૧૯.૨૩
વંસ-સાહિત્યથી વાઘેલા, જયવન્તસિંહજી રણમલસિંહજી મહારાણા (સાણંદના બાપુ)
વંસ-સાહિત્ય
વંસ-સાહિત્ય : બૌદ્ધ ધર્મના જાણીતા ગ્રંથો. પાલિ ભાષામાં રચાયેલ વંસ(સં. વંશ)-સાહિત્ય બૌદ્ધોના ધાર્મિક સાહિત્યમાં એક વિશેષ સ્થાન અને મહત્વ ધરાવે છે. વંસ એટલે પરંપરા. વંસ-સાહિત્યમાં ભગવાન બુદ્ધની પરંપરા, તેમને અનુસરતા રાજાઓની પરંપરા કે તેમની સાથે સંબંધ ધરાવતાં સ્થાન ઇત્યાદિની પરંપરાનો ઇતિહાસ આલેખવામાં આવ્યો હોય છે. મુખ્યત્વે શ્રીલંકામાં રચાયેલા આ સાહિત્યમાં…
વધુ વાંચો >વાઅલ (Vaal)
વાઅલ (Vaal) : દક્ષિણ આફ્રિકાની મુખ્ય નદીઓ પૈકીની એક. તે ટ્રાન્સવાલ અને ઑરેન્જ ફ્રી સ્ટેટ વચ્ચે પ્રાદેશિક સીમા રચે છે. ઑરેન્જ નદીને મળતી તે મુખ્ય સહાયક નદી છે. તે ટ્રાન્સવાલના અગ્નિભાગમાંથી ક્લિપસ્ટેપલ અને બ્રેયટન નજીકથી નીકળે છે. 1355 કિમી.ના અંતર માટે તે નૈર્ઋત્ય તરફ વહે છે અને ડગ્લાસથી પશ્ચિમે 13…
વધુ વાંચો >વાઇકિંગ
વાઇકિંગ : ઉત્તર યુરોપીય વિસ્તાર સ્કૅન્ડિનેવિયાના આઠમીથી દસમી સદી દરમિયાન આક્રમક સમુદ્રી ચડાઈઓ કરનારા અને લૂંટફાટ કરનારા લોકો. ગુજરાતમાં પ્રચલિત ચાંચિયા સાથે તેમનું સામ્ય જોઈ શકાય. સ્કૅન્ડિનેવિયા ભૌગોલિક વિસ્તાર છે; જેમાં ઉત્તર યુરોપીય વિસ્તારમાં આવેલા સ્વીડન, નૉર્વે, ડેન્માર્ક, આઇસલૅન્ડ અને તેમના વિસ્તારના ટાપુઓનો સમાવેશ થાય છે. સ્કૅન્ડિનેવિયનો પશ્ચિમ ઇંગ્લૅન્ડમાં વસ્યા…
વધુ વાંચો >વાઇકિંગ અંતરીક્ષયાન શ્રેણી
વાઇકિંગ અંતરીક્ષયાન શ્રેણી : મંગળ ગ્રહના અન્વેષણ માટે અમેરિકા દ્વારા પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવેલાં અંતરીક્ષયાનોની શ્રેણી. તેમાં વાઇકિંગ-1 અને વાઇકિંગ-2 અંતરીક્ષયાનો હતાં. વાઇકિંગ-1 20 ઑગસ્ટ, 1975ના રોજ તથા વાઇકિંગ-2 9 સપ્ટેમ્બર, 1975ના રોજ પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવ્યાં હતાં. આ બંને યાનોમાં મંગળ ગ્રહની સપાટી પર ઉતરાણ કરી શકે તેવાં અન્વેષી-યાનો રાખવામાં આવ્યાં…
વધુ વાંચો >વાઇગલ, હેલન
વાઇગલ, હેલન (જ. 1900; અ. 1972) : વિશ્વવિખ્યાત જર્મન નટી. નાટ્યકાર અને નાટ્યવિદ બર્ટોલ્ટ બ્રેખ્તની પત્ની. બ્રેખ્તના અત્યંત નાટ્યાત્મક જીવન અને સંઘર્ષમય વિદેશનિવાસ દરમિયાન એમની સાથે અડીખમ ઊભાં રહી ક્રાંતિકારી થિયેટર-પ્રણાલિમાં સહયોગ આપી, બ્રેખ્તના મૃત્યુ પછી બર્લિનર એન્સેમ્બલ થિયેટરને માર્ગદર્શન આપનારી આ નટીએ જગતના નાટ્યઇતિહાસમાં ખૂબ મોટું કામ કર્યું છે.…
વધુ વાંચો >વાઇગુ સ્મારક, ઈસે (જાપાન)
વાઇગુ સ્મારક, ઈસે (જાપાન) : જાપાનના શિન્તો ધર્મનું પ્રાચીનતમ તીર્થધામ. દક્ષિણ-પૂર્વ જાપાનના નારાના દરિયાકાંઠે ઈસેના સ્થળે વાઇગુ સ્મારક આવેલું છે. સામાન્ય રીતે તે ઈસેના મંદિર તરીકે જાણીતું છે. અહીં અનેક સ્મારકોનો સમૂહ છે. અહીં બે સ્વતંત્ર અલગ અલગ મંદિરો આવેલાં છે – નાઇકુ (અંદરનું મંદિર) અને ગેકુ (બહારનું મંદિર). સામ્રાજ્યની…
વધુ વાંચો >વાઇઝ, રૉબર્ટ
વાઇઝ, રૉબર્ટ (જ. 10 સપ્ટેમ્બર 1914, ઇન્ડિયાના, વિન્ચેસ્ટર, અમેરિકા) : ચલચિત્રનિર્માતા, અભિનેતા, દિગ્દર્શક, સંપાદક, ધ્વનિસંયોજક. ‘સિટિઝન કેન’ જેવા પ્રશિષ્ટ ચિત્રનું સંપાદન કરનાર રૉબર્ટ વાઇઝે કારકિર્દીનો પ્રારંભ ધ્વનિસંયોજક તરીકે કર્યો હતો. ત્રણ ભાઈઓમાં સૌથી નાના રૉબર્ટે 19 વર્ષની વયે એ સમયના ખ્યાતનામ આર. કે. ઓ. સ્ટુડિયોમાં નોકરી શરૂ કરી હતી. ચિત્રો…
વધુ વાંચો >વાઇઝમન, ઑગસ્ટ
વાઇઝમન, ઑગસ્ટ (જ. 1834, ફ્રૅન્કફર્ટ, જર્મની; અ. 1914, ફ્રીબર્ગ) : જનીનવિજ્ઞાનના સ્થાપકોમાંના એક તરીકે જાણીતા પ્રખ્યાત જર્મન જીવવિજ્ઞાની. જનનરસ(germ plasm)ના પ્રણેતા, ડાર્વિનવાદના સમર્થક. જ્યારે લૅમાર્કનાં ઉપાર્જિત લક્ષણોના વારસા(inheritance of acquired characters)ના જોરદાર વિરોધક. જનનરસના સિદ્ધાંતને હાલના DNAના સિદ્ધાંતના અગ્રયાયી (fore-runner) તરીકે વર્ણવી શકાય. જનનરસના સિદ્ધાંત મુજબ જીવરસ (protoplasm) બે પ્રકારના…
વધુ વાંચો >વાઇઝર, ફ્રેડરિક વૉન
વાઇઝર, ફ્રેડરિક વૉન (જ. 1851; અ. 1926) : અર્થશાસ્ત્રમાં અઢારમી અને ઓગણીસમી સદીમાં પ્રચલિત બનેલી ઑસ્ટ્રિયન વિચારધારાથી પ્રભાવિત અર્થશાસ્ત્રી. ઉમરાવ પરિવારમાં જન્મ. વિયેના, બર્લિન તથા પ્રાગ યુનિવર્સિટીઓમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ લીધું. ઑસ્ટ્રિયન વિચારધારાના પ્રવર્તક કાર્લ મેન્જર(1840-1921)ના સીમાવર્તી તુષ્ટિગુણના સિદ્ધાંતથી વાઇઝર બહુ પ્રભાવિત થયા હતા. 1903માં વાઇઝરની નિમણૂક વિયેના યુનિવર્સિટીમાં મેન્જરના સ્થાને…
વધુ વાંચો >વાઇટેક્સ
વાઇટેક્સ : જુઓ નગોડ.
વધુ વાંચો >વાઇલ્ડ, જિમી
વાઇલ્ડ, જિમી (જ. 15 મે 1892, ટાઇલરસ્ટાઉન, વેલ્સ, યુ.કે.; અ. 10 માર્ચ 1969, કાર્ડિફ, યુ.કે.) : મુક્કાબાજીના આંગ્લ ખેલાડી. તેઓ વિશ્વના સૌપ્રથમ ફ્લાઇવેટ ચૅમ્પિયન અને એક ચિરકાલીન મહાન મુક્કાબાજ લેખાયા હતા. તેઓ અરૂઢ શૈલીના મુક્કાબાજ હતા અને તેમના કદના પ્રમાણમાં તેમની પ્રહારશક્તિ (hitting power) ભયજનક હતી. આના પરિણામે તેમને ‘ધ…
વધુ વાંચો >વાઇલ્ડર, થૉર્નટન
વાઇલ્ડર, થૉર્નટન (જ. 17 એપ્રિલ 1897, મૅડિસન, વિસકૉન્સિન, યુ. એસ.; અ. 7 ડિસેમ્બર 1975, હૅમ્ડન, કનેક્ટિકટ) : અમેરિકન નાટ્યકાર અને નવલકથાકાર. તેમનો ઉછેર ચીન અને અમેરિકામાં થયેલો. યેલ યુનિવર્સિટીમાંથી તેમણે ઉપાધિ મેળવેલી. ‘લૉરેન્સવિલ સ્કૂલ’માં તેઓ શિક્ષક હતા. યુનિવર્સિટી ઑવ્ શિકાગોમાં તેઓ અંગ્રેજીના પ્રાધ્યાપક હતા. તેમની પ્રથમ નવલકથા ‘ધ કબાલા’ (1926)…
વધુ વાંચો >વાઇલ્ડર, બિલી
વાઇલ્ડર, બિલી (જ. 22 જૂન 1906, વિયેના; અ. 27 માર્ચ 2002, બેવરલી હિલ્સ, કૅલિફૉર્નિયા) : પટકથા-લેખક, નિર્માતા, દિગ્દર્શક. પટકથાલેખક, નિર્માતા અને દિગ્દર્શક તરીકે હૉલિવુડને કેટલાંક યાદગાર અને સફળ ચિત્રો આપનાર બિલી વાઇલ્ડરનું મૂળ નામ સૅમ્યુઅલ વાઇલ્ડર હતું. તેમના પિતા હોટલના વ્યવસાયમાં હતા અને દીકરાને વકીલ બનાવવા ઇચ્છતા હતા. બિલીએ કાયદાનો…
વધુ વાંચો >વાઇલ્ડ સ્ટ્રૉબેરીઝ
વાઇલ્ડ સ્ટ્રૉબેરીઝ : ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1957. શ્ર્વેત અને શ્યામ. ભાષા : સ્વીડિશ. નિર્માતા : એલેન એકેલુંડ. દિગ્દર્શક-પટકથાલેખક : ઇંગ્માર બર્ગમૅન. સંપાદક : ઑસ્કર રોઝેન્ડર. છબિકલા : ગુન્નાર ફિશર, બ્યૉર્ન થર્મેનિયસ. સંગીત : એરિક નૉર્ડગ્રેન. મુખ્ય કલાકારો : વિક્ટર સિસ્ટ્રોમ, બીબી ઍન્ડરસન, ઇન્ગ્રિડ થુલિન, ગુન્નાર બ્યૉર્નસ્ટ્રૅન્ડ. ચિત્રસર્જક ઇંગમાર બર્ગમૅનનાં શ્રેષ્ઠ…
વધુ વાંચો >વાઇલ્સ, એન્ડ્રુ જૉન
વાઇલ્સ, એન્ડ્રુ જૉન (જ. 11 એપ્રિલ 1953, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ) : ફર્માના છેલ્લા પ્રમેય તરીકે જાણીતા, સાડા ત્રણસો વર્ષ સુધી વણઉકેલ્યા રહેલા ગણિતના જગપ્રસિદ્ધ કોયડાનો ઉકેલ શોધનાર વિદ્યમાન બ્રિટિશ ગણિતશાસ્ત્રી. તેમણે 1974માં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની ઉપાધિ મેળવી અને 1980માં કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી પ્રા. જૉન કોટ્સ(John Coates)ના માર્ગદર્શન હેઠળ ઉપવલીય વક્રો(Elliptic curves)ના વિષયમાં…
વધુ વાંચો >વાઇસની પરિમિત પદ્ધતિ
વાઇસની પરિમિત પદ્ધતિ : જુઓ સ્ફટિકવિદ્યા.
વધુ વાંચો >વાકણકર, હરિભાઉ
વાકણકર, હરિભાઉ (જ. 4 મે 1919, નીમચ, મધ્યપ્રદેશ; અ. 4 એપ્રિલ 1988, સિંગાપુર) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિના પુરાતત્વવિદ, અગ્રણી ચિત્રકાર, સ્વાતંત્ર્યસેનાની તથા સામાજિક કાર્યકર. આખું નામ વિષ્ણુ શ્રીધર વાકણકર; પરંતુ અંગત વર્તુળમાં હરિભાઉ તરીકે જાણીતા હતા. ઇતિહાસકાર પરિવારમાં જન્મ. પિતાનું નામ શ્રીધર, માતાનું નામ સીતાબાઈ. શિક્ષણ એમ.એ. (પુરાતત્વ), જી. ડી. આર્ટ…
વધુ વાંચો >વાકા
વાકા : જાપાની કવિતાનું સ્વરૂપ. તેના રાજદરબારમાં છઠ્ઠીથી ચૌદમી સદી દરમિયાન રાજકવિઓ વાકા, ચૉકા અને સેદૉકા જેવાં સ્વરૂપોમાં લાંબી, ટૂંકી કાવ્યરચનાઓ કરતા. પાછળથી રેંગા, હાયકાઈ અને હાઇકુ જેવાં કાવ્યસ્વરૂપો પ્રગટ્યાં. તેના મૂળમાં ‘વાકા’ છે. વાકાને તાન્કા પણ કહેતા અને જાપાની કવિતાનું તે મૂળ કાવ્યરૂપ છે. ચૉકા દીર્ઘકાવ્યનો પ્રકાર છે; પરંતુ…
વધુ વાંચો >વાકિદી
વાકિદી (જ. 747, મદીના; અ. 823) : સૌથી પ્રાચીન અરબ ઇતિહાસકાર. તેમનું આખું નામ અબૂ અબ્દુલ્લાહ મુહમ્મદ અલ-વાકિદી હતું. તેમના પિતાનું નામ ઉમર હતું અને તેમના પિતામહ અલ-વાકિદના નામ ઉપરથી તેમનું ઉપનામ ‘અલ-વાકિદી’ પડ્યું હતું. મદીનામાં સંગીતશાસ્ત્રનો પરિચય કરાવનાર સાઇબનાં એક પૌત્રી, વાકિદીની માતા હતાં. અરબસ્તાનના મક્કાનગર પછી મુસલમાનો માટેના…
વધુ વાંચો >વાકિફ, બટાલવી
વાકિફ, બટાલવી (અ. 1780) : ફારસી ભાષાના કવિ. તેમની કવિતામાં કાલ્પનિક વિષયોને બદલે સમકાલીન પરિસ્થિતિ તથા ઘટનાઓનું પ્રતિબિંબ પડે છે. તેનું નામ નૂરૂલ ઐન હતું અને તેમનું કુટુંબ પરંપરાગત રીતે બટાલા શહેરનું કાઝી પદ સંભાળતું હતું. વાકિફે કાઝીપદનો ત્યાગ કરીને સૂફી જીવન ઉપર પસંદગી ઉતારી અને કવિનો વ્યવસાય અખત્યાર કર્યો.…
વધુ વાંચો >