૧૮.૧૭

લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસથી લવિંગ

લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસ

લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસ : નવલકથાનું હાડ અને હાર્દ ધરાવતું સંક્ષિપ્ત કથાસ્વરૂપ. ‘લઘુનવલકથા’ Novelette કે Novellaનો ગુજરાતી પર્યાય છે. એમાં શબ્દના ઇટાલિયન મૂળને લક્ષમાં રાખીએ તો ‘કથા’ અથવા ‘સ્ટોરી’નો અંશ વિશેષ રૂપે અભિપ્રેત છે. ગુજરાતીમાં કેટલાક લઘુનવલકથા જેવા અલગ પ્રકારને સ્વીકારવાના મતના નથી. તેઓ તેને નવલકથા-સ્વરૂપના જ એક નવ્ય…

વધુ વાંચો >

લઘુપ્રબન્ધસંગ્રહ

લઘુપ્રબન્ધસંગ્રહ : પ્રાચીનતમ ઉપલબ્ધ પ્રબન્ધગ્રન્થ. ચાર હસ્તપ્રતોને આધારે જયન્ત ઠાકરે તૈયાર કરેલી સર્વતોમુખી અધ્યયન સાથેની સમીક્ષિત આવૃત્તિ વડોદરાના પ્રાચ્યવિદ્યામંદિરે મ. સ. વિશ્વવિદ્યાલય સંશોધન ગ્રંથમાળામાં 197૦માં પ્રકાશિત કરી છે. ‘પ્રબન્ધ’ એટલે ઐતિહાસિક આખ્યાયિકા. ઉત્તર ગુજરાતના અજ્ઞાત જૈન કર્તા રચિત દસ લઘુ પ્રબન્ધોમાં સૌથી મોટો ‘વિક્રમાદિત્યપંચદંડચ્છત્રપ્રબન્ધ’ (8 પૃષ્ઠ) અને નાનો ‘કૂંઆરીરાણા-પ્રબન્ધ’ (1…

વધુ વાંચો >

લઘુમતી અને લઘુમતીવાદ

લઘુમતી અને લઘુમતીવાદ : લઘુસંખ્યક જૂથ કે જે સમાન હિત, ધર્મ, જાતિ, ભાષા, વંશ આદિ કારણોસર બહુમતીથી કે વ્યાપક અને પ્રમુખ સમૂહ(dominant group)થી અલગ તરી આવે છે. શાબ્દિક સંદર્ભમાં સમગ્ર સમૂહના અડધા ભાગથી પણ નાનો અંશ તે લઘુમતી. આ લઘુમતી આમ તો બહુમતીની સાથે કે નજીક એક જ રાજકીય વિસ્તારની…

વધુ વાંચો >

લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની)

લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની) : કંપનીમાં બહુમતી શૅરહોલ્ડરોના અત્યાચાર અને ગેરવહીવટ સામે રક્ષણ મેળવવાપાત્ર લઘુમતી શૅરહોલ્ડરોનું હિત. કંપનીમાં ઊભા થતા પ્રત્યેક પ્રશ્ન અંગેનો નિર્ણય શૅરહોલ્ડરોની સાદી અથવા વિશિષ્ટ બહુમતીથી લેવામાં આવે છે. આમ તેનું સંચાલન બહુમતી નિર્ણય ઉપર આધારિત હોય છે. રાજામુંદ્રી ઇલેક્ટ્રિસિટી વિ. નાગેશ્વર રાવ કેસમાં ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે…

વધુ વાંચો >

લઘુ રમતો (minor games)

લઘુ રમતો (minor games) : આબાલવૃદ્ધ સૌ રમતોનો આનંદ લઈ શકે તેવી સરળ ગૌણ રમત. એ એવી પ્રવૃત્તિ છે કે જેમાં વ્યક્તિને રમવાથી આનંદ અને સંતોષ પ્રાપ્ત થાય છે. બાળકો, યુવાનો, સ્ત્રીઓ, વડીલો સૌને તે ગમે છે. તેમનાથી શરીરના સ્નાયુઓની યોગ્ય વૃદ્ધિ થાય છે, શરીરનો વિકાસ થાય છે. રમતો રમવાથી…

વધુ વાંચો >

લઘુવિસ્તાર નૌનયન

લઘુવિસ્તાર નૌનયન : જુઓ નૌનયન.

વધુ વાંચો >

લચ્છુ મહારાજ

લચ્છુ મહારાજ (જ. 19૦1, લખનૌ; અ. 19 જુલાઈ 1972, લખનૌ) : કથક નૃત્યશૈલીના લખનૌ ઘરાનાના શ્રેષ્ઠ જ્ઞાતા તથા સમર્થ ગુરુ. મૂળ નામ વૈજનાથ. પિતાનું નામ કાલિકાપ્રસાદ, જેઓ પોતે જાણીતા તબલાનવાઝ હતા. લચ્છુ મહારાજનું બાળપણ વતન લખનૌમાં વીત્યું. કથક નૃત્યશૈલીની પ્રાથમિક તાલીમ તેમણે તેમના કાકા અને લખનૌ ઘરાનાના પ્રતિષ્ઠાપક તથા જનક…

વધુ વાંચો >

લજામણી (રિસામણી)

લજામણી (રિસામણી) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી કુળના માઇમોઝોઇડી ઉપકુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimosa pudica Linn. (સં. લજ્જાલુ, રક્તમાદી; હિં. લાજવંતી, છુઈમુઈ; બં. લજ્જાવતી; મ. લાજરી, લાજાળુ; તે. મુનુગુડામારમુ; ત. તોટ્ટલશરંગિ; ક. લજ્જા; મલ. તોટ્ટનવાતિ; અં. સેન્સિટિવ પ્લાન્ટ, ટચ મી નૉટ) છે. તે ભૂપ્રસારી, ઉપક્ષુપ (under-shrub) અને 5૦…

વધુ વાંચો >

લટ્યન્ઝ એડવિન (સર)

લટ્યન્ઝ એડવિન (સર) (જ. 1869; અ. 1944) : વીસમી સદીનો જાણીતો બ્રિટિશ સ્થપતિ. તેણે થોડો સમય જ્યૉર્જ ઍન્ડ પેટો સાથે કામ કર્યું. તે પછી 1889માં તેણે સ્વતંત્ર રીતે પોતાની પ્રૅક્ટિસ શરૂ કરી. 1896માં તેણે ગેટ્રુડ જેકિલ માટે મુન્સેડ વુડની ડિઝાઇન કરી હતી. ગેટ્રુડ ગાર્ડન ડિઝાઇનર હતો અને તેણે લટ્યન્ઝના ઘડતરમાં…

વધુ વાંચો >

લઠ્ઠો

લઠ્ઠો : કેફ અથવા નશો કરવા માટેનું ગેરકાયદેસર દારૂયુક્ત તથા ઝેરી અસર કરતું પીણું. આ પીણું તેમાં મિથાઇલ આલ્કોહૉલ અને ઇથાઇલ આલ્કોહૉલનું વધતી-ઓછી માત્રાનું મિશ્રણ હોય છે, જે ગુજરાતમાં ‘લઠ્ઠા’ તરીકે જ્યારે મહારાષ્ટ્રમાં ‘ખોપડી’ તરીકે ઓળખાય છે. નશા માટેનો પ્રમાણિત દારૂ મુખ્યત્વે ઇથાઇલ આલ્કોહૉલ (ઇથેનોલ) હોય છે. જેમાં લહેજત માટે…

વધુ વાંચો >

લલિતપત્તન

Jan 17, 2004

લલિતપત્તન : નેપાળમાં આવેલું પ્રાચીન શહેર. તે અત્યારે ‘પાટણ’ તરીકે ઓળખાય છે. ત્યાંના પ્રસિદ્ધ પશુપતિનાથના મંદિરમાંથી લિચ્છવી શાસકોના કેટલાક અભિલેખો મળ્યા છે. નેપાળમાં લિચ્છવીઓના શાસનકાળ દરમિયાન આ શહેરનું ઘણું મહત્વ હતું. મુગટલાલ પોપટલાલ બાવીસી

વધુ વાંચો >

લલિતપુર

Jan 17, 2004

લલિતપુર : ઉત્તરપ્રદેશના છેક નૈર્ઋત્ય ખૂણામાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું શહેર. તે 24° 11´ થી 25° 13´ ઉ. અ. અને 78° 11´ થી 79° ૦´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 5,૦39 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરમાં રાજ્યનો ઝાંસી જિલ્લો આવેલો છે, જિલ્લાની બાકીની બધી જ સીમા…

વધુ વાંચો >

લલિત રાવ (શ્રીમતી)

Jan 17, 2004

લલિત રાવ (શ્રીમતી) (જ. 6 નવેમ્બર 1942, ચેન્નાઈ(મદ્રાસ)) : શાસ્ત્રીય સંગીતનાં જાણીતાં ખયાલ-ગાયિકા. મૂળ કાશ્મીરથી વર્ષો પહેલાં ગોવામાં સ્થાયી થયેલાં. ચિત્રપુર સારસ્વત કુળમાં જન્મ. પિતા ધારેશ્વર સંગીતના શોખીન અને ઘણી મહેફિલોમાં હાજરી આપતા. લલિત રાવે 1957માં સીનિયર કેમ્બ્રિજ કર્યા બાદ બી.એસસી. અને બી.ઈ.ની પરીક્ષાઓ ડિસ્ટિન્ક્શન સાથે પસાર કરી. તેમની જ્વલંત…

વધુ વાંચો >

લલિતાદુ:ખદર્શક નાટક

Jan 17, 2004

લલિતાદુ:ખદર્શક નાટક : પહેલું ગુજરાતી કરુણાન્ત નાટક. ભવાઈમાં આવતા કજોડાના વેશની બીભત્સતા જોઈ આઘાત પામેલા રણછોડભાઈ ઉદયરામ દવેએ ગુજરાતી રંગભૂમિને સંસ્કારવા આ પાંચ-અંકી નાટક ઈસવી સન 1866માં રચી પ્રસિદ્ધ કર્યું. પ્રારંભકાળની ઘડાતી, બોલાતી તળપદી ભાષાનો લેખકે ઉપયોગ કર્યો છે. એમાં ભરપૂર નાટકીપણું છે. શ્રી ગુજરાતી નાટક મંડળીએ જૂની વિક્ટોરિયા નાટકશાળામાં…

વધુ વાંચો >

લલિતા નાયક, બી. ટી. (શ્રીમતી)

Jan 17, 2004

લલિતા નાયક, બી. ટી. (શ્રીમતી) (જ. 4 એપ્રિલ 1945, તંગલી ટંડ્યા, જિ. ચિકમગલૂર, કર્ણાટક) : કન્નડ કવયિત્રી અને નવલકથાકાર. ઇન્ટર સુધીનો અભ્યાસ અને હિંદી વિશારદ. તેઓ ધારાસભ્ય; બાલભવન – કર્ણાટકનાં પ્રમુખ, મહિલા અને બાલ વિકાસ સમિતિનાં પ્રમુખ; ગુલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં સેનેટ તથા સિન્ડિકેટનાં સભ્ય તેમજ અખિલ કર્ણાટક લંબાની વૉક્કુટનાં પ્રમુખ રહી…

વધુ વાંચો >

લલિતાંબા, બી. વાય.

Jan 17, 2004

લલિતાંબા, બી. વાય. (જ. 18 માર્ચ 1944, મૈસૂર શહેર, કર્ણાટક) : કન્નડ લેખક. દેવી અહલ્યા વિશ્વવિદ્યાલય, ઇંદોરની સ્કૂલ ઑવ્ કમ્પેરેટિવ લૅન્ગ્વેજ ઍન્ડ કલ્ચરમાં પ્રાધ્યાપક. તેમણે અનુવાદો સહિત 1૦થી વધુ ગ્રંથો આપ્યા છે. ‘તીર્થંકર’ (1973) બાળસાહિત્ય છે. ‘નવ નિર્માણ દેદેગે’ (1978), ‘લોહેમ, હમ’ – બંને હિંદીમાંથી કરેલ અનુવાદ છે. ‘ભારતીય સાહિત્ય…

વધુ વાંચો >

લલી, ઝાં બાપ્તિસ્તે

Jan 17, 2004

લલી, ઝાં બાપ્તિસ્તે (જ. 28 નવેમ્બર 1632, ફલૉરેન્સ, ઇટાલી; અ. 22 માર્ચ 1687, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : સત્તરમી અને અઢારમી સદીમાં સમગ્ર યુરોપિયન સંગીત પર પ્રભાવ પાથરનાર ઇટાલિયન મૂળનો ફ્રેન્ચ સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. ઇટાલિયન માબાપને પેટે જન્મ્યો હોવા છતાં કિશોરાવસ્થામાં જ ફ્રાન્સના મોંપેન્સિયેના તંતુવાદ્યવૃંદમાં જોડાઈ ગયો; પરંતુ કેટલીક અશ્લીલ કાવ્યરચનાઓને સંગીતમાં…

વધુ વાંચો >

લલ્લુલાલજી

Jan 17, 2004

લલ્લુલાલજી (જ. 1763 આગ્રા; અ. 1853, કોલકાતા) : હિંદી ખડી બોલી ગદ્યના પ્રારંભિક પ્રણેતાઓમાંના એક. તેઓ મૂળે ગુજરાતી ઔદિચ્ય બ્રાહ્મણ હતા. તેમના પિતા ચૈનસુખ કર્મકાંડી હતા. તેઓ ઈ. સ. 18૦૦માં કોલકાતાની ફૉર્ટ વિલિયમ કૉલેજમાં ‘ભાષામુનશી’ તરીકે નિમણૂક પામ્યા હતા. હિંદી ગદ્યગ્રંથોની રચના માટે તેમને કાઝિમ અલી ‘જવાં’ અને મઝહર અલી…

વધુ વાંચો >

લલ્લેશ્વરી (લલ દદ)

Jan 17, 2004

લલ્લેશ્વરી (લલ દદ) (જ. આશરે 13૦૦થી 132૦, સિંહાપોર, કાશ્મીર; અ. 1377–138૦ આસપાસ, વિજેબ્રૂર, કાશ્મીર) : ચૌદમી સદીનાં પ્રખ્યાત કાશ્મીરી સંત અને કવયિત્રી. તેઓ ‘લલ્લા યોગીશ્વરી’, ‘લલ્લા યોગિની’, ‘લલ્લા આરિફા’ અને ‘લલ્લા માતશી’ તરીકે પણ જાણીતાં હતાં. સારસ્વત બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મ. 12 વર્ષની કુમળી વયે પામપોરના બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં લગ્ન થયાં. ત્યાં…

વધુ વાંચો >

લવ, અશોક

Jan 17, 2004

લવ, અશોક (જ. 13 એપ્રિલ 1947, લ્યાલપુર (હાલ પાકિસ્તાનમાં)) : હિંદી લેખક. તેમણે હિમાચલ યુનિવર્સિટીમાંથી હિંદીમાં એમ.એ., દિલ્હી યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એડ.ની પદવી અને 1994માં નૅશનલ મ્યુઝિયમ તરફથી આર્ટ એપ્રીશિયેશન સર્ટિફિકેટ મેળવ્યાં. પછી તેમણે હિંદી માસિક ‘મોહયાલ’ના સંપાદનથી કારકિર્દી શરૂ કરી. સમકાલીન ‘ચૌથી દુનિયા’ માસિકના તેઓ સાહિત્યિક સંપાદક બન્યા. રાષ્ટ્રીય ‘સહારા’ દૈનિકના…

વધુ વાંચો >