૧૭.૦૩ :
યંગ ઇન્ડિયાથી યાદેં
યાદવ, કનૈયાલાલ રામચંદ્ર
યાદવ, કનૈયાલાલ રામચંદ્ર (જ. 10 એપ્રિલ 1932, રતલામ, મ. પ્ર.; અ. 21 જૂન 1992) : ગુજરાતના આધુનિક ચિત્રકાર. મૂળ યુ. પી.ના ભૈયા વર્ગના યાદવે મુંબઈની સર જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાંથી ચિત્રકલાનો ડિપ્લોમા મેળવ્યો હતો. પ્રભાવવાદી તેમજ શોભનશૈલીએ નિસર્ગચિત્રો કરવા માટે થઈને તેઓ લોકપ્રિય થયા હતા. તેઓ વિશાળ નેત્રો અને…
વધુ વાંચો >યાદવ, રાજેન્દ્ર
યાદવ, રાજેન્દ્ર (જ. 28 ઑગસ્ટ 1926, આગ્રા) : હિંદીના જાણીતા સાહિત્યકાર. બાલ્યાવસ્થાથી જ પરિવારમાં સાહિત્ય અંગેનું વાતાવરણ પ્રાપ્ત થયું. પિતા મિસ્રીલાલ ઝાંસીમાં સરકારી ડૉક્ટર હતા, પરંતુ સાહિત્યમાં રુચિ ધરાવતા હતા. માતાનું નામ તારાબાઈ. સંયુક્ત પરિવારમાં ઉછેર. પ્રાથમિક શિક્ષણ ઉર્દૂ ભાષામાં લીધા બાદ હિંદી ભાષા અને સાહિત્યનું અધ્યયન કર્યું. ઝાંસીની માધ્યમિક…
વધુ વાંચો >યાદવ, લાલુપ્રસાદ
યાદવ, લાલુપ્રસાદ (જ. 2 જૂન 1948, ફુલવારિયા, ગોપાલગંજ, જિ. બિહાર) : આધુનિક ભારતના રાજકારણમાં દાવપેચની રાજનીતિમાં માહેર બનેલા બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી. વિદ્યાર્થી-અવસ્થામાં વિદ્યાર્થી- ચળવળમાં સક્રિય બન્યા ત્યારથી રાજકારણના રંગે રંગાયા. પટણા યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાશાસ્ત્રની સ્નાતક પદવી પ્રાપ્ત કર્યા બાદ લોકનાયક જયપ્રકાશ નારાયણે 1974માં શરૂ કરેલ જનઆંદોલન દ્વારા બિહાર રાજ્યમાં રાજનેતાઓનો જે…
વધુ વાંચો >યાદવાસ્થળી
યાદવાસ્થળી : યાદવો અંદરોઅંદર લડાઈ કરીને નાશ પામ્યા તે પ્રસંગ. મદ અને મદિરા એ બંને યાદવોનાં મુખ્ય દૂષણો હતાં. એ બંનેના નશાથી ભાન ભૂલેલા યાદવ વીરો પ્રભાસપાટણમાં અંદરોઅંદરના વિગ્રહનો ભોગ બની નાશ પામ્યા. શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવે દ્વારકામાં મદ્યનિષેધ કર્યો હતો. એટલે તેઓ પ્રભાસ ગયા અને મદિરાથી ભાન ગુમાવી, સામસામા મુસલ-યુદ્ધ કરી…
વધુ વાંચો >યાદવો
યાદવો : ભારતયુદ્ધ અગાઉ થયેલા યયાતિ અને દેવયાનીના પુત્ર રાજા યદુના વંશજો. યાદવવંશ મહત્વનો વંશ હતો. યાદવોની વંશાવળી હરિવંશ તથા અગિયાર પુરાણોમાંથી મળે છે; પરંતુ વાયુપુરાણ અને બ્રહ્માંડપુરાણની વંશાવળીઓ સારી રીતે જળવાયેલી છે. શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવે ભારતયુદ્ધમાં મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો હોવાથી યાદવો વિશેની માહિતી મહાભારતમાંથી મળે છે. ખાસ કરીને યાદવોનું મથુરાથી…
વધુ વાંચો >યાદૃચ્છિક પ્રક્રિયાઓ (stochastic random processes)
યાદૃચ્છિક પ્રક્રિયાઓ (stochastic random processes) ભૌતિક ર્દષ્ટિએ યાદૃચ્છિક પ્રક્રિયા અમુક રાશિની કિંમતમાં સમય અથવા સ્થળ અનુસાર યાદૃચ્છિક રીતે થતી વધઘટનો સંભાવના સિદ્ધાંત દ્વારા થતા અભ્યાસનો નિર્દેશ કરે છે. સૌપ્રથમ યાદૃચ્છિક પ્રક્રિયા અને તેની સાથે સંબંધિત પદોની વ્યાખ્યા જોવી જરૂરી છે. ધારો કે X સંભાવના અવકાશ (Ω, ℑ, P) પર વ્યાખ્યાયિત…
વધુ વાંચો >યાદેં
યાદેં : વિશ્વનું એકમાત્ર એકપાત્રીય ચલચિત્ર. હિંદી, રંગીન. નિર્માણવર્ષ : 1964; નિર્માણસંસ્થા : અજન્ટા આર્ટ્સ; કથા : નરગિસ; પટકથા : ઓમકાર સાહિબ; સંવાદ : અખતર-ઉલ-અમાન; ગીતકાર : આનંદ બક્ષી; છબિકલા : રામચંદ્ર; સંગીત : વસંત દેસાઈ; દિગ્દર્શક : સુનીલ દત્ત; મુખ્ય કલાકારો : સુનીલ દત્ત, નરગિસ. નિર્માતા–અભિનેતા સુનીલ દત્તે જ્યારે…
વધુ વાંચો >યાદેં
યાદેં (1961) : ઉર્દૂ કવિ અખ્તર-ઉલ-ઈમાન રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1962ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તેમણે સાહિત્યિક કારકિર્દીનો આરંભ પરંપરાગત ગઝલ-લેખનથી કર્યો હતો; પણ આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહમાં એક પણ ગઝલનો સમાવેશ નથી. 1942થી 1961 સુધીના લાંબા ગાળાને આવરી લેતા આ પુસ્તકમાં ‘ગિરદાબ’, ‘તારિક : સય્યારા’ અને ‘આબે…
વધુ વાંચો >યંગ ઇન્ડિયા
યંગ ઇન્ડિયા : ગાંધીજીએ દક્ષિણ આફ્રિકાથી આવ્યા બાદ લોકસંપર્ક માટે ચલાવેલું વિચારપત્ર. શ્રીમતી ઍની બેસન્ટે 1916ના સપ્ટેમ્બરની 1લીએ ચેન્નાઈમાં સ્થાપેલી ઑલ ઇન્ડિયા હોમરુલ લીગ(All India Home Rule League)ની મુંબઈની શાખાના પ્રમુખ અને થિયૉસૉફી સોસાયટીના સભ્ય દ્વારકાદાસ જમનાદાસે એ લીગના મુખપત્ર રૂપે અંગ્રેજી ભાષામાં ‘યંગ ઇન્ડિયા’ નામનું સાપ્તાહિક શરૂ કર્યું હતું.…
વધુ વાંચો >યંગ, એડ્વર્ડ
યંગ, એડ્વર્ડ (જ. 1683, યુફામ, હૅમ્પશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 5 એપ્રિલ 1765) : અંગ્રેજી કવિ અને નાટ્યકાર. તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને 1708માં તેઓ ‘ઑલ સોલ્સ, ઑક્સફર્ડ’ના ફેલો બન્યા. તે તેમના ‘ધ કમ્પ્લેઇન્ટ, ઑર, નાઇટ-થૉટ્સ ઑન લાઇફ, ડેથ ઍન્ડ ઇમ્મોર્ટાલિટી’ (1742–1746) નામક દીર્ઘ કાવ્યકૃતિથી ખૂબ જાણીતા બન્યા. તેમની સાવકી દીકરી,…
વધુ વાંચો >યંગ, ચિક
યંગ, ચિક (જ. 9 જાન્યુઆરી 1901, શિકાગો, ઇલિનૉઇસ; અ. 14 માર્ચ 1973, સેંટ પિટર્સબર્ગ, અમેરિકા) : અમેરિકાના કાર્ટૂન ચિત્રપટ્ટી(strip)ના કલાકાર. બેહદ ખ્યાતિ પામેલા લોકપ્રિય પાત્ર ‘બ્લૉન્ડી’ના સર્જક. મૂળ નામ મ્યુરટ બર્નાડ યંગ. તેમનો જન્મ અને ઉછેર કલા-સંસ્કાર ધરાવતા પરિવારમાં થયો હતો. તેમણે શિકાગો ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં કલાનો અભ્યાસ કર્યો. અનેક સ્થળે જુદી…
વધુ વાંચો >યંગ, ચેન નીંગ
યંગ, ચેન નીંગ (જ. 22 સપ્ટેમ્બર 1922, હોફાઈ [Hofei], એન્વાઈ [Anhwei], ચીન) : મૂળભૂત કણોને લગતી મહત્વની શોધ ભણી દોરી જનાર સમાનતા(parity)ના નિયમ તરીકે ઓળખાતા સિદ્ધાંતના અન્વેષક. સમાનતાના નિયમોના સંશોધન માટે યંગ અને ટી. ડી. લીને 1957નો ભૌતિકવિજ્ઞાનનો નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. યંગે નૅશનલ સાઉથવેસ્ટ ઍસોસિયેટેડ યુનિવર્સિટી અને…
વધુ વાંચો >યંગ, જિમી
યંગ, જિમી (જ. 1923) : બ્રિટિશ ગાયક કલાકાર અને પ્રસારણકર્તા (broadcaster). યંગ જિમી વ્યવસાયી નામ છે. મૂળ નામ છે લેસ્લી રૉનાલ્ડ. તેમણે સિંડરફર્ડ, ગ્લૉસ્ટરશાયર ખાતે શિક્ષણ લીધું. 1939–1946 દરમિયાન તેમણે રૉયલ એરફૉર્સમાં કામગીરી બજાવી. 1950ના દાયકામાં તેમની ઘણી રેકર્ડ અત્યંત સફળ અને લોકપ્રિય પુરવાર થઈ. 1955માં ‘અનચેન્ડ મેલડી’ તથા ‘ધ…
વધુ વાંચો >યંગ, જ્યૉર્જ માલ્કમ
યંગ, જ્યૉર્જ માલ્કમ (જ. 1882, ગ્રિનિચ, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1959) : અંગ્રેજી ઇતિહાસકાર. તેમણે ઑક્સફર્ડમાં અભ્યાસ કર્યો. 1908માં બૉર્ડ ઑવ્ એજ્યુકેશનમાં જોડાયા. ત્યારબાદ 1917માં પુન:નિર્માણના નવા મંત્રાલયમાં સંયુક્ત સચિવ નિમાયા. તેઓ મુલ્કી સેવાથી કંટાળીને સાહિત્યસર્જન તરફ વળ્યા. 1932માં તેમણે ‘લાઇફ ઑવ્ ગિબન’ પ્રગટ કર્યું. 1934માં ‘અર્લી વિક્ટૉરિયન ઇંગ્લૅન્ડ’નું બે ભાગમાં…
વધુ વાંચો >યંગ ટર્કસ
યંગ ટર્કસ : તુર્કીમાં ઑટોમન સુલતાન અબ્દુલ હમીદ બીજા સામે ક્રાંતિકારી ચળવળ ચલાવનાર વિવિધ સુધારાવાદી જૂથોનું મંડળ. તેના ફળસ્વરૂપે તુર્કીમાં બંધારણીય સરકારની રચના થઈ હતી. ઇસ્તંબુલમાં ઇમ્પીરિયલ મેડિકલ એકૅડેમીના વિદ્યાર્થીઓના એક જૂથે એક કાવતરું ઘડ્યું, જેનો શહેરની અન્ય કૉલેજોમાં પણ ફેલાવો થયો. આ કાવતરું જાહેર થઈ ગયું ત્યારે તેના ઘણા…
વધુ વાંચો >યંગ, ટૉમસ
યંગ, ટૉમસ (જ. 13 જૂન 1773, મિલ્વરટન [સમરસેક્સ]; અ. 10 મે 1829, લંડન) : અંગ્રેજ વૈજ્ઞાનિક, ભૌતિકશાસ્ત્રી, વૈદકશાસ્ત્રી, દાક્તર, મિસર-વિદ્યાના પુરાતત્વવિદ, અનેક ભાષાઓના જાણકાર. તેઓ મિલ્વરટનના પ્રસિદ્ધ ક્વેકર કુટુંબમાં જન્મ્યા હતા. 14 વર્ષની નાની વયે લૅટિન, ગ્રીક, ફ્રેંચ, ઇટાલિયન, હીબ્રુ, ફારસી અને અરબી ભાષાઓ શીખ્યા હતા. ઈ. સ. 1792માં બાર્થોલૉમ્યૂ…
વધુ વાંચો >યંગ, નીલ, પર્સિવલ
યંગ, નીલ, પર્સિવલ (જ. 1945, ટોરૉન્ટો, ઑન્ટેરિયો, કૅનેડા) : ગાયક, ગીતકાર અને ગિટારવાદક. તેઓ લૉસ ઍન્જલસમાં ફોક-રૉક જૂથ ‘બફેલો સ્પ્રિંગફીલ્ડ’ના સ્થાપક સભ્ય હતા (1966–68). ત્યારબાદ તેમણે 1969–74 દરમિયાન ‘ક્રેઝી હૉર્સ ઍન્ડ ક્રૉસ્બી’, ‘સ્ટિલ્સ ઍન્ડ નૅશ’ જૂથો સાથે કામ કર્યું. ત્યારબાદ તેમણે એકલપંડે વાદન અને ગાયન-પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી. બૉબ ડિલાનથી તેઓ…
વધુ વાંચો >યંગનો પ્રયોગ
યંગનો પ્રયોગ : તારના દ્રાવ્યનો પ્રત્યાસ્થતાંક શોધવા માટેનો પ્રયોગ. તેને યંગ-પ્રત્યાસ્થતાંક(Young’s Modules)નો પ્રયોગ પણ કહે છે. યંગનો પ્રત્યાસ્થતાંક (y) નક્કી કરવા માટે લાંબા પાતળા તારને કોઈ દૃઢ આધાર ઉપરથી લટકાવવામાં આવે છે. તારનો ઉપરનો છેડો આધાર સાથે જડેલો હોય છે અને નીચેનો છેડો મુક્ત હોય છે. નીચેના મુક્ત છેડે જુદા…
વધુ વાંચો >