૨૦.૦૩
વિકૃતિ-વિભાગોથી વિચારક્રિયા
વિકૃતિ-સિદ્ધાંત (strain theory)
વિકૃતિ-સિદ્ધાંત (strain theory) : નાનાં વલયો(rings)વાળાં એલિફેટિક (aliphatic) ચક્રીય (cyclic) સંયોજનોની ક્રિયાશીલતા અને તેમનું સ્થાયિત્ય (stability) દર્શાવતો સિદ્ધાંત. આ સિદ્ધાંત મ્યૂનિક યુનિવર્સિટીના એડૉલ્ફ વૉન બાયરે 1885માં રજૂ કર્યો હતો. બાયરે સૌપ્રથમ દર્શાવ્યું કે સમચતુષ્ફલક (regular tetrahedron)ના ખૂણા (corners) અને કેન્દ્ર (centre) વચ્ચે બનતો કોણ (angle) 109° 28´, એ સમપંચભુજ નિયમિત…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા
વિક્ટોરિયા : ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 34° 00´થી 38° 50´ દ. અ. અને 141°થી 150° પૂ. રે. વચ્ચેનો આશરે 2,27,600 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ, પૂર્વમાં પૅસિફિક મહાસાગર, દક્ષિણે ટસ્માનિયા સમુદ્ર (બાસની સામુદ્રધુની) તથા પશ્ચિમે સાઉથ ઑસ્ટ્રેલિયા રાજ્ય…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા
વિક્ટોરિયા : કૅનેડાના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા બ્રિટિશ કોલંબિયાનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 48° 25´ ઉ. અ. અને 123° 22´ પ. રે.. તે વાનકુવર ટાપુના અગ્નિ છેડાની ધાર પર કૅનેડાયુ.એસ.ની સરહદ નજીક આવેલું છે. તેનો શહેરી વિસ્તાર માત્ર 18 ચોકિમી. જેટલો જ છે, પરંતુ મહાનગરનો વિસ્તાર આશરે 400 ચોકિમી. જેટલો છે.…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા (ટેક્સાસ, યુ.એસ.)
વિક્ટોરિયા (ટેક્સાસ, યુ.એસ.) : યુ.એસ.ના દક્ષિણ ભાગમાં ટેક્સાસ રાજ્યના વિક્ટોરિયા પરગણાનું મુખ્ય મથક. ભૌગોલિક સ્થાન 29° 00´ ઉ.અ. અને 97° 15´ પ. રે.. તે કૉર્પસ ક્રિસ્ટિથી ઈશાન તરફ 137 કિમી.ને અંતરે ગ્વાડેલૂપ નદી પર આવેલું છે. 1940ના દસકાથી આ સ્થળ ખનિજતેલ, કુદરતી વાયુ તેમજ પેટ્રોકેમિકલ પેદાશોના ઉત્પાદનનું મહત્વનું મથક બની…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા (સેશલ્સ)
વિક્ટોરિયા (સેશલ્સ) : હિન્દી મહાસાગરમાં આવેલા સેશલ્સ ટાપુજૂથનો મોટામાં મોટો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 4° 38´ દ. અ. અને 55° 27´ પૂ. રે.. સેશલ્સ પ્રજાસત્તાકનું પાટનગર તેમજ મોટામાં મોટું શહેર. ટાપુજૂથનું એકમાત્ર બંદર. વિક્ટોરિયા ટાપુ માહે ટાપુના ઈશાન કાંઠે આવેલો છે. બંદર ઊંડા જળનું હોવાથી અહીં એકસાથે ચાર જહાજો લાંગરી…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા ઍન્ડ આલ્બર્ટ મ્યુઝિયમ, લંડન
વિક્ટોરિયા ઍન્ડ આલ્બર્ટ મ્યુઝિયમ, લંડન : લંડનમાં આવેલું વિશ્વમાં લલિત કલા અને પ્રયોજિત કલાવિષયક એક શ્રેષ્ઠ મ્યુઝિયમ. 26મી જૂન 1919ના રોજ રાજા એડવર્ડ સાતમાએ તેને ખુલ્લું મૂક્યું હતું. ત્યારે તેમાં સુશોભન-કલા અને આર્ટ લાઇબ્રેરીના મ્યુઝિયમનો સમાવેશ થતો હતો. તેમાં બ્રિટિશ ચિત્રકલાની કૃતિઓ, શિલ્પો અને કોતરેલી આકૃતિઓનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે,…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા ટાપુ
વિક્ટોરિયા ટાપુ : આર્ક્ટિક મહાસાગરમાં કૅનેડાના નૉર્ધર્ન ટેરિટરી વિસ્તારમાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 70° ઉ. અ. અને 110° પ. રે.ની આજુબાજુનો 2,17,290 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે, તેની લંબાઈ 515 કિમી. અને પહોળાઈ સ્થાનભેદે 290થી 370 કિમી. જેટલી છે. ટાપુનો વાયવ્યભાગ સમુદ્રસપાટીથી 655 મીટરની ઊંચાઈ ધરાવે છે.…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા ધોધ
વિક્ટોરિયા ધોધ : આફ્રિકામાં ઝામ્બિયા અને ઝિમ્બાબ્વે વચ્ચે ઝામ્બેસી નદી પર તેના મૂળ અને મુખ વચ્ચે અર્ધે અંતરે આવેલો ધોધ. ઝામ્બેસી નદી આ સ્થળે 1.5 કિમી. પહોળી બને છે. ધોધના સ્થળે આ નદી તેની ઊંડી સાંકડી ખીણમાં એકાએક ખાબકે છે. જમણે કાંઠે તેની ઊંચાઈ 78 મીટર જેટલી, જ્યારે મધ્યમાં તે…
વધુ વાંચો >વિક્ટોરિયા નદી
વિક્ટોરિયા નદી : ઑસ્ટ્રેલિયાની નૉર્ધર્ન ટેરિટરીમાં આવેલી લાંબામાં લાંબી નદી. ભૌગોલિક સ્થાન : 15° 30´ દ. અ. અને 130° 10´ પૂ. રે.. તે હૂકર ખાડીથી ઉત્તરે આશરે 370 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલી ટેકરીઓમાંથી નીકળે છે; ઉત્તર અને વાયવ્ય 560 કિમી.ના અંતર માટે તે પહાડી પ્રદેશમાં તથા નદીથાળામાં થઈને વહે છે. અહીંના…
વધુ વાંચો >વિગ્રહરાજI, II, III, IV
વિગ્રહરાજ-I : રાજસ્થાનમાં જયપુર પાસે આવેલ શાકંભરી પ્રદેશના ચાહમાન વંશનો રાજા. આ વંશનો સ્થાપક વાસુદેવ હતો. તેનું પાટનગર શાકંભરી હતું. તે વંશમાં સામંત, પૂર્ણતલ્લ, જયરાજ અને વિગ્રહરાજ પ્રથમ એક પછી એક રાજા થયા. વિગ્રહરાજનો વારસ અને પુત્ર ચન્દ્રરાજ આઠમી સદીની મધ્યમાં થઈ ગયો. ઈસવી આઠમી સદીના અંતભાગમાં દુર્લભરાજ પ્રથમ થયો.…
વધુ વાંચો >વિઘટકો
વિઘટકો : જુઓ નિવસનતંત્ર.
વધુ વાંચો >વિઘટન-વિભંજન (ખડક)
વિઘટન-વિભંજન (ખડક) : ખડકખવાણના સર્વસામાન્ય, સાર્વત્રિક પ્રકારો. ખડકોનું ખવાણ ત્રણ રીતે થતું હોય છે : ખડકોમાં ઉદ્ભવતાં રહેતાં વિવિધ પ્રતિબળોને કારણે તે ભૌતિક રીતે તૂટે છે, તેમના પર થતી રહેતી રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓથી ખવાય છે, ભૂપૃષ્ઠ પર ઊગતી વનસ્પતિથી તેમજ પ્રાણીઓના સંચલનથી ઉદ્ભવતા ભૌતિક-રાસાયણિક સંજોગો મારફતે પણ ખડકો ખવાણ દ્વારા રૂપાંતર…
વધુ વાંચો >વિચરણ-વિશ્લેષણ (variance-analysis)
વિચરણ-વિશ્લેષણ (variance-analysis) : ઉત્પાદિત વસ્તુની પ્રમાણ-પડતર (standard cost) અને વાસ્તવિક પડતર(actual cost)ના તફાવત/વિચરણનાં કારણો શોધવાની હિસાબીય (accounting) પ્રશાખાએ વિકસાવેલી પ્રક્રિયા. થયેલા નાણાકીય વ્યવહારોને નામું નોંધે છે અને તેનાં અર્થઘટન કરે છે. નામું, આમ વ્યવસ્થિત રીતે નોંધાયેલો, નાણાકીય ઇતિહાસ છે. આ ઇતિહાસ અને નિયત કરેલા ભાવિમાંનાં પરિવર્તનોની આગાહી ભેગા થઈને ભાવિ…
વધુ વાંચો >વિચલન, ચુંબકીય (magnetic declination)
વિચલન, ચુંબકીય (magnetic declination) : પૃથ્વીના ચુંબકીય ધ્રુવોની વિચલિત થતી સ્થિતિ. ભૂચુંબકત્વ પર્યાય પૃથ્વીના ખડકોના ચુંબકત્વ અને તેની સાથે સંકળાયેલી વિજ્ઞાનશાખાની સમજ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. હવે તો આ પર્યાયને પાર્થિવ ચુંબકત્વના બહોળા અર્થમાં પણ વાપરવાનું વલણ વધતું રહ્યું છે. પૃથ્વીના ગોળાને ઉત્તર ગોળાર્ધ અને દક્ષિણ ગોળાર્ધ – એ પ્રમાણેના…
વધુ વાંચો >વિચલન-વિશ્લેષ્ણ (deviation analysis)
વિચલન-વિશ્લેષ્ણ (deviation analysis) : ઉત્પાદન કરવાની પ્રવૃત્તિઓનાં પૂર્વનિર્ધારિત ધોરણો સાથે સતત ચકાસણી કરીને નજરે પડેલા તફાવત/વિચલનનાં કારણો શોધવાની, સંચાલન-(management)-પ્રશાખાએ વિકસાવેલી પ્રક્રિયા. લભ્ય સાધનોનો વિવેકપુર:સરનો ઉપયોગ કરવા માટે સંચાલક સતત મથામણ કરતો હોય છે. સંચાલન વાસ્તવિકતા સાથે કામ પાડે છે. તેથી વિવેકના ભાવાત્મક ખ્યાલને વાસ્તવિક સ્વરૂપ આપવું પડે છે. ખરેખર કાર્ય-પ્રવૃત્તિ…
વધુ વાંચો >વિચારક્રિયા
વિચારક્રિયા : આંતરિક મનોવ્યાપારને લગતી ક્રિયા. આ એક જટિલ માનસિક પ્રક્રિયા છે. તેમાં ઇન્દ્રિયો દ્વારા વાતાવરણમાંથી એકત્ર કરવામાં આવતી અથવા ભૂતકાળના અનુભવની સ્મૃતિમાં સંગ્રહાયેલી માહિતી ઉપર પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે. વિચારક્રિયાને પરિણામે પ્રાપ્ત માહિતીનું રૂપાંતરણ થાય છે; તેમાં અનુમાન કરવું, અમૂર્તીકરણ કરવું, તર્ક કરવો, કલ્પના કરવી, નિર્ણય કરવો, સમસ્યા ઉકેલવી…
વધુ વાંચો >