૧૮.૨૭
લીલાવતી એમ.થી લુસાકા (રાજ્ય)
લીલાવતી એમ.
લીલાવતી એમ. (જ. 1927, કોટ્ટાપદી, જિ. ત્રિચૂર, કેરળ) : મલયાળમનાં વિવેચક, કવયિત્રી, ચરિત્ર-લેખિકા અને અનુવાદક. તેમને તેમની કૃતિ ‘કવિતાધ્વનિ’ માટે 1986ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવેલો. તેમણે 1951માં મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાંથી મલયાળમમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રથમ વર્ગમાં પ્રથમ ક્રમે મેળવી. ત્યારબાદ 1972માં કેરળ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી અને તેમની કારકિર્દી…
વધુ વાંચો >લીલાવાદ
લીલાવાદ : સૃષ્ટિને લગતી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા અહેતુક આનંદ મેળવવાની પરમાત્માની લીલા. હિંદુ ધર્મની માન્યતા પ્રમાણે પરમાત્માને આ જગતને લગતી પ્રવૃત્તિઓ કરીને કોઈ સ્વાર્થ સિદ્ધ કરવાનો નથી. આમ છતાં પરમાત્મા આ પ્રવૃત્તિઓ કરે છે અને એ દ્વારા પોતાના સ્વાભાવિક આનંદને મેળવે છે. કોઈ પણ ઊણપ પૂરી કરવાનું કે સ્વાર્થ સાધવાનું જેનું…
વધુ વાંચો >લીલી ઇયળ
લીલી ઇયળ : જુદા જુદા પાકને નુકસાન પહોંચાડતી એક ફૂદાની નિશાચર બહુભોજી ઇયળ (caterpillar). આ જીવાતની 6 જેટલી જાતો દુનિયામાં સર્વત્ર ફેલાયેલી છે. તેની ભારતમાં નુકસાન પહોંચાડતી જાતનો સમાવેશ રોમપક્ષ (Lepidoptera) શ્રેણીના Noctiuidae કુળમાં થયેલો છે. શાસ્ત્રીય નામ Helicoverpa armigera Hb.. નુકસાન કરતા પાકને અનુલક્ષીને તેને વિવિધ નામથી ઓળખવામાં આવે…
વધુ વાંચો >લીલી ચા (સુગંધી ચા)
લીલી ચા (સુગંધી ચા) : એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી (ગ્રેમિની) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cymbopogon citratus stapf syn. Andropogon citratus Dc. (સં. સુગંધભૂતૃણ; હિં. સુગંધી તૃણ; બં. ગંધબેના; મ. પાતીયા ચા, ગવતી ચા; ગુ. લીલી ચા; ક. સુગંધતૃણ; તે. નીમ્માગડ્ડી; ત. વસન પ્પીલ્લુ; મલ. વસન પ્યુલ્લા; અં. વેસ્ટ…
વધુ વાંચો >લીલી વાડ
લીલી વાડ : ઉદ્યાન, ખેતર, પટાંગણ કે નાના ભૂખંડ(plot)ની ફરતે આવેલી લીલા છોડોની બનેલી સરહદ સૂચવતી આડ. તેને માટે સામાન્યત: થોર, મેંદી કે અન્ય નાની શોભન-વનસ્પતિઓ પસંદ કરવામાં આવે છે. આવા છોડોને અવારનવાર કાપતા રહી વાડને એકસરખી રાખવામાં આવે છે. લીલી વાડમાં નાના એકસરખા છોડ હોય તો તેને કાપવાની જરૂર…
વધુ વાંચો >લીલુડી ધરતી
લીલુડી ધરતી : ઑરવોકલરમાં તૈયાર થયેલું પ્રથમ ગુજરાતી ચલચિત્ર. પ્રસિદ્ધ વાર્તાકાર ચુનીલાલ મડિયાની જાણીતી નવલકથા ‘લીલુડી ધરતી’ પરથી 1968માં કે. વી. ફિલ્મ્સનું ચલચિત્ર રજૂ થયું હતું. ‘લીલુડી ધરતી’ ગ્રામજીવનની પ્રણયકથા છે. સંતુ અને ગોબરની પ્રણયકથા સાથે ગામડાનાં મલિન પાત્રો, મલિન વૃત્તિઓ વચ્ચેનો સંઘર્ષ આ ચલચિત્રના કેન્દ્રમાં છે. શાર્દૂળભા અને માંડણ…
વધુ વાંચો >લીલો ચંપો
લીલો ચંપો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા એનોનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Artabotrys hexapetalus (Linn. f.) Bhandari syn. A. odoratissimus R. Br. (બં. કટચંપા; ગુ. લીલો ચંપો; હિં. હરા ચંપા; મ. હિરવા ચંપા; સં. હરિર ચંપક; ક. મનોરંજિની) છે. તે એક મોટી આરોહી ક્ષુપ સ્વરૂપની વનસ્પતિ છે અને દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >લીલૉન્ગ્વે
લીલૉન્ગ્વે : આફ્રિકાના અગ્નિ ભાગમાં આવેલા માલાવીનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 13° 59´ દ. અ. અને 33° 44´ પૂ. રે. પર માલાવીના કૃષિવિસ્તારની મધ્યમાં લીલૉન્ગ્વે નદીને કાંઠે વસેલું છે. અહીં કૃષિપાકો, તમાકુ તથા કાપડનું ઉત્પાદન થતું હોવાથી તે પેદાશો માટેનું વેચાણમથક બની રહેલું છે. 1902માં અહીં વસાહતની શરૂઆત થયેલી.…
વધુ વાંચો >લીવરેજ (વાણિજ્ય)
લીવરેજ (વાણિજ્ય) : કંપનીના વકરામાં વધઘટ થતાં તેના નફામાં થતી સાપેક્ષ વધઘટ. ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ઉચ્ચાલક(lever)નો ઉપયોગ કરવાથી જે યાંત્રિક શક્તિલાભ અથવા શક્તિહાનિ થાય છે તેને ‘લીવરેજ’ કહેવાય છે. તેવી રીતે ધંધામાં કંપની પ્રચુર અથવા સીમિત મૂડીની મદદથી ઉત્પાદિત કરેલા માલનું વેચાણ કરે તો વકરામાં વધઘટ થવાથી જે નાણાલાભ અથવા નાણાહાનિ થાય…
વધુ વાંચો >લીવિસ, એફ. (ફ્રૅન્ક) આર. (રેમંડ)
લીવિસ, એફ. (ફ્રૅન્ક) આર. (રેમંડ) (જ. 14 જુલાઈ 1895, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 17 એપ્રિલ 1978) : બ્રિટનની આર્નોલ્ડ અને રસ્કિનની પરંપરાના સાહિત્યવિવેચક. આ પ્રભાવશાળી વિવેચકનાં લખાણો તથા શિક્ષણની બ્રિટનની શાળાઓ તથા યુનિવર્સિટીઓમાં સાહિત્યના અભ્યાસ પર ઊંડી અને વ્યાપક અસર પડી. તેમના સમકાલીન અન્ય વિવેચકો આઈ. એ. રિચર્ડ્ઝ તથા વિલિયમ ઍમ્પસન…
વધુ વાંચો >લીંબુના રોગો
લીંબુના રોગો : લીંબુના પાકને નુકસાન પહોંચાડતા વિવિધ પ્રકારના રોગો. આ રોગોમાં ગુંદરિયો, બળિયાનાં ટપકાં, ડાયબેક (ઉત્તી મૃત્યુ) અને જસત-તત્વની ઊણપથી થતો મોટલ લીફનો સમાવેશ થાય છે. મધ્ય અને ઉત્તર ગુજરાત કાગદી લીંબુની ખેતી માટે જાણીતું છે. લીંબુનું વધુ અને સારું ઉત્પાદન મેળવવા તેના બગીચાઓની સફાઈ, ખેડ તથા યોગ્ય સમયે…
વધુ વાંચો >લીંબુનું પતંગિયું
લીંબુનું પતંગિયું : ભારતની લીંબુની તમામ જાતો પર તેમજ રુટેસી કુળનાં બધાં વૃક્ષો પર રહીને નુકસાન કરતાં પતંગિયાંની એક જાત. તેનો સમાવેશ રોમપક્ષ (lepidoptera) શ્રેણીના Papillionidae કુળમાં થયેલું છે. શાસ્ત્રીય નામ : Papillio demoleus. પતંગિયું દેખાવે સુંદર હોય છે. પુખ્ત પતંગિયું 28 મિમી. લાંબું હોય છે, જ્યારે તેની પથરાયેલી પાંખો…
વધુ વાંચો >લુઆન્ડા
લુઆન્ડા : આફ્રિકામાં આવેલા ઍંગોલાનું પાટનગર, મોટામાં મોટું શહેર, ઔદ્યોગિક મથક તથા બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 8° 48´ દ. અ. અને 13° 14´ પૂ. રે.. તે આટલાંટિક મહાસાગર પર પશ્ચિમ આફ્રિકાના કિનારા પર આવેલું છે. અહીંના ઉદ્યોગોમાં ધાતુ ગાળવાની ભઠ્ઠીઓ, લાટીઓ, કાપડની મિલો, ખાંડ, ખનિજતેલ, સિમેન્ટ, મુદ્રણ તથા ખાદ્યપ્રક્રમણના એકમોનો…
વધુ વાંચો >લુઈ, એડ્વર્ડ બી.
લુઈ, એડ્વર્ડ બી. (જ. 1918) : સન 1995ના ક્રિસ્ટિઆન ન્યુસ્લેન વોલ્હાર્ડ અને એરિક વાઇશોસ સાથેના તબીબી અને દેહધર્મવિદ્યા અંગેના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તેમને આ સન્માન પ્રાગર્ભ અથવા ભ્રૂણ(embryo)ના પ્રારંભિક વિકાસ અંગેના જનીની નિયંત્રણ અંગેના સંશોધન માટે પ્રાપ્ત થયું હતું. સન 1939માં તેમણે મિનેસોટા યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ.ની ઉપાધિ મેળવી અને 1942માં કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ…
વધુ વાંચો >લુઇસ, જૉન (Lewis, John)
લુઇસ, જૉન (Lewis, John) (જ. 3 મે 1920, લા ગ્રેઇન્જ, ઇલિનૉય, અમેરિકા) : અમેરિકન જાઝ-પિયાનિસ્ટ અને સ્વરનિયોજક. ન્યૂ મેક્સિકો યુનિવર્સિટીમાં પિયાનોવાદન અને માનવજીવનશાસ્ત્ર-(anthro-pology)નો અભ્યાસ કર્યો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન અમેરિકન ભૂમધ્યમાં 1942થી 1945 સુધી સૈનિક તરીકે સેવા આપી. એ પછી પ્રખ્યાત જાઝ-સંગીતકારો ડિઝી ગીલેસ્પી, માઇલ્સ ડેવિસ, ચાર્લી પાર્કર, લેસ્ટર યન્ગ અને…
વધુ વાંચો >લુઇસ, પર્સી વિન્ડૅમ (Lewis, Percy Wyndham)
લુઇસ, પર્સી વિન્ડૅમ (Lewis, Percy Wyndham) (જ. 18 નવેમ્બર 1882, નોવા સ્કોટિયા, કૅનેડા; અ. 7 માર્ચ 1957, લંડન, બ્રિટન) : આધુનિક ઔદ્યોગિક સંસ્કૃતિને વધાવી લેતી અમૂર્ત વૉર્ટિસિસ્ટ (Vorticist) ચળવળના પ્રણેતા ચિત્રકાર અને લેખક. તેમનો જન્મ ઍમ્હર્સ્ટ નજીક દરિયામાં એક તરાપા ઉપર થયો હતો. માતાપિતાના છૂટાછેડા થતાં આશરે 1893માં દસબાર વરસની…
વધુ વાંચો >લુઈઝિયાના
લુઈઝિયાના : યુ.એસ.ના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° થી 33° ઉ. અ. અને 89° થી 94° પ. રે. વચ્ચેનો આશરે 1,35,900 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. મેક્સિકોના અખાતમાં જ્યાં મિસિસિપી નદી ઠલવાય છે ત્યાં તે આવેલું છે. તેની ઉત્તરે આરકાન્સાસ રાજ્ય, પૂર્વે મિસિસિપી નદી અને…
વધુ વાંચો >લુઈલિયે, આન
લુઈલિયે, આન (L’Huiller, Anne) (જ. 16 ઑગસ્ટ 1958, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : પદાર્થ(દ્રવ્ય)માં ઇલેક્ટ્રૉનની ગતિક્રિયાના અભ્યાસ માટે પ્રાયોગિક રીતે પ્રકાશના ઍટોસેકન્ડ કંપનો ઉત્પન્ન કરવા માટે 2023નો ભૌતિકશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. આ પુરસ્કાર પિયર ઍગોસ્ટિન તથા ફેરેન્સ ક્રાઉઝ સાથે સંયુક્ત રીતે પ્રાપ્ત થયો હતો. આન લુઈલિયેના દાદા વિદ્યુતીય (ઇલેક્ટ્રિકલ) ઇજનેર હતા…
વધુ વાંચો >લુકાસ, વાન લેડન (Lucas, Van Leyden)
લુકાસ, વાન લેડન (Lucas, Van Leyden) (જ. 1489થી 1494, લીડન, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 1533, લીડન, નેધરલૅન્ડ્ઝ) : રેનેસાંસની ઉત્તર યુરોપીય શાખાના મહત્વના ચિત્રકાર, એન્ગ્રેવર (છાપચિત્રકાર). પિતા હુઇગ (Huygh) જૅકબ્સને બાળપણમાં જ પુત્રને ચિત્રકલાની તાલીમ આપવી શરૂ કરેલી. પછીથી લુકાસ વધુ તાલીમાર્થે કૉર્નેલિસ એન્જેલ્બ્રેખ્ટ્રોનના વર્કશૉપમાં જોડાયા. આજે લુકાસની પ્રતિષ્ઠા ચિત્રકાર કરતાં છાપચિત્રકાર…
વધુ વાંચો >લુ ચી (પિન્યિન લુ જી)
લુ ચી (પિન્યિન લુ જી) (જ. 261, દક્ષિણ ચીન; અ. 303, ચીન) : ચીની સાહિત્યવિવેચક અને ‘વુ’ રાજ્યના પહેલા અગત્યના લેખક. વુ રાજ્યના સ્થાપક લુ હુનના પૌત્ર અને સેનાધિપતિ લુ કાગના ચોથા પુત્ર. ચિન વંશના સત્તાકાળ દરમિયાન લગભગ 10 વર્ષ સુધી લુ ચી ભૂગર્ભમાં રહ્યા. 290માં રાજધાનીના શહેર લો-યૉંગ આવ્યા…
વધુ વાંચો >