંચો >કૅન્સાસ શહેર
કૅન્સાસ શહેર : કૅન્સાસ નદી અને મિસૂરી નદીના સંગમ પર વસેલું અમેરિકાનું મહત્વનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39o 6′ ઉ. અ. અને 94o 37′ પ. રે.. વિસ્તારની ષ્ટિએ કૅન્સાસ રાજ્યમાં તેનો બીજો ક્રમ છે. આ નગરના બે જુદા જુદા રાજકીય એકમો છે : (1) કૅન્સાસ નગર KS, (2) કૅન્સાસ (મિસૂરી)…
વધુ વાંચો >કૅન્સેટ – જોન ફ્રેડેરિક
કૅન્સેટ, જોન ફ્રેડેરિક (જ. 22 માર્ચ 1816, ચેશાયર, કનેક્ટિકટ, અમેરિકા; અ. 14 ડિસેમ્બર 1872, ન્યૂયૉર્ક નગર, અમેરિકા) : નિસર્ગ ચિત્રકાર. અમેરિકાના નિસર્ગ ચિત્રકારજૂથ ‘હડ્સન રિવર સ્કૂલ’ની બીજી પેઢીના અગ્રણી. બૅંકની ચલણી નોટના એન્ગ્રેવિન્ગ છાપકામના કસબી પોતાના પિતા થૉમસ કૅન્સેટ અને આલ્ફ્રેડ ડૅગેટ હેઠળ તેમણે એન્ગ્રેવિન્ગ છાપકામની તાલીમ લીધી હતી. 1838માં…
વધુ વાંચો >કેપ ઑબ્ઝર્વેટરી
કેપ ઑબ્ઝર્વેટરી : લંડન પાસેની ‘ધ રૉયલ ગ્રિનિચ ઑબ્ઝર્વેટરી’ની બરોબરી કરી શકે તેવી વેધશાળા. પૃથ્વીના દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં પણ આવી વેધશાળા હોવી જોઈએ એવી માગણીને માન આપીને દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપટાઉન ખાતે આ પ્રકારની વેધશાળા બાંધવાની દરખાસ્ત 1821માં મંજૂર કરવામાં આવી અને કેપ ઑવ્ ગુડ હોપ ખાતે સન 1825થી 1828 દરમિયાન એનું…
વધુ વાંચો >કૅપ્લરના ગ્રહગતિના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લરના ગ્રહગતિના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર, યોહાનસ.
વધુ વાંચો >કૅપ્લરના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લરના નિયમો : જુઓ કૅપ્લર, યોહાનસ.
વધુ વાંચો >કૅપ્લરનો ‘નોવા’
કૅપ્લરનો ‘નોવા’ : કૅપ્લરના તારા તરીકે ઓળખાતો પરમ વિસ્ફોટજન્ય તારક (super nova). ખગોળીય વિષુવવૃત્ત ઉપર, વૃશ્ચિકથી ઉત્તરે આવેલા સર્પધર (Ophiuchus) નક્ષત્રમાં તેનો પરમ વિસ્ફોટ ઑક્ટોબર 1604માં થયો હતો. ખગોળશાસ્ત્રી યોહાનસ કૅપ્લરના મદદનીશ યાન બ્રુનોવ્સ્કીએ આ ધ્યાનાકર્ષક આગંતુકને પ્રથમ જોયો હતો. પરંતુ તેનો વ્યવસ્થિત અભ્યાસ કૅપ્લરે કર્યો હતો. તેથી તેને કૅપ્લરનો…
વધુ વાંચો >કૅપ્લર – યોહાનસ
કૅપ્લર, યોહાનસ (જ. 27 ડિસેમ્બર 1571, વિલ-દર-સ્ટાડ; અ. 15 નવેમ્બર 1630, રેગન્ઝબર્ગ, પ. જર્મની) : જર્મન ગણિતજ્ઞ અને ખગોળશાસ્ત્રી. તે આધુનિક ખગોળશાસ્ત્રના સ્થાપક અને ગૅલિલિયોના સમકાલીન તથા ન્યૂટનના ગુરુત્વાકર્ષણના સિદ્ધાંતને નિર્ણીત કરવામાં પ્રેરણારૂપ હતા. ટુબિન્ગન યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યા બાદ, ઑસ્ટ્રિયાના ગ્રાટ્સ શહેરની લ્યુથેરન હાઈસ્કૂલમાં ગણિત-શિક્ષક તરીકે 1594માં તેમની નિમણૂક થઈ…
વધુ વાંચો >કૅફ – વિલેમ
કૅફ, વિલેમ (જ. 3 નવેમ્બર 1619, રૉટર્ડેમ, હોલૅન્ડ; અ. 31 જુલાઈ 1693, ઍમસ્ટરડૅમ, હોલૅન્ડ) : પદાર્થચિત્રો (still lives) ચીતરવા માટે જાણીતા ડચ બરોક ચિત્રકાર. એમનાં પદાર્થચિત્રોમાં ફળો, કંદમૂળ, નેતરની ટોપલી, કપડાના ડૂચા, ઝાડુ જેવી તુચ્છ જણસો વડે હૂંફાળા ઘરગથ્થુ વાતાવરણની રચના થયેલી જોવા મળે છે. ડચ પ્રણાલી અનુસાર તેમનાં ચિત્રોમાં…
વધુ વાંચો >કૅફીન
કૅફીન (C8H10N4O2) : ઝૅન્થીન સમૂહનું આલ્કલૉઇડ (1, 3, 7 ટ્રાયમિથાઇલઝૅન્થીન). ચાનાં પત્તાં (5 %), કૉફી (1થી 2 %), કોકો, કોલા કાષ્ઠફળ (1થી 20 %), યરબામાતેનાં પાન, ગૌરાના પેસ્ટ, કૈકો વગેરેમાં તે મળી આવે છે. કૅફીન-મુક્ત કૉફીની બનાવટમાં તે ઉપપેદાશ તરીકે મળી આવે છે. થિયોફાઇલીન અથવા થિયોબ્રોમીનના મેથિલેશનથી મોટા પાયે તેનું…
વધુ વાંચો >કેબલ
કેબલ : રેસાના કે ધાતુના તારના ખૂબ જ મજબૂતાઈવાળા તાંતણા (strands) ગૂંથીને તૈયાર કરેલું દોરડું. તે પુલને ટેકો આપવા, કેબલ-કાર સાથે જોડવા, જહાજને ધક્કા સાથે જોડવા, ભારે વાહનો તથા સાધનોને ખેંચવા તથા બાંધકામમાં વાપરવામાં આવે છે. સંચારણ (transmission) કેબલ વિદ્યુતવહન માટે અથવા સંકેત-સંચારણ (communication signals) માટે વપરાય છે. ટેકા માટે…
વધુ વાંચો >કૅબિનેટ ઑવ્ ડૉ. કેલિગુરી
કૅબિનેટ ઑવ્ ડૉ. કેલિગુરી (1919) : જર્મન ફિલ્મ. નિર્માતા : એરિક પૉમર; દિગ્દર્શક : રૉબર્ટ વીની; પટકથા : કાર્લ મેયર, હૅન્સ જેનોવિટ્ઝ; પ્રથમ રજૂઆત : ફેબ્રુઆરી 1920, બર્લિન. ફિલ્મકલામાં ‘અભિવ્યક્તિવાદ’ (expressionism) પ્રથમ પ્રગટ કરવાનો યશ આ ફિલ્મને પ્રાપ્ત થાય છે. ફિલ્મની કથાનો પ્રારંભ જર્મનીના એક નાના ગામથી થાય છે, જ્યાં…
વધુ વાંચો >કૅમ
કૅમ : ચક્રીય ગતિને આવર્ત (reciprocating) ગતિ કે ત્રુટક (intermittent) ગતિમાં ફેરવવા કે તેનાથી ઊલટી ગતિ કરવા માટેનો યંત્રનો એક ભાગ. ‘કૅમ’ શબ્દ ઘણું કરીને કૉમ્બ (કૂકડાની કલગી) શબ્દની સાથે સંબંધ ધરાવે છે. આ શબ્દ દ્વારા તકતી કે ચક્રનો કૉમ્બનો આકાર સૂચવાય છે. સરળ રૂપે જોઈએ તો કૅમ પરિવર્તી ત્રિજ્યા…
વધુ વાંચો >