૨૩.૧૯
સીમા-સરહદ (Boundary Frontier)થી સુકતાન (rickets)
સીમા-સરહદ (Boundary Frontier)
સીમા-સરહદ (Boundary Frontier) : પાસપાસે આવેલા કોઈ પણ બે પડોશી દેશો કે રાષ્ટ્રીય સાર્વભૌમત્વ હેઠળના વિસ્તારો વચ્ચે નિયત કરેલી રેખા. સીમા એ રીતે રેખીય લક્ષણ બને છે. સીમાને સ્પર્શીને આવેલા જે તે દેશનો આંતરિક વિસ્તાર તે દેશની લશ્કરી દેખરેખ હેઠળ જળવાતો હોય છે, જેને સરહદ કહેવાય છે. આ જ રીતે…
વધુ વાંચો >સીમા સુરક્ષા દળ
સીમા સુરક્ષા દળ (Border Security Force) : સીમા સુરક્ષા દળ (BSF) નામ અનુસાર ભારતીય સીમાઓનું રક્ષણ કરે છે. આ દળની સ્થાપના 1 ડિસેમ્બર, 1965ના રોજ થઈ હતી. તેનું સૂત્ર છે –‘जीवन पर्यन्त कर्तव्य.’તેના પ્રથમ ડિરેક્ટર જનરલ (DG)કે એફ રુસ્મતજી હતાં અને હાલ ડિરેક્ટર જનરલ સુજૉય લાલ થાઓસેન છે. ડીજી તરીકે…
વધુ વાંચો >સીમાસ્તર (boundary layer)
સીમાસ્તર (boundary layer) : ઘન સીમાઓ નજીક શ્યાનતા(સ્નિગ્ધતા – viscosity)નું મહત્વ ધરાવતા તરલનું પાતળું સ્તર. ઘન સીમાના સંદર્ભમાં જો ઓછી શ્યાનતાવાળું તરલ (જેવું કે હવા, પાણી) સાપેક્ષ ગતિ ધરાવે તો સીમાઓથી ઘણે દૂર ઘર્ષણ-અવયવ (friction factor) જડત્વીય અવયવ(inertial factor)ની સરખામણીમાં નગણ્ય હોય છે, જ્યારે સીમાની નજીક ઘર્ષણ-અવયવ નોંધપાત્ર હોય છે.…
વધુ વાંચો >સીમા-સ્તરભંગ (boundary fault)
સીમા–સ્તરભંગ (boundary fault) : ભૂસંચલનજન્ય ગેડપર્વતમાળાઓમાં રચનાત્મક સીમાઓ દર્શાવતો સ્તરભંગ. આ પ્રકારના સ્તરભંગો ઘણા કિલોમિટરની લંબાઈમાં વિસ્તરેલા હોય છે. અરવલ્લી, હિમાલય અને આલ્પ્સ જેવાં પર્વતસંકુલોમાં તે જોવા મળે છે અને ભૂસંચલનજન્ય ધસારા (thrust) સપાટી સહિત રચનાત્મક પ્રકારની સીમાઓ રચે છે. સિંધુથી બ્રહ્મપુત્ર સુધીની હિમાલયની સળંગ લંબાઈમાં દક્ષિણ તરફ તદ્દન બહાર…
વધુ વાંચો >સીમાંત ઉત્પાદકતાનો સિદ્ધાંત
સીમાંત ઉત્પાદકતાનો સિદ્ધાંત : જમીન, શ્રમ, મૂડી અને નિયોજકને તેમના દરેકના ઉત્પાદનકાર્ય બદલ કેટલું વળતર મળી શકે છે, એટલે કે તેમની કિંમતો કેવી રીતે નિર્ધારિત થાય છે તે સમજાવતો સિદ્ધાંત. તે વહેંચણીના સિદ્ધાંત તરીકે પણ ઓળખાય છે. બેનહાનના શબ્દો ટાંકીએ તો પૂર્ણ સ્પર્ધા અને પૂર્ણ રોજગારીની સ્થિતિમાં ઉત્પાદનનાં વિવિધ સાધનોની…
વધુ વાંચો >સીમિત વિવેકબુદ્ધિવાદ (Bounded Rationality)
સીમિત વિવેકબુદ્ધિવાદ (Bounded Rationality) : સંપૂર્ણ તાર્કિક વર્તન કરવા અંગેની પ્રત્યેક વ્યક્તિની બોધાત્મક મર્યાદિત ક્ષમતા. વિવેકબુદ્ધિવાદનું મૂળ તત્વ બુદ્ધિ છે, તેથી હકીકતો(facts)ને તે બધી બાજુથી તપાસવાનું વલણ ધરાવે છે. એ હકીકતો વચ્ચેના સંબંધોને શોધે છે અને જો કોઈ હકીકતો વચ્ચે કાર્યકારણના સંબંધો માલૂમ પડે તો તેવા સંબંધોની એકાધિક કસોટીઓ કરી…
વધુ વાંચો >સીમોન
સીમોન (જ. ઈ. પૂ. 510; અ. ઈ. પૂ. 449, સિટિયમ, સાયપ્રસ) : ઍથેન્સનો રાજપુરુષ અને સેનાપતિ. મિલ્ટિયાડિસનો પુત્ર સીમોન ઈ. પૂ. 480માં થયેલ સાલેમિસની લડાઈમાં જાણીતો થયો હતો. તે પછી ઍથેન્સમાં તે રૂઢિચુસ્ત પક્ષનો નેતા બન્યો અને ઈ. પૂ. 476થી 462 દરમિયાન તે ઍથેન્સનાં સૈન્યોનો સરસેનાપતિ હતો. ઈ. પૂ.ની 5મી…
વધુ વાંચો >સીમોં ક્લૉદ (યુજિન હેન્રી)
સીમોં, ક્લૉદ (યુજિન હેન્રી) (જ. 10 ઑક્ટોબર 1913, ટૅનૅનૅરિવ, માડાગાસ્કર) : ફ્રાન્સના નામી નવલકથાકાર. તેમણે તેમનું શિક્ષણ પૅરિસ ખાતે તેમજ ઑક્સફર્ડ તથા કૅમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં લીધું હતું. તેમણે ચિત્રકાર તરીકેની તાલીમ પણ લીધેલી. તેમની નવીન કોટિની નવલકથાઓ માટે 1985ના વર્ષનો સાહિત્ય માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં તેમણે પ્રથમ…
વધુ વાંચો >સીયક-2
સીયક-2 : મોડાસા પ્રદેશ પર સત્તા ધરાવતો માળવાના પરમાર કુળનો રાજા. એનું રાજકુલ રાષ્ટ્રકૂટ કુળમાંથી ઉદભવ્યું હોય એવી રજૂઆત એનાં દાનશાસનોમાં કરવામાં આવી છે. પરમારોનો મૂળ પુરુષ અર્બુદાચલ પર વસિષ્ઠ ઋષિના યજ્ઞકુંડના અગ્નિમાંથી ઉત્પન્ન થયો હોવાની પૌરાણિક માન્યતા પ્રચલિત થઈ છે. એમાં વિશ્વામિત્ર પાસેથી વસિષ્ઠની કામધેનુ પાછી મેળવી આપનાર એ…
વધુ વાંચો >સીયા કુએઈ (Hsia Kuei)
સીયા, કુએઈ (Hsia, Kuei) (જ. આશરે 1195, હેન્ગ્ચો, ચેકિયાંગ, ચીન; અ. આશરે 1224, ચીન) : યુગપ્રવર્તક ચીની નિસર્ગ-ચિત્રકાર, ‘મા-સીયા’ નિસર્ગચિત્ર શૈલીના બે સ્થાપકોમાંના એક. (બીજા તે મા યુઆન). લાંબા વીંટા (scrolls) પર બહુધા એકરંગી (monochromatic) નિસર્ગચિત્રોને સળંગ અવકાશી દૃષ્ટિકોણ(panoramic view)થી આલેખવા માટે તેઓ જાણીતા છે. તેઓ ઝડપથી પીંછી ચલાવી જોશભેર…
વધુ વાંચો >સીસેન્બૅશર પીટર
સીસેન્બૅશર પીટર (જ. 25 મે 1960, ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના જુડો-ખેલાડી. 1984માં મહત્વનું જુડો વિજયપદક જીતનાર તેઓ પ્રથમ ઑસ્ટ્રેલિયન બન્યા. 1984માં તેઓ મિડલવેઇટ (80 કિગ્રા.) સ્પર્ધામાં સુવર્ણચંદ્રકના વિજેતા બન્યા. 1988માં ઑલિમ્પિક વિજયપદક જાળવી રાખનાર તેઓ પ્રથમ ‘જુડોકા’ બન્યા. 1979માં યુરોપિયન જુનિયર્સમાં તેઓ ત્રીજા ક્રમે આવ્યા અને 1980માં યુરોપિયન્સ બીજા ક્રમે આવ્યા…
વધુ વાંચો >સુએઝ
સુએઝ : જલવાહિત (waterborne) કચરો. સુએઝમાં ઘરેલુ વપરાશથી ઉદભવતો પ્રવાહીમય કચરો (જેમાં સાબુઓ, ડિટરજંટ, કાગળ, ચીંથરાં વગેરે હોય છે.), પ્રાણીઓ અને મનુષ્યનાં મળ-મૂત્ર અને ખોરાક સંસાધિત કરતાં કારખાનાંમાંથી આવતો કચરો, જે પાણીના સૌથી મોટા પ્રદૂષકસમૂહ પૈકીનો એક છે. જલપ્રદૂષણ ગામડાં, શહેરો અને નગરપાલિકાઓના કચરાનું તળાવ, સરોવરો, ઝરણાં કે નદીઓમાં થતું…
વધુ વાંચો >સુએઝ (અખાત)
સુએઝ (અખાત) : ઉત્તર આફ્રિકા ખંડના પશ્ચિમ ભાગ અને ઇજિપ્તની પૂર્વ તરફ આવેલા સિનાઈ દ્વીપકલ્પ વચ્ચેનો રાતા સમુદ્રનો નૈર્ઋત્ય ફાંટો. જબલની સામુદ્રધુની ખાતેના તેના મુખભાગથી સુએઝ શહેર સુધીની અખાતની લંબાઈ 314 કિમી. જેટલી છે. આ અખાત સુએઝની નહેર મારફતે ભૂમધ્ય સમુદ્ર સાથે જોડાય છે. આ અખાતને કાંઠે આવેલી વસાહતો મુખ્યત્વે…
વધુ વાંચો >સુએઝ (શહેર)
સુએઝ (શહેર) : સુએઝના અખાતમાં સુએઝ નહેરના દક્ષિણ છેડાના પ્રવેશસ્થાને આવેલું ઇજિપ્તનું શહેર અને દરિયાઈ બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 29° 58´ ઉ. અ. અને 32° 33´ પૂ. રે.. સુએઝ એક બંદર તરીકે પ્રાચીન કાળથી અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ સ્થળનું બંદર તરીકે તો ઘણું મહત્વ છે, તેમ છતાં 1869માં સુએઝ નહેરનું…
વધુ વાંચો >સુએઝ નહેર
સુએઝ નહેર : ભૂમધ્ય સમુદ્ર અને રાતા સમુદ્રને જોડતો, ઇજિપ્તમાં આવેલો, આશરે 190 કિમી. લંબાઈનો માનવસર્જિત જળમાર્ગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 29° 00´ ઉ. અ. અને 32° 50´ પૂ. રે.. 1869માં તેનું નિર્માણકાર્ય પૂરું થતાં તેને જહાજી અવરજવર માટે ખુલ્લો મૂકવામાં આવેલો છે. આ જળમાર્ગ થવાથી યુ.કે. અને ભારત વચ્ચે અંદાજે…
વધુ વાંચો >સુકતાન (rickets)
સુકતાન (rickets) : બાળકોમાં હાડકાંમાં કૅલ્શિયમની જમાવટ ન થાય ત્યારે પોચાં અને કુરચના(deformity)વાળાં હાડકાં બને તે. તે શિશુઓ અને બાળકોમાં સામાન્ય પ્રકારના અસ્થિકરણ-(ossification)માં વિકાર કરતો રોગ છે. પુખ્તવયે જ્યારે હાડકાંમાં ફક્ત કૅલ્શિયમની જમાવટ ન થાય પણ પ્રોટીન વગેરે પોષકદ્રવ્યોની ઊણપ ન હોય તો તેને અસ્થિમૃદુતા (osteomalacia) કહે છે. બાળકોમાં થતો…
વધુ વાંચો >