૩.૨૯
ઑપેરોન મૉડેલથી ઓરેલિયસ ઍન્ટોનિનસ માર્ક્સ
ઑબ્સિડિયન
ઑબ્સિડિયન (obsidian) : એક પ્રકારનો જ્વાળામુખીજન્ય ખડક. ઑબ્સિડિયન એ જ્વાળામુખીજન્ય કુદરતી કાચ માટે અપાયેલ જૂનું નામ છે. મોટાભાગના ઑબ્સિડિયન કાળા રંગના હોય છે, તેમ છતાં લાલ, લીલા કે કથ્થાઈ ઑબ્સિડિયન પણ મળી આવે છે. ક્યારેક તે પટ્ટીરચનાવાળા પણ હોય છે. તેમનો ચળકાટ કાચમય અને ભંગસપાટી (પ્રભંગ) કમાનાકાર – વલયાકાર હોય…
વધુ વાંચો >ઓમડુરમાન
ઓમડુરમાન : આફ્રિકાના સુદાનનું નાઇલ નદીના ડાબા કિનારે વસેલું ખાર્ટુમનું ઉપનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 150 ૩8′ ઉ. અ. અને ૩20 ૩0′ પૂ. રે. આ સ્થળનું મૂળ નામ ઉમ્મડુરમાન છે. ઓમડુરમાન, પૂર્વે અલ્ ખાર્ટુમ અને ખાર્ટુમ બહારી (ઉત્તર) એમ ત્રણ ભેગાં મળીને એક મેટ્રોપૉલિટન વિસ્તાર બને છે. શહેરની વસ્તી : 23,95,013(2021)…
વધુ વાંચો >ઓમર શરીફ
ઓમર શરીફ (જ. 10 એપ્રિલ 1932, ઍલેક્ઝેન્ડ્રિયા, ઇજિપ્ત; અ. 10 જુલાઈ 2015, કેરો, ઇજિપ્ત) : ઇજિપ્તના સુવિખ્યાત ચલચિત્ર અભિનેતા. મૂળ નામ માઇકેલ શાલહૌબ. ધનિક પિતાના આ પુત્રે નાનપણથી જ પશ્ચિમી પદ્ધતિની તાલીમ મેળવી હતી. અભિનેતા બનતાં પહેલાં થોડો સમય તેણે પિતાની પેઢીમાં કામ કર્યું હતું. કાળા વાળ, કાળી આંખો અને…
વધુ વાંચો >ઓમાન
ઓમાન : અરબી દ્વીપકલ્પના અગ્નિખૂણામાં આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 220 00′ ઉ. અ. અને 580 00′ પૂ. રે.. ભૂતકાળમાં તે મસ્કત અને ઓમાનના સંયુક્ત નામથી ઓળખાતું હતી. હોરમુઝની સામુદ્રધુનીમાં તે વ્યૂહાત્મક સ્થાને છે. તેની નૈર્ઋત્યે યેમેન (એડન), પશ્ચિમમાં સાઉદી અરેબિયા, વાયવ્યમાં સંયુક્ત આરબ અમીરાત (UAE), ઉત્તરમાં ઓમાનનો અખાત તથા…
વધુ વાંચો >ઓમાન, રૉબર્ટ જે.
ઓમાન, રૉબર્ટ જે. (જ. 8 જૂન 1930, ફ્રેન્કફર્ટ, જર્મની) : વર્ષ 2005 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા ગણિતજ્ઞ. તેઓ વર્ષ 1956થી જેરૂસલેમ ખાતેની હિબ્રૂ યુનિવર્સિટીના ગણિત વિભાગમાં અધ્યાપન કરી રહ્યા છે (1956–2005). વિખ્યાત ગણિતજ્ઞ હોવા છતાં તેમણે અર્થશાસ્ત્રના રમતના સિદ્ધાંત(Theory of Games)માં જે સંશોધન કર્યું છે અને નવા અભિગમ દ્વારા…
વધુ વાંચો >ઓમ્ (ૐ)
ઓમ્ (ૐ) : ભારતીય પરંપરા અનુસાર પરમાત્માનો વાચક શબ્દ. સંસ્કૃતકોશ અનુસાર ‘ઓમ્’ શબ્દના, આરંભ, મંગલ, અનુમતિ, સ્વીકાર, અપાકૃતિ (નિરસન), શુભ અને જ્ઞેય બ્રહ્મ એટલા અર્થો છે. ઉપનિષદોમાં ઓમ્ શબ્દ મુખ્યત્વે જ્ઞેય બ્રહ્મ, પરમ બ્રહ્મ એવા અર્થોમાં પ્રયુક્ત થયો છે. કોશ અનુસારના અર્થો આ મુખ્ય અર્થના ફલિતાર્થો છે. ઓમ્ (ૐ) એ…
વધુ વાંચો >ઑમ્બડુઝમૅન
ઑમ્બડુઝમૅન : જાહેર ફરિયાદોના સરળ અને ઝડપી નિવારણ માટેની સંસ્થા અને તેનો અધિકારી. સરકારનાં કાર્યો અને વહીવટી તંત્રની ગેરરીતિઓની તપાસ કરવા તેમજ સરકારના પેચીદા તંત્રમાં સામાન્ય નાગરિક વતી દરમિયાનગીરી કરવાની ખાસ કામગીરી આ સંસ્થા બજાવે છે. મૂળ સ્વીડિશ ભાષાનો આ શબ્દ લોકપાલ કે લોકાયુક્તની નિકટનો ‘કમિશનર’નો અર્થ ધરાવે છે. 18મી…
વધુ વાંચો >ઓમ્સ્ક (Omsk) (નગર)
ઓમ્સ્ક (Omsk) (નગર) : રશિયામાં પશ્ચિમ સાઇબીરિયાના નીચાણવાળા પ્રદેશની દક્ષિણે આવેલું ઓમ્સ્ક પ્રાંત(oblast)નું મુખ્ય વહીવટી મથક તથા ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 550 00′ ઉ. અ. અને 7૩0 24′ પૂ. રે.. ઓમ્સ્કના રક્ષણાર્થે 1716માં ત્યાં કિલ્લો બાંધવામાં આવતાં આ નગરની સ્થાપના થઈ હતી. તે રશિયન સોવિયેત ફેડરેટેડ સોશ્યાલિસ્ટ પ્રજાસત્તાકમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >ઓમ્સ્ક પ્રાંત
ઓમ્સ્ક પ્રાંત : સ્થાપના 1934. કુલ વિસ્તાર આશરે 1,40,000 ચોરસ કિમી. વસ્તી : આશરે 21,74,000. તેમાં રશિયન, કઝાકસ, યુક્રેનિયન તથા તાતાર પ્રજાનો સમાવેશ થાય છે. તેની મુખ્ય નદી ઇર્ટિશ વ્યાપારી ચીજવસ્તુઓના જળવાહન માટેનું મથક છે. આ પ્રાંત જંગલ તથા ઘાસના વિસ્તીર્ણ મિશ્ર પ્રદેશમાં આવેલો છે. ત્યાં દીર્ઘસમયનો તીવ્ર શિયાળો તથા…
વધુ વાંચો >ઑર (placenta) (માનવેતર)
ઑર (placenta) (માનવેતર) : સસ્તનોમાં ભ્રૂણને માતાના ગર્ભ સાથે જોડનારું વહનાંગ (vascular – organ). કેટલીક ગર્ભાશયની પેશીઓ તેમજ ભ્રૂણપેશીઓના સાન્નિધ્યથી બનેલી આ ઑર, માતા તેમજ ગર્ભ વચ્ચે કડીરૂપ બનીને પોષણ, શ્વસન તેમજ ઉત્સર્જનની કામગીરી બજાવે છે. અંશત: ઑર એક પ્રકારની પોષક તથા રક્ષક ગ્રંથિ પણ છે. અપત્યપ્રસવી (viviparous) સસ્તન માદા…
વધુ વાંચો >ઑપેરોન મૉડેલ
ઑપેરોન મૉડેલ : એક એકમ તરીકે જનીનસમૂહ પ્રોટિન્સ કે ઉત્સેચકના સંશ્લેષણમાં ભાગ ભજવે છે. આ નિયમન કરનારા જનીનોના મૉડેલને ઑપરોન મૉડેલ કહે છે. જે જનીનોનો સમૂહ આ કાર્ય કરે છે. તેને પ્રચાલક અને નિયામક જનીનો કહે છે. રંગસૂત્રો(chromosomes)માં જોડાજોડ આવેલ પ્રયોજક (promotor), પ્રચાલક અને સંરચનાકીય જનીનોનો બનેલો ખંડ. તેની અભિવ્યક્તિ…
વધુ વાંચો >ઓપેલ
ઓપેલ : સિલિકાવર્ગનું એક ખનિજ. રા. બં. – SiO2.nH2O; સ્ફ. વ. – અસ્ફટિક; સ્વ. – સામાન્યત: દ્રાક્ષના ઝૂમખાસમ, મૂત્રપિંડાકાર, કલિલસ્વરૂપ, અધોગામી સ્તંભ કે દળદાર; રં. – રંગવિહીન, સફેદ, વાદળી પડતો સફેદ, પીળો, લાલાશ પડતો કથ્થાઈ, કથ્થાઈ, નારંગી, લીલો, વાદળી, રાખોડીથી કાળો. તે અનેકરંગિતા બતાવે છે; ચ. કાચમય, રાળમય, મૌક્તિક, મીણસમ;…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટિક અક્ષ
ઑપ્ટિક અક્ષ (પ્રકાશીય અક્ષ) : અસાવર્તિક (anisotropic) ખનિજોમાં રહેલી સ્પંદનદિશા (axis), જ્યાં દ્વિવક્રીભવનાંકની ક્રિયા બનતી નથી. આ સ્પંદનદિશામાં સામાન્ય અને અસામાન્ય કિરણો એક જ ગતિથી પસાર થાય છે. ટેટ્રાગોનલ અને હેક્ઝાગોનલ સ્ફટિકવર્ગની ખનિજોમાં એક જ પ્રકાશીય અક્ષ હોય છે અને તે ખનિજો એકાક્ષી ખનિજો તરીકે ઓળખાય છે. એકાક્ષી ખનિજોમાં પ્રકાશીય…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટિકલ પમ્પિંગ
ઑપ્ટિકલ પમ્પિંગ : પ્રકાશ ઊર્જા વડે પરમાણુનું એક ઊર્જાસ્તરમાંથી બીજામાં સ્થાપન. પ્રકાશીય વિકિરણ (ર્દશ્ય વર્ણપટ કે તેની નજીકની પ્રકાશીય તરંગલંબાઈ) વડે, અણુ કે પરમાણુમાં જુદી જુદી ઊર્જા ધરાવતી, અમુક ક્વૉન્ટમ સ્થિતિના ઉષ્મીય સમતોલન(thermal equilibrium)માં પ્રબળ વિચલન ઉત્પન્ન કરવાની પ્રક્રિયા. ઉષ્મીય સમતોલનના T K (કેલ્વિન) તાપમાને E2 અને E1 ઊર્જાના ક્વૉન્ટમ…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટોફોન
ઑપ્ટોફોન : અંધ વ્યક્તિ માટે, પુસ્તકો અથવા સમાચારપત્ર જેવી સામાન્ય છાપકામવાળી માહિતી અંગેની જાણકારી ધ્વનિ દ્વારા મેળવવાની સુવિધાવાળું સાધન. છાપકામની હારમાળા પરથી આ સાધનને પસાર કરતાં, ભિન્ન ભિન્ન અક્ષરોને અનુરૂપ ચોક્કસ પ્રકારની સંગીતમય સૂરાવલીની રચના (જેના એકમને સંગીતમય પ્રધાનસૂર કહે છે.) ટેલિફોનના રિસીવરમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આમ ર્દષ્ટિ અનુભૂતિનું શ્રવણ…
વધુ વાંચો >ઑફ-બો સિદ્ધાંત
ઑફ-બો સિદ્ધાંત (auf-bau principle) : જર્મન ‘auf-bau prinzip’ ઉપરથી નિલ્સ બ્હોરે પ્રતિપાદિત કરેલો સિદ્ધાંત auf = ઉપર; bau = ચણવું તે ઉપરથી તેનો અર્થ ‘નીચેથી ઉપર તરફ ચણતર’. પરમાણુની ધરા-સ્થિતિ (ground state) એટલે કે ન્યૂનતમ ઊર્જા માટે ઇલેક્ટ્રૉનવિન્યાસની રચના, આ સિદ્ધાંતને આધારે થાય છે. દરેક પરમાણુમાં ઇલેક્ટ્રૉનના પથરૂપ ઘણી બધી…
વધુ વાંચો >ઑફસેટ મુદ્રણ
ઑફસેટ મુદ્રણ : મુદ્રણની ત્રણ મુખ્ય પ્રચલિત પદ્ધતિઓ(લેટરપ્રેસ, ઑફસેટ, ગ્રેવ્યોર)માંની એક મુદ્રણ-પદ્ધતિ. એની શોધ એલોઈ સેન્ફેલેન્ડરે 1797માં શિલામુદ્રણ (lithography) તરીકે કરી હતી. મુદ્રણ માટે બે સપાટીની જરૂર હોય છે, છાપભાગ (image area) અને કોરો રાખવાનો ભાગ (non-image area). લેટરપ્રેસ-પદ્ધતિમાં છાપભાગ એકસરખી ઊંચી સપાટી પર અને કોરો રાખવાનો ભાગ એકસરખી નીચી…
વધુ વાંચો >ઑફિટિક કણરચના
ઑફિટિક કણરચના (ophitic texture) : અગ્નિકૃત ખડકોમાં જોવા મળતી પોઇકિલિટિક કણરચનાનો લાક્ષણિક પ્રકાર. તેમાં પ્લેજિયોક્લેઝ ફેલ્સ્પારની લંબચોરસ આકારની પૂર્ણ કે અપૂર્ણ પાસાદાર સ્ફટિક-તકતીઓ પાયરોક્સીન (મોટેભાગે ઑગાઇટ) સ્ફટિકોમાં જડાયેલી હોય છે. આ પ્રકારની કણરચના વિશેષત: ડોલેરાઇટ કે ડાયાબેઝમાં જોવા મળતી હોવાથી તે ખડકોની પરખ માટે લાક્ષણિક કસોટીસમ બની રહે છે. ઑફિટિકને…
વધુ વાંચો >ઑફિયૉગ્લૉસેસી
ઑફિયૉગ્લૉસેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓમાં આવેલા સુબીજાણુ-ધાનીય (Eusporangiopsida) વર્ગના ઑફિયૉગ્લૉસેલીસ ગોત્રનું આદ્ય કુળ. આ કુળમાં ચાર પ્રજાતિઓ (Ophioglossum, Botrychium, Helminthostachys અને Rhizoglossum) અને 70 જેટલી જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેઓ ભૌમિક (terrastrial) અને શાકીય વનસ્પતિઓ છે અને કોઈ અશ્મી-ઇતિહાસ ધરાવતી નથી. બીજાણુજનક (sporophyte) ટૂંકી, નાની અને માંસલ ગાંઠામૂળી (rhizome) ધરાવે…
વધુ વાંચો >ઑફિશિયલ રિસીવર
ઑફિશિયલ રિસીવર : દેવાદારની અથવા વિવાદગ્રસ્ત મિલકતની કાયદેસર માલિકીનો નિકાલ ન થાય ત્યાં સુધી તેનો કામચલાઉ વહીવટ કરવા માટે અદાલત દ્વારા નિમાયેલ અધિકારી અથવા નાદાર જાહેર થનાર વ્યક્તિ, પેઢી કે અન્ય એકમ પાસેથી વસૂલ કરવા લાયક નાણાનું હિત ધરાવનાર પક્ષકારોએ અથવા અદાલતે નાદારની મિલકતો અને દેવાંની કાર્યવિધિ માટે નિયુક્ત કરેલી…
વધુ વાંચો >