૨.૨૨
ઇન્ટરનેશનલ ક્રૉપ્સ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફૉર ધ સેમિઍરિડ ટ્રૉપિક્સથી ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ્સ ઍક્ટ, 1861
ઇન્ટરલ્યૂડ
ઇન્ટરલ્યૂડ : ખાસ કરીને ઇંગ્લૅન્ડમાં નાટકની વચ્ચે અથવા વિરામ સમયે મનોરંજન માટે ભજવાતું ટૂંકું ર્દશ્ય. ઇંગ્લૅન્ડમાં પ્રેમ અને યૌવનનાં લઘુનાટ્યો (playlets) પ્રવાસી નટમંડળીઓ દ્વારા ઉત્સવો કે ભોજન-સમારંભોમાં ભજવાતાં. કથાનક નાનું અને પાત્રો મર્યાદિત રહેતાં. જૂનામાં જૂનું ઇન્ટરલ્યૂડ તે ‘ઇન્ટરલ્યૂડિયમ દ. ક્લેરિકો એત્ પ્યૂએલા’ (1290-1335) મળે છે. તેમાં નટ અને એક…
વધુ વાંચો >ઇન્ટીગ્રેટેડ સર્કિટ (IC, સંકલિત પરિપથ)
ઇન્ટીગ્રેટેડ સર્કિટ (IC, સંકલિત પરિપથ ) : ટ્રાન્ઝિસ્ટર અને ડાયોડ જેવા સક્રિય ઘટકો, પ્રતિરોધક (resistor) તથા સંધારિત્ર (capacitor) જેવા અક્રિય (passive) ઘટકો અને તેમની વચ્ચેનાં જરૂરી જોડાણોવાળી, એક એકમ તરીકે વર્તતી સિલિકનના એકલ સ્ફટિક(single crystal)ની સૂક્ષ્મ (ક્ષેત્રફળ 50 મિલ x 50 મિલ, 1 મિલ = 0.001 ઇંચ) પાતળી પતરી (chip)…
વધુ વાંચો >ઇન્ટુક
ઇન્ટુક (Indian National Trade Union Congress – INTUC) : કૉંગ્રેસની શ્રમિક પાંખ. ભારતના ઔદ્યોગિક કામદારોનું પ્રતિનિધિત્વ કરતું અખિલ ભારતીય મજૂરમંડળ. સભ્ય-સંખ્યાની ર્દષ્ટિએ તે મોટામાં મોટું મજૂરમંડળ છે. ભારતીય રાષ્ટ્રીય કૉંગ્રેસના પ્રોત્સાહનથી તેની સ્થાપના 3 મે 1947માં થઈ ત્યારે દેશના 200 જેટલા કામદાર સંઘો (યુનિયનો) આ સંસ્થા સાથે જોડાયેલા. સ્થાપના પછી…
વધુ વાંચો >ઇન્ટ્રાડોસ
ઇન્ટ્રાડોસ : જુઓ કમાન
વધુ વાંચો >ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટોક્સિકોલૉજિકલ સેન્ટર
ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટોક્સિકોલૉજિકલ સેન્ટર : રાસાયણિક પ્રદૂષણની સ્વાસ્થ્ય ઉપરની અસર અટકાવવાનું તેમજ તેની સારવારનું કેન્દ્ર. સંશોધન માટે ભારત સરકારની વૈજ્ઞાનિક અને ઔદ્યોગિક અનુસંધાન પરિષદે નવેમ્બર 1965માં તેની સ્થાપના કરી હતી. તેના મુખ્ય હેતુઓ અને ઉદ્દેશો આ પ્રમાણે છે : (1) વ્યવસ્થિત આરોગ્ય સર્વેક્ષણ દ્વારા, ઉદ્યોગો અને ખેતરોમાં કામ કરતા કામદારોના આરોગ્યને…
વધુ વાંચો >ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટ્રેનિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (આઇ. ટી. આઇ.)
ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ટ્રેનિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (આઇ. ટી. આઇ.) : ભારતમાં ઉદ્યોગો માટે કારીગરો તૈયાર કરતી સંસ્થા. ઉદ્યોગો માટે તાલીમ પામેલા અર્ધકુશળ અને કુશળ કારીગરો પૂરતી સંખ્યામાં સતત મળી રહે, ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનની ગુણવત્તા જળવાઈ રહે, શિક્ષિત યુવાનોને રોજગારી મળી રહે અને સ્વરોજગાર માટે તેઓ તૈયાર થાય તે હેતુથી ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓ સરકાર દ્વારા…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિકેટ્રિક્સ
ઇન્ડિકેટ્રિક્સ (Indicatrix) : ખનિજ સ્ફટિકના વક્રીભવનાંકનો ત્રિજ્યા તરીકે ઉપયોગ કરીને એક બિન્દુની આસપાસ રચવામાં આવતી આકૃતિ. કેટલીક વખતે ખનિજ સ્ફટિકોનાં પ્રકાશીય લક્ષણો ઇન્ડિકેટ્રિક્સ (ઇન્ડેક્સ ઇલિપ્સોઇડ) તરીકે ઓળખાતી આકૃતિઓ દ્વારા દર્શાવવાં વધુ અનુકૂળ પડે છે. દ્વિવક્રીભવનનો ગુણ ધરાવતાં વિષમદર્શી (anisotropic) ખનિજો માટે એકાક્ષી તેમજ દ્વિઅક્ષી એ પ્રમાણેની બે પ્રકારની ઇન્ડિકેટ્રિક્સ આકૃતિઓ…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન ઇકૉનૉમિક ઍસોસિયેશન
ઇન્ડિયન ઇકૉનૉમિક ઍસોસિયેશન : ભારતીય અર્થશાસ્ત્રમંડળ : સ્થાપના 1917. ભારતમાં અર્થશાસ્ત્ર વિષયના સૈદ્ધાંતિક અને પ્રયુક્ત અભ્યાસને તથા તેના સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપતું મંડળ. પ્રથમ કન્વીનર પ્રો. હૅમિલ્ટન તથા રાષ્ટ્રીય કક્ષાના આર્થિક પરિષદના પ્રથમ અધ્યક્ષ પ્રો. પર્સી એન્સ્ટે હતા. પ્રો. એમ. એલ. ટેનાન, પ્રો. સી. એન. વકીલ, પ્રો. એમ. એલ. દાંતવાળા, પ્રો.…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન ઇન્ડસ્ટ્રિયલ કમિશન
ઇન્ડિયન ઇન્ડસ્ટ્રિયલ કમિશન (1916) : ભારતના ઔદ્યોગિક વિકાસના ઇતિહાસમાં મહત્વનું સ્થાન ધરાવતો આયોગ. ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીનો મૂળ હેતુ ભારત અને ઇંગ્લૅન્ડ વચ્ચે તૈયાર માલના વિનિમયને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો અને તેથી નિકાસ વ્યાપારની ર્દષ્ટિએ મહત્વ ધરાવતા ભારતીય ઉદ્યોગોને ઉત્તેજન આપવાની નીતિ કંપનીએ સ્વીકારી હતી. પરંતુ તેને લીધે ઇંગ્લૅન્ડના ઉદ્યોગોનાં હિતો જોખમાશે…
વધુ વાંચો >ઇન્ડિયન ઈન્ડિપેન્ડન્સ ઍક્ટ
ઇન્ડિયન ઇન્ડિપેન્ડન્સ ઍક્ટ : ભારતના સ્વાતંત્ર્યને લગતો કાયદો. દ્વિતીય વિશ્વયુદ્ધની સમાપ્તિ (ઑગસ્ટ, 1945) બાદ હિન્દને સ્વાતંત્ર્ય આપવાની પ્રક્રિયા વિશેષ વેગીલી બની. હિન્દના મુખ્ય રાજકીય પક્ષોમાં એકતાના અભાવને લીધે તથા મુસ્લિમ લીગ પાકિસ્તાનની પ્રાપ્તિ માટે આગ્રહી હોવાને કારણે ભારતને અખંડિત રાખીને સ્વરાજ્ય આપવાની કૅબિનેટ મિશન યોજના નિષ્ફળ ગઈ. આ સંજોગોમાં લૉર્ડ…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ ક્રૉપ્સ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફૉર ધ સેમિઍરિડ ટ્રૉપિક્સ
ઇન્ટરનેશનલ ક્રૉપ્સ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફૉર ધ સેમિઍરિડ ટ્રૉપિક્સ (ICRISAT) : ભારતના આંધ્રપ્રદેશમાં હૈદરાબાદ શહેરના પાટણચેરુમાં આવેલું વિષુવવૃત્તીય અર્ધ-સૂકા પ્રદેશોના પાકના ઉત્પાદન અને સુધારણા માટેનું 1972માં સ્થપાયેલ આંતરરાષ્ટ્રીય સંશોધનકેન્દ્ર. આ સંસ્થા જુવાર, બાજરી, મગફળી, તુવેર અને ચણાના પાકની જાતો તથા સૂકી ખેતીની પદ્ધતિઓ પર સંશોધન કરે છે. તેનાં કાર્યો નીચે પ્રમાણે…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ ક્લિયરિંગ યુનિયન
ઇન્ટરનેશનલ ક્લિયરિંગ યુનિયન : સુવર્ણધોરણની પડતી પછી આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે વૈકલ્પિક નાણાવ્યવસ્થાની યોજના. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે નવી નાણાવ્યવસ્થા ઊભી કરવાના હેતુથી 1944માં અમેરિકાના બ્રેટનવૂડ્ઝ ખાતે આયોજિત પરિષદમાં બ્રિટને ઇન્ટરનેશનલ ક્લિયરિંગ યુનિયનની સ્થાપના અંગેનો પ્રસ્તાવ રજૂ કર્યો હતો. તેની વિગતોનો ખરડો સુવિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી જે. એમ. કેઇન્સે તૈયાર કર્યો હતો અને તેથી તે ‘કેઇન્સ…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ જિયોફિઝિકલ યર
ઇન્ટરનેશનલ જિયોફિઝિકલ યર (IGY) : 1 જુલાઈ, 1957થી 31 ડિસેમ્બર, 1959 સુધીનો 30 મહિનાનો ભૂભૌતિક સંશોધનોનો સમયગાળો. જગતભરમાં આ કાર્યક્રમ તે સમયે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. તેના અધ્યક્ષ ભૌતિક અનુસંધાન પ્રયોગશાળા નિર્દેશક ડૉ. કે. આર. રામનાથન હતા. IGYમાં વિશ્વભરના 70 દેશોના 30,000થી વધુ વૈજ્ઞાનિકોનો સાથ-સહકાર સાંપડ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય વૈજ્ઞાનિક સહકારનું…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ ટેલિકૉમ્યુનિકેશન યુનિયન
ઇન્ટરનેશનલ ટેલિકૉમ્યુનિકેશન યુનિયન (ITU) : દૂરસંચાર(telecommunication)નાં વિવિધ સ્વરૂપો અંગે આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારને ઉત્તેજન આપવા 15 નવેમ્બર, 1947ના રોજ અસ્તિત્વમાં આવેલી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘની વિશિષ્ટ સંસ્થા. આઈ.ટી.યુ.નો ઉદગમ 1865માં પૅરિસમાં સ્થપાયેલ ઇન્ટરનેશનલ ટેલિગ્રાફ યુનિયન ગણી શકાય. માર્કોનીની શોધથી રેડિયોતરંગ મારફત સંદેશાવહન શક્ય બનતાં ઇન્ટરનેશનલ રેડિયો ટેલિગ્રાફ કન્વેન્શનની સ્થાપના 1903માં બર્લિનમાં થઈ હતી.…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનૅશનલ ડેવલપમેન્ટ એસોસિયેશન
ઇન્ટરનૅશનલ ડેવલપમેન્ટ એસોસિયેશન (IDA) : વિશ્વબૅન્ક સાથે જોડાયેલી પરંતુ નાણાકીય અને કાનૂની રીતે અલગ એવી સંયુક્ત રાષ્ટ્રોની સપ્ટેમ્બર 1960માં સ્થપાયેલી સંસ્થા. આ સંસ્થાનો સભ્ય-દેશ વિશ્વબૅન્કનો સભ્ય હોય તે અનિવાર્ય છે. વિશ્વબૅન્કના અધિકારીઓ જ હોદ્દાની રૂએ આ સંસ્થાના અધિકારીઓ હોય છે. તેનું વડું મથક અમેરિકામાં વૉશિંગ્ટન ડી.સી. ખાતે છે. વિશ્વબૅન્કની તુલનામાં…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ પોટેટો સેન્ટર
ઇન્ટરનેશનલ પોટેટો સેન્ટર : કન્સલ્ટેટિવ ગ્રૂપ ઑન ઇન્ટરનેશનલ એગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ (CGIAR) દ્વારા ઉષ્ણ કટિબંધના દેશોની બટાટાની જાતોની સુધારણા માટે 1971માં લિમા(પેરુ)માં સ્થાપવામાં આવેલ કેન્દ્ર. તેની ખાસ જવાબદારી જનનરસ (germ plasm) એકત્રિત કરી તેને જાળવી રાખવાની છે. આજ સુધીમાં તેણે બટાટાની 11,000થી વધુ જાતોની નોંધણી કરી છે. બટાટાની જાતોની સુધારણાનું કાર્ય કરતાં…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનેશનલ ફાયનાન્સ કૉર્પોરેશન
ઇન્ટરનેશનલ ફાયનાન્સ કૉર્પોરેશન (IFC) : વિશ્વબૅન્ક સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલી પણ કાનૂની રીતે અલગ એવી 24 જુલાઈ 1956માં સ્થપાયેલી સંસ્થા. તે રાષ્ટ્રસંઘની વિશિષ્ટ સંસ્થા (specialised agency) છે. 1961માં તેનું ખતપત્ર સ્વીકારાયું ત્યાં સુધી તેની પ્રવૃત્તિઓ મર્યાદિત રહી હતી, કારણ કે નાણાંના અભાવે તે શેર ખરીદી શકતી ન હતી. અલ્પવિકસિત અને…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનૅશનલ ફિઝિશિયન્સ ફૉર ધ પ્રિવેન્શન ઑફ ન્યુક્લિયર વૉર
ઇન્ટરનૅશનલ ફિઝિશિયન્સ ફૉર ધ પ્રિવેન્શન ઑવ્ ન્યુક્લિયર વૉર : 1985નું શાંતિનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર સંસ્થા. આ સંસ્થા હૃદયરોગના બે નિષ્ણાત તબીબો – એક અમેરિકાના હાર્વર્ડ સ્કૂલ ઑવ્ પબ્લિક હેલ્થના પ્રોફેસર ડૉ. બર્નાર્ડ લોન અને બીજા રશિયાના હૃદયરોગના રાષ્ટ્રીય સંશોધનકેન્દ્રના નિયામક યેવજેની ચાઝોલ દ્વારા 1980માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. સંસ્થાનો મુખ્ય…
વધુ વાંચો >ઇન્ટરનૅશનલ બોર્ડ ફૉર પ્લાન્ટ જિનેટિક રિસર્ચ
ઇન્ટરનૅશનલ બોર્ડ ફૉર પ્લાન્ટ જિનેટિક રિસર્ચ (IBPGR) : કન્સલ્ટેટિવ ગ્રૂપ ઑવ્ ઇન્ટરનૅશનલ ઍગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ (CGIAR) દ્વારા 1974માં રોમ(ઇટાલી)માં છોડની જનીન સંપત્તિના સંશોધન માટે સ્થાપવામાં આવેલું આંતરરાષ્ટ્રીય મંડળ. તેનું મુખ્ય ધ્યેય છોડની જનીન સંપત્તિ એકત્રિત કરી, સાચવી, આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેનો મુક્ત વિનિયોગ કરીને આ પ્રકારનું કાર્ય કરતાં અન્ય મંડળોને સહકાર, સહયોગ…
વધુ વાંચો >