૧૯.૨૬
વાધન, અમરસિંગથી વાયનાડ
વાધન, અમરસિંગ
વાધન, અમરસિંગ (જ. 14 જુલાઈ 1947, અમૃતસર, પંજાબ) : હિંદી તથા પંજાબી લેખક. તેમણે હિંદીમાં, અંગ્રેજીમાં અને રાજ્યશાસ્ત્રમાં એમ.એ. તથા પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી., પીજી ડીસીટી, સીસીજીની પદવીઓ પ્રાપ્ત કરી. તેઓ સિન્ડિકેટ બૅંક સ્ટાફ ટ્રેનિંગ કૉલેજ, નવી દિલ્હીના સિનિયર ફેકલ્ટી મેમ્બર રહ્યા તેમજ અધ્યાપન-કાર્ય કર્યું. તેમણે 1970-78 દરમિયાન પંજાબની વિવિધ કૉલેજોમાં…
વધુ વાંચો >વાધવાણી, યશોધરા
વાધવાણી, યશોધરા (જ. 23 ડિસેમ્બર 1944, હૈદરાબાદ, આંધ્રપ્રદેશ) : સિંધી લેખિકા અને અનુવાદક. 1967માં તેમણે ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.; પુણે યુનિવર્સિટીમાંથી 1970માં સર્ટિફિકેટ ઇન જર્મન અને ભાષાશાસ્ત્રમાં એમ.એ.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. તેઓ પુણેની ડેક્કન કૉલેજમાં એન્સાઇક્લોપીડિક સંસ્કૃત ડિક્શનરીની એકૅડેમિક કમિટીનાં સભ્ય, 1994થી 96 સુધી લિંગ્વિસ્ટિક સોસાયટી ઑવ્ ઇન્ડિયાનાં કારોબારી સભ્ય…
વધુ વાંચો >વાધવાન, જગદીશ ચંદર
વાધવાન, જગદીશ ચંદર [જ. 5 ઑગસ્ટ 1918, ગુજરાનવાલા, પંજાબ (હાલ પાકિસ્તાનમાં)] : ઉર્દૂ વિવેચક અને પંડિત. તેમણે પંજાબ યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.ની પદવી મેળવી હતી. તેમણે વેપારની સાથોસાથ લેખનકાર્ય કર્યું. અત્યાર સુધીમાં તેમણે બે ગ્રંથો આપ્યા છે. ‘મન્તોનામ’ (1989); ‘ક્રિશ્ર્ન ચંદર શખ્શિયત ઔર ફન’ (1993) એ બંને તેમના જાણીતા સંશોધન અને વિવેચનસંગ્રહ…
વધુ વાંચો >વાન ઇક બ્રધર્સ
વાન ઇક બ્રધર્સ (વાન ઇક હબર્ટ જ. ?, અ. 18 સપ્ટેમ્બર 1426; વાન ઇક ઇયાન – જ. આશરે 1390, અ. 1441, બ્રુજેસ) : ફ્લૅમિશ રેનેસાંસ-ચિત્રકાર ભાઈઓ. તૈલચિત્રણાની તકનીકના વિકાસને પૂર્ણતાના શિખરે પહોંચાડવાનું શ્રેય આ ભાઈઓને મળે છે. લાંબા સમય સુધી એક એવી ગેરમાન્યતા વ્યાપક બનેલી કે નાનો ભાઈ ઇયાન તૈલચિત્રણાનો…
વધુ વાંચો >વાનકુવર
વાનકુવર : કૅનેડાના પશ્ચિમ ભાગમાં બ્રિટિશ કોલંબિયામાં આવેલું મોટામાં મોટું શહેર તથા કૅનેડાનું અત્યંત વ્યસ્ત રહેતું બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 49° 13´ ઉ. અ. અને 123° 06´ પ. રે.. તે બ્રિટિશ કોલંબિયાના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં યુ.એસ.-કૅનેડાની સરહદથી ઉત્તર તરફ આશરે 40 કિમી. અંતરે બુર્રાર્ડ દરિયાઈ ફાંટાના દક્ષિણ કાંઠા પર ફ્રેસર નદીના…
વધુ વાંચો >વાનકુવર, જ્યૉર્જ
વાનકુવર, જ્યૉર્જ (જ. 1758, કિંગ્ઝલીન, નૉફોક, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1798) : બ્રિટિશ અભિયંતા. વાનકુવર ટાપુ (બ્રિટિશ કોલંબિયા કૅનેડા), વાનકુવર શહેર તેમજ યુ.એસ.ના વૉશિંગ્ટન રાજ્યમાં આવેલ વાનકુવર શહેરનાં નામ તેમના નામ પરથી અપાયેલાં છે. 13 વર્ષની નાની ઉંમરે તેઓ નૌકાક્ષેત્રે કુશળ દરિયાખેડુ બનેલા. કૅપ્ટન જેમ્સ કૂકની છેલ્લી બે સફરોમાં તેમને શરૂઆતનો સમુદ્ર-સફરનો…
વધુ વાંચો >વાનખેડે સ્ટેડિયમ
વાનખેડે સ્ટેડિયમ : મુંબઈમાં ચર્ચગેટ પાસે આવેલું મુંબઈ ક્રિકેટ ઍસોસિયેશનની માલિકીનું વિશાળ અને અદ્યતન સુવિધાઓ ધરાવતું ભારતનું એક મુખ્ય અને પ્રમુખ ક્રિકેટ-મેદાન. આ સ્ટેડિયમના આયોજનમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવનારા તત્કાલીન મહારાષ્ટ્રના નાણાપ્રધાન અને મુંબઈ ક્રિકેટ ઍસોસિયેશનના અધ્યક્ષ શ્રી શેષરાવ વાનખેડેની ચિર સ્મૃતિમાં, 1974માં મુંબઈમાં તૈયાર થયેલા આ નવા ક્રિકેટ સ્ટેડિયમ સાથે…
વધુ વાંચો >વાન ગૉઘ, વિન્સેન્ટ
વાન ગૉઘ, વિન્સેન્ટ (જ. 30 માર્ચ 1853, ગ્રૂટ-ઝૂન્ડેર્ટ, બ્રેબેન્ટ, નેધર્લૅન્ડ્ઝ; અ. 1890, ઑવે, ફ્રાંસ) : વિશ્વના સૌથી વધુ લોકપ્રિય અને સૌથી વધુ પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોમાંના એક. અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રણાનો પાયો નાખનાર ત્રણ ચિત્રકારોમાંના એક ડચ ચિત્રકાર. (અન્ય બે ચિત્રકારો : એડ્વર્ડ મુંખ અને પૉલ ગોગાં) અત્યંત ઘેરી કમનસીબીઓથી વીંટળાયેલું તેમનું જીવન કોઈ…
વધુ વાંચો >વાન ગોયેન, ઇયાન
વાન ગોયેન, ઇયાન (જ. 1596, નેધર્લૅન્ડ્ઝ; અ. 1656, નેધર્લૅન્ડ્ઝ) : ડચ બરોક નિસર્ગ-ચિત્રકાર. તેમણે હાર્લેમમાં ઈસાઈઆસ વાન દે વેલ્ડે હેઠળ ચિત્રકલાની તાલીમ મેળવેલી. નીચે ધુમ્મસભર્યા વાતાવરણથી ઘેરાયેલા ગોરંભાયેલા આકાશ નગર કે ખંડેરોને સુદૂર ચીતરવા માટે તેઓ જાણીતા છે. અન્ય પ્રારંભિક ડચ બરોક નિસર્ગ-ચિત્રકારોની માફક વાન ગોયેનના રંગોમાં લીલી ઝાંયવાળા ભૂખરા,…
વધુ વાંચો >વાન ડર વાલ બળો (Van der Waals forces)
વાન ડર વાલ બળો (Van der Waals forces) : વાયુઓ, તેમની પ્રવાહીકૃત (liquified) અને ઘનીકૃત (solidified) પ્રાવસ્થાઓ તથા લગભગ બધા કાર્બનિક પ્રવાહી અને ઘન પદાર્થોમાં તટસ્થ અણુઓને એકબીજા સાથે આકર્ષર્તાં, પ્રમાણમાં નબળાં એવાં આકર્ષક વીજબળો. ડચ ભૌતિકવિજ્ઞાની જેહાન્સ વાન ડર વાલે વાસ્તવિક (real) વાયુઓના ગુણધર્મો સમજાવવા માટે 1873માં આ આંતરઆણ્વિક…
વધુ વાંચો >વાન સ્કોરેલ, ઇયાન (Van Scorel, Ian)
વાન સ્કોરેલ, ઇયાન (Van Scorel, Ian) (જ. 1495; અ. 1562) : ડચ રેનેસાંસ-ચિત્રકાર. ચિત્રકલાની પ્રારંભિક તાલીમ તેમણે ઍમસ્ટરડૅમમાં લીધેલી. 1517માં તેઓ ઉટ્રેખ્ટ ગયા અને ત્યાંથી 1519માં તેઓ નુરેમ્બર્ગ ગયા અને મહાન ચિત્રકાર ડ્યુરરના શિષ્ય બનવા માટે કોશિશ કરી; પણ તેમની કોશિશ વ્યર્થ નીવડી. ડ્યુરરને તેમનામાં કોઈ રસ પડ્યો નહિ. 1520માં…
વધુ વાંચો >વાનસ્પતિક રોગકારકો
વાનસ્પતિક રોગકારકો : વનસ્પતિની દેહધાર્મિક ક્રિયામાં અવરોધ પેદા કરીને તેની વૃદ્ધિ અને ઉત્પાદન ઉપર માઠી અસર માટે કારણભૂત સૂક્ષ્મજીવો (microbes) અને વિપરીત પર્યાવરણિક પરિબળો જેવા ઘટકો. રોગકારક સૂક્ષ્મજીવોમાં મુખ્યત્વે જીવાણુ (bacteria), ફૂગ (fungus), લીલ (alga), પ્રજીવો, કૃમિ, વિષાણુ, રિકેટ્સિયા, માઇક્રોપ્લાઝ્મા અને સ્પાઇરોપ્લાઝ્માનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે નિર્જીવ રોગકારકોમાં નીચે જણાવેલ…
વધુ વાંચો >વાનસ્પતિક રોગનિવારકો
વાનસ્પતિક રોગનિવારકો : પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો તેમજ વિપરીત પર્યાવરણિક અસર હેઠળ કૃષિપાકમાં ઉદભવતા વિવિધ પ્રકારના રોગોના નિયંત્રણાર્થે યોજતા ઉપચારો. રોગનિયંત્રણનો મુખ્ય હેતુ રોગને અટકાવવાનો અથવા ઘટાડવાનો છે; જેથી પાકના નુકસાનનું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય. રોગનો સંપૂર્ણ નાશ કરવો એ ઘણું જ કઠિન છે. કેટલાક રોગોને કાબૂમાં લેવા ફક્ત એક જ રોગનિવારકનો ઉપયોગ…
વધુ વાંચો >વાનસ્પતિક વંધ્યત્વ
વાનસ્પતિક વંધ્યત્વ : કેટલાક સૂક્ષ્મજીવો(microbes)ના ચેપની વિપરીત અસર હેઠળ કૃષિપાકોમાં ઉદભવતું વંધ્યત્વ. વનસ્પતિ પર ઊગતાં ફૂલો અથવા ફૂલ પેદા કરતી કૂંપળોમાં સૂક્ષ્મજીવોનું આક્રમણ થતાં પ્રજનન માટેનાં ફૂલોના જેવા ભાગોમાં દેહધાર્મિક વિકૃતિ પેદા થાય છે. આવી વિકૃતિ પેદા કરવામાં વિષાણુ, માઇક્રોપ્લાઝ્મા (MLO) જેવા અતિસૂક્ષ્મજીવો ઇતડી(mite)ના આક્રમણથી વનસ્પતિમાં દાખલ થતાં છોડ વંધ્ય…
વધુ વાંચો >વાન હાઇસ, ચાર્લ્સ રિચાર્ડ
વાન હાઇસ, ચાર્લ્સ રિચાર્ડ (જ. 29 મે 1857, ફલ્ટન, વિસ્કોન્સિન, યુ.એસ.; અ. 19 નવેમ્બર 1918, મિલવૌકી, વિસ્કોન્સિન, યુ.એસ.) : ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. યુ.એસ.ના સુપિરિયર સરોવર-વિસ્તારની પ્રી-કૅમ્બ્રિયન રચનાઓનો, વિશેષ કરીને તો, તેમાં સંકળાયેલાં લોહધાતુખનિજોનો તેમણે અભ્યાસ કરેલો; જે ત્યાં મળી આવતા મહત્વના નિક્ષેપોની આર્થિક ઉપલબ્ધિ માટે ઉપયોગી નીવડેલો. આ કાર્ય માટે તેઓ ખૂબ…
વધુ વાંચો >વાનૌતુ (Vanuatu)
વાનૌતુ (Vanuatu) : નૈર્ઋત્ય પૅસિફિક મહાસાગરમાં આવેલો ટાપુદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 16° 00´ દ. અ. અને 167° 00´ પૂ.રે.. તે 80 જેટલા ટાપુઓથી બનેલો છે. તેનો કુલ ભૂમિવિસ્તાર આશરે 12,200 ચોકિમી. જેટલો છે. વિસ્તારના ઊતરતા ક્રમમાં મુખ્ય ટાપુઓ આ પ્રમાણે છે : એસ્પિરિટુ સાન્ટો, માલાકુલા, એફૅટ, એરોમૅન્ગો અને તન્ના એફૅટ…
વધુ વાંચો >વાન્ગ મૅન્ગ
વાન્ગ મૅન્ગ (જ. 1308, વુસિન્ગ, ચેકયાંગ પ્રાંત, ચીન; અ. 1385, વુસિન્ગ) : ચીનની પ્રશિષ્ટ નિસર્ગચિત્રણાનો એક શ્રેષ્ઠ ચિત્રકાર. યુઆન રાજવંશ (1206-1368) દરમિયાન પાકેલા ચિત્રકારોમાં તેની ગણના ટોચમાં થાય છે. યુઆન રાજવંશ દરમિયાન પાકેલા એક નિસર્ગચિત્રકાર ચાઓ મેન્ગ્ફૂ અને એક મહિલા નિસર્ગચિત્રકાર કુઆન તાઓશેંગના વાન્ગ મૅન્ગ પૌત્ર હતા. થોડા વખત માટે…
વધુ વાંચો >વાન્ગ વી
વાન્ગ વી (જ. 699, ચીહ્સિન, શાન્સી પ્રાંત, ચીન; અ. 759, ચીન) : પ્રખ્યાત ચીની ચિત્રકાર, સંગીતકાર અને કવિ. બીજું નામ વાન્ગ મો ચી. 17મી સદીમાં થઈ ગયેલા ચીની કલાઇતિહાસકાર અને રસજ્ઞ તુન્ગ ચિયાન્ગે દક્ષિણ ચીની કાવ્યશૈલી અને ચિત્રશૈલીના પ્રારંભકર્તા તરીકે વાન્ગ વીની પ્રતિષ્ઠા કરી અને વધુમાં પ્રશંસા કરતાં કહ્યું કે…
વધુ વાંચો >વાન્ગ હુઈ
વાન્ગ હુઈ (જ. 1632, ચાન્ગ્શુ, કિયાન્સુ પ્રાંત, ચીન; અ. 1717, ચાન્ગ્શુ) : ચીનની પ્રશિષ્ટ નિસર્ગચિત્રણાનો એક શ્રેષ્ઠ ચિત્રકાર. અન્ય ત્રણ ચિત્રકારો વાન્ગ શિહ-મિન, વાન્ગ ચિન અને વાન્ગ યુઆન-ચી સાથે તેની ગણના ‘ફોર વાન્ગ’ ચિત્રકાર જૂથમાં થાય છે. વાન્ગ શિહ-મિન અને વાન્ગ ચિન પાસેથી વાન્ગ હુઈએ ચિત્રકલાની તાલીમ મેળવેલી. વાન્ગ શિહ-મિને…
વધુ વાંચો >વાન્ડિક, (સર) ઍન્થૉની
વાન્ડિક, (સર) ઍન્થૉની (જ. 22 માર્ચ 1599, ઍન્ટવર્પ ફ્લૅન્ડર્સ, બૅલ્જિયમ; અ. 9 ડિસેમ્બર 1641, લંડન, બ્રિટન) : સત્તરમી સદીના ફ્લૅન્ડર્સના રૂબેન્સ પછી સૌથી વધુ ખ્યાતનામ ચિત્રકાર. ધાર્મિક અને પૌરાણિક વિષયોનાં ચિત્રો ઉપરાંત ધનાઢ્યોનાં વ્યક્તિચિત્રો આલેખવા માટે તેઓ જાણીતા છે. 1632માં લંડનના રાજા ચાર્લ્સ પહેલાએ તેમની નિમણૂક દરબારી ચિત્રકાર તરીકે કરી…
વધુ વાંચો >