૨૫.૨૧
હેસીઅડથી હૉટ પ્લેટ (hot plate)
હેસીઅડ
હેસીઅડ (આશરે ઈ. પૂ. આઠમી સદી, બોઓસિયા, મધ્ય ગ્રીસ) : ગ્રીક કવિ; ‘બોધાત્મક ગ્રીક કવિતાના જનક’ તરીકે તેમની ગણના થાય છે. બે મહાકાવ્યોના રચયિતા. ‘થિયોગની’ અને ‘વર્ક્સ ઍન્ડ ડેઝ’. તેમના મોટા ભાઈએ વડીલોપાર્જિત મિલકતનો મોટો ભાગ પચાવી પાડેલો. ન્યાયની દેવીના સાંનિધ્યમાં નગરના અધિકારીઓએ સુખ માટે પણ ન્યાયને તાબે થવું ઘટે…
વધુ વાંચો >હેસ્ટન ચાર્લટન
હેસ્ટન, ચાર્લટન (જ. 4 ઑક્ટોબર 1923, ઇવાન્સ્ટન, ઇલિનૉઇસ, અમેરિકા; અ. 5 એપ્રિલ 2008) : નામી અભિનેત્રી. તેમણે ફિલ્મ-અભિનયનો પ્રારંભ કલાશોખીન નિર્માણ ‘પિયર જિન્ટ’(1941)થી કર્યો હતો. તે પછી તેમણે વાયુદળમાં રહીને યુદ્ધ-સેવા બજાવી હતી; તે પછી રંગભૂમિક્ષેત્રે અભિનયનો અનુભવ મેળવ્યો હતો. તે પછી ‘ઍન્ટની ઍન્ડ ક્લિયોપેટ્રા’થી બ્રૉડવેમાં અભિનયનો પ્રારંભ કર્યો હતો.…
વધુ વાંચો >હેસ્ટિંગ્સ લૉર્ડ
હેસ્ટિંગ્સ, લૉર્ડ (જ. 9 ડિસેમ્બર 1754, કાઉન્ટી ડાઉન, આયરલૅન્ડ; અ. 28 નવેમ્બર 1826, ઑવ્ નેપલ્સ) : 1813થી 1823 સુધી ભારતનો ગવર્નર જનરલ અને ભારતમાં બ્રિટિશ લશ્કરનો કમાન્ડર-ઇન-ચીફ. ઈ. સ. 1771માં તે લશ્કરમાં જોડાયો. તેણે અમેરિકન સ્વાતંત્ર્ય-યુદ્ધ(1775–81)માં અંગ્રેજોની તરફેણમાં ભાગ લીધો હતો. તેથી તેને ઉમરાવપદ મળ્યું હતું. 1793માં તેને અર્લ ઑવ્…
વધુ વાંચો >હૅસ્લોપ-હેરિસન
હૅસ્લોપ-હેરિસન (જ. 10 ફેબ્રુઆરી 1920, મિડલ્સબરો, યૉર્કશાયર; અ. 7 મે 1998, લેમેન્સ્ટર, હિયરફોર્ડશાયર) : વનસ્પતિવિજ્ઞાની. તેઓ જ્હૉન વિલિયમ–હેરિસન અને ક્રિસ્ટિયન(ની હૅન્ડરસન)નાં ત્રણ બાળકો પૈકી સૌથી નાના પુત્ર હતા. તેમણે કિંગ્સ કૉલેજમાંથી 1941માં વનસ્પતિવિજ્ઞાનમાં સ્નાતકની પદવી પ્રથમ વર્ગમાં વિશેષ યોગ્યતાસહ પ્રાપ્ત કરી. તેમણે તરત જ રેડિયોસ્થાનનિર્ધારણ-(radiolocation)નો અભ્યાસ કર્યો અને ઑર્કનેઝમાં બિનલશ્કરી…
વધુ વાંચો >હૈતી
હૈતી : વેસ્ટ ઇન્ડિઝમાં આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 18° 00´થી 20° 00´ ઉ. અ. અને 71° 30´થી 74° 30´ પ. રે.ની વચ્ચેનો 27,750 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વ-પશ્ચિમ લંબાઈ 290 કિમી. અને ઉત્તર-દક્ષિણ પહોળાઈ 217 કિમી. છે. દૂરતટીય ટાપુઓની કિનારારેખા સહિત હૈતીના દરિયાકાંઠાની કુલ લંબાઈ…
વધુ વાંચો >હૈદરઅલી
હૈદરઅલી (જ. 1722, બુડીકોટ, દક્ષિણ ભારત; અ. 7 ડિસેમ્બર 1782, ચિત્તુર, દક્ષિણ ભારત) : લશ્કરના ઘોડેસવારમાંથી બનેલો કાર્યદક્ષ સેનાપતિ અને મૈસૂરનો શાસક. રાજ્યના સર્વાધિકારી નંજરાજે, ગોળીબારમાં તેની હોશિયારી જોઈને 1749માં તેને 50 ઘોડેસવારોનો નાયક નીમ્યો. ત્રિચિનોપલી પરની ચડાઈમાં તેની બહાદુરી અને નીડરતાની કદર કરીને તેને 1500 ઘોડેસવાર, 3000ના પાયદળ તથા…
વધુ વાંચો >હૈદર કુલીખાન
હૈદર કુલીખાન (18મી સદીનો પૂર્વાર્ધ) : ઈ. સ. 1721–22 દરમિયાન મુઘલ શહેનશાહનો ગુજરાતનો સૂબેદાર. ઈ. સ. 1715માં ગુજરાતના સૂબેદાર નીમવામાં આવેલ અજિતસિંહે તેને ગુજરાતનો દીવાન નીમ્યો હતો. તે એક બાહોશ સેનાપતિ હતો. પછીથી તેને ખંભાત અને સૂરતના મુત્સદ્દી (નવાબ) તરીકે નીમવામાં આવ્યો હતો. તેને વડોદરા, ભરૂચ, નાંદોદ અને અરહર-માતરનો ફોજદાર…
વધુ વાંચો >હૈદરાબાદ (ભારત)
હૈદરાબાદ (ભારત) : આંધ્રપ્રદેશનું પાટનગર, ભારતનાં મોટાં શહેરો પૈકીનું છઠ્ઠા ક્રમે આવતું શહેર તથા મહત્વનું વેપારી કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 25´ ઉ. અ. અને 78° 30´ પૂ. રે.. વિસ્તાર : 562 ચોકિમી.. તે મુંબઈથી અગ્નિકોણમાં આશરે 600 કિમી.ને અંતરે તથા ચેન્નાઈથી વાયવ્યમાં આશરે 500 કિમી.ને અંતરે આવેલું છે. હૈદરાબાદનું…
વધુ વાંચો >હૈદરાબાદ (પાકિસ્તાન)
હૈદરાબાદ (પાકિસ્તાન) : પાકિસ્તાનના સિંધ પ્રાતમાં, સિંધુ નદીને કાંઠે આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 25° 22´ ઉ. અ. અને 68° 22´ પૂ. રે.. તે સડકમાર્ગો તેમજ રેલમાર્ગોનું જંક્શન હોઈ, આજુબાજુના પ્રદેશો માટે મહત્વનું વેપારી મથક બની રહેલું છે. અહીંથી એક તરફ પેશાવર સુધી અને બીજી તરફ કરાંચી સુધી રેલમાર્ગ જાય…
વધુ વાંચો >હૈદરાબાદ રાજ્યનું વિલીનીકરણ
હૈદરાબાદ રાજ્યનું વિલીનીકરણ : દક્ષિણ ભારતમાં આવેલું નિઝામનું હૈદરાબાદ રાજ્ય દેશનું સૌથી મોટું દેશી રાજ્ય હતું. મીર કમરુદ્દીને ઈ. સ. 1724માં સ્વતંત્ર રાજ્ય તરીકે તેની સ્થાપના કરી હતી. આ રાજ્યનો વિસ્તાર 1,31,200 ચોકિમી.થી વધારે હતો અને તેની વસ્તી 1,60,00,000 હતી. તેની વાર્ષિક આવક રૂપિયા 26 કરોડની હતી. આ રાજ્યને પોતાનું…
વધુ વાંચો >હોક્ષા એન્વર
હોક્ષા, એન્વર (જ. 16 ઑક્ટોબર 1908, ગિરોકાસ્ટર, ઑટોમન સામ્રાજ્ય; અ. 11 એપ્રિલ 1985, તિરાના, આલ્બેનિયા) : આલ્બેનિયાના વડાપ્રધાન અને સામ્યવાદી પક્ષના નેતા. આલ્બેનિયા બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીથી કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપમાં વર્તમાનપત્રોમાં ચમકતું રહ્યું જ છે. હોક્ષા 1908માં એક મધ્યમ વર્ગના મુસલમાન કુટુંબમાં જન્મ્યા હતા. 1930થી 1936માં પૅરિસમાં અભ્યાસ કરતા કરતા…
વધુ વાંચો >હૉગલૅંડ ડેનીસ રૉબર્ટ
હૉગલૅંડ, ડેનીસ રૉબર્ટ (જ. 2 એપ્રિલ 1884, ગોલ્ડન, કોલોરાડો, યુ.એસ.; અ. 5 સપ્ટેમ્બર 1949, ઑકલડ, કૅલિફૉર્નિયા) : નામાંકિત અમેરિકીય વનસ્પતિ-દેહધર્મવિજ્ઞાની અને વનસ્પતિ તથા મૃદા (soil) આંતરક્રિયા(interaction)ના નિષ્ણાત. ડેનીસ રૉબર્ટ હૉગલૅંડ હૉગલૅંડે તેમના જીવનનાં પ્રથમ આઠ વર્ષ તેમના જન્મસ્થાન ગોલ્ડનમાં ગાળ્યાં. 1907માં તેમણે મુખ્ય વિષય રસાયણવિજ્ઞાન સાથે સ્નાતકની પદવી વિશેષ નિપુણતાસહ…
વધુ વાંચો >હો–ચી–મિન્હ
હો–ચી–મિન્હ (જ. 19 મે 1890, હોઆંગ ટ્રુ, મધ્ય વિયેટનામ; અ. 3 સપ્ટેમ્બર 1969, હાનોઈ) : વિયેટનામના ક્રાંતિકારી સામ્યવાદી નેતા અને ડેમોક્રૅટિક રિપબ્લિક ઑવ્ વિયેટનામ એટલે ઉત્તર વિયેટનામના પ્રમુખ 1945થી 1969 સુધી. તેમનું મૂળ નામ ગુયેન ધેટ થાન હતું. હોના લશ્કરે 1954માં વિયેટનામના ફ્રેન્ચ શાસકોને હરાવ્યા ત્યારે તેઓ લોકપ્રિય થયા. પચાસ…
વધુ વાંચો >હો–ચી–મિન્હ (શહેર)
હો–ચી–મિન્હ (શહેર) : વિયેટનામનું મોટામાં મોટું શહેર. જૂનું નામ સાઇગોન. ભૌગોલિક સ્થાન : 10° 58´ ઉ. અ. અને 106° 43´ પૂ. રે. તે વિયેટનામનું પ્રધાન ઔદ્યોગિક તેમજ વ્યાપારી મથક પણ છે. 34,733 (ઈ. સ. 2004 મુજબ) ચોકિમી. વિસ્તાર ધરાવતું આ શહેર દક્ષિણ વિયેટનામમાં મૅકોંગ નદીના ત્રિકોણપ્રદેશ અને દક્ષિણ ચીની સમુદ્રની…
વધુ વાંચો >હૉજકિન સર ઍલન લૉઇડ
હૉજકિન, સર ઍલન લૉઇડ (જ. 5 ફેબ્રુઆરી 1914, બૅન્વરી, ઑક્સફર્ડશાયર, યુ.કે.; અ. 1998) : સન 1963ના આયુર્વિજ્ઞાન અને દેહધર્મવિદ્યાના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. તેમને તથા ઑસ્ટ્રેલિયાના સર જ્હૉન સી. એકિલસ અને યુ.કે.ના એન્ડ્રુ એફ. હક્સલીને ચેતાકોષપટલ(nerve cell membrane)ના મધ્યસ્થ અને પરિઘસ્થ ભાગોના ઉત્તેજન અને નિગ્રહણ(inhibition)માંની આયૉનિક ક્રિયા પ્રવિધિઓ શોધી કાઢવા માટે આ…
વધુ વાંચો >હોજકિન ડોરોથી મેરી ક્રૉફૂટ (Hodgkin Dorothy Mary Crowfoot)
હોજકિન, ડોરોથી મેરી ક્રૉફૂટ (Hodgkin, Dorothy Mary Crowfoot) (જ. 12 મે 1910, કૅરો, ઇજિપ્ત; અ. 29 જુલાઈ 1994, શીપસ્ટન-ઑન-સ્ટૂર, વોરવિકશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટિશ મહિલા રસાયણવિદ અને 1964ના રસાયણવિજ્ઞાન માટેના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. ઑક્સફર્ડની સોમરવિલે કૉલેજમાં હતાં ત્યારે (1928–32) તેમણે સ્ફટિક-વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો. 1931માં તેઓ ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક બન્યાં. તે…
વધુ વાંચો >હોજકિન્સનો રોગ
હોજકિન્સનો રોગ : જુઓ કૅન્સર લસિકાભપેશી.
વધુ વાંચો >હોઝ પાઇપ (hose pipe)
હોઝ પાઇપ (hose pipe) : પ્રવાહી અને વાયુઓનું વહન કરવા માટે વપરાતી લવચીક (flexible) પાઇપ. પહેલાંના વખતમાં આવી પાઇપ ચામડામાંથી બનાવવામાં આવતી હતી પણ તે સંપૂર્ણપણે સંતોષકારક ન હતી. 19મી સદીમાં કુદરતી રબરે ચામડાની જગા લીધી. તે પછી લાકડાની વળી (pole) અથવા મેન્ડ્રિલ(mandrel)ની મદદથી રબરના પડવાળી લવચીક અને પાણી પ્રવેશી…
વધુ વાંચો >હોઝિયરી (knitted fabrics)
હોઝિયરી (knitted fabrics) : સૂતર, રેશમ, ઊન અથવા તો સંશ્લેષિત રેસાના એક કે એકાધિક દોરાઓને પરસ્પર ગૂંથીને તૈયાર કરવામાં આવતા કાપડનાં વસ્ત્રો. હસ્તગૂંથણ આવા કાપડની વણાટ-ગૂંથણી હાથથી અથવા યંત્રની સહાયથી કરવામાં આવે છે. હસ્તગૂંથણમાં હૂકવાળા સોયા(crochet)નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેને અંકોડીનું ગૂંથણ પણ કહેવાય છે. સામાન્યત: તેનો ઉપયોગ સ્વેટરો…
વધુ વાંચો >હૉટ પ્લેટ (hot plate)
હૉટ પ્લેટ (hot plate) : એક અથવા બે કે ત્રણ તાપન-અવયવો (elements) ધરાવતી વીજળી વડે ચાલતી સગડી (stove) જેવી પ્રયુક્તિ. એકલ (single) એકમ પ્રકારની હૉટ પ્લેટમાં અવરોધક તાર ભરતર (cast) લોખંડની તકતીમાં આવેલા ખાંચાઓ(grooves)માં મૂકેલો હોય છે અને તેને અગ્નિસહ માટી(fire clay)ના સિમેન્ટ અથવા પ્લાસ્ટર ઑવ્ પૅરિસ વડે વિસંવાદિત કરેલો…
વધુ વાંચો >