૧૬.૧૦
મુલર કાર્લ ઍલેક્સથી મુંબઈ ગુજરાતી નાટક મંડળી શ્રી
મુલર, કાર્લ ઍલેક્સ
મુલર, કાર્લ ઍલેક્સ (જ. 20 એપ્રિલ 1927, બૅસ્લે, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : સિરૅમિક દ્રવ્યમાં અતિવાહકતા(superconductivity)ની શોધ બદલ 1987ના વર્ષનો ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયનો જે. જી. બેડ્નૉર્ઝની ભાગીદારીમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર સ્વિસ ભૌતિકવિજ્ઞાની. ઝૂરિકના ફેડરલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજી(FTH)માં અભ્યાસ કરી 1958માં સ્નાતક થયા. ત્યારબાદ તે ઝૂરિક યુનિવર્સિટીમાં વ્યાખ્યાતા બન્યા. તે પછી 1963થી તેઓ આઇ.બી.એમ. ઝૂરિક…
વધુ વાંચો >મુલર, પૉલ હર્માન
મુલર, પૉલ હર્માન (જ. 12 જાન્યુઆરી 1899, ઑલ્ટેન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 12 ઑક્ટોબર 1965, બાઝેલ) : તબીબી અને દેહધાર્મિક વિદ્યાના 1948ના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તેમને સંધિપાદ (arthopod) જંતુઓ સામે ડી.ડી.ટી એક અસરકારક સંસર્ગજન્ય વિષ છે એવું શોધી કાઢવા માટે આ સન્માન અપાયું હતું. તેઓ સ્વિસ રસાયણવિદ હતા અને બાઝેલ (Basel) ખાતે ભણ્યા…
વધુ વાંચો >મુલર, હર્માન જોસેફ
મુલર, હર્માન જોસેફ (Muller, Hermann Joseph) (જ. 2 ડિસેમ્બર 1890, ન્યૂયૉર્ક શહેર, યુ.એસ.; અ. 5 એપ્રિલ 1967, બ્લૂમિંગ્ટન, ઇન્ડિયાના, યુ.એસ.) : સન 1946ના તબીબી અને દેહધાર્મિક વિદ્યાના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તેમણે એક્સ-રેના વિકિરણ વડે જનીનો(genes)માં વિકૃતિ (mutation) આવે છે તેની શોધ કરી હતી. આ ઉપરાંત પણ તેમણે અન્ય અનેક સફળતાઓ મેળવેલી…
વધુ વાંચો >મુલરોની, બ્રાયન
મુલરોની, બ્રાયન (જ. 20 માર્ચ 1939, બાય-કોમેયુ, ક્વિબેક) : કૅનેડાના રાજનીતિજ્ઞ. તેમણે ક્વિબેકની લૉ કૉલેજમાં કાયદાનો અભ્યાસ કર્યો અને કાયદાના ક્ષેત્રે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. ત્યારબાદ ઉચ્ચ કક્ષાના વહીવટી અધિકારી તરીકે પોતાની કારકિર્દીનો વિકાસ કર્યો ત્યાં સુધી રાજકીય જીવનમાં પ્રવેશવાનો તેમનો ઇરાદો નહોતો. 1983માં કૅનેડાની પ્રોગ્રેસિવ કન્ઝરવેટિવ પાર્ટીમાં જોડાયા અને સક્રિય…
વધુ વાંચો >મુલાકાત
મુલાકાત : સામાજિક વિજ્ઞાનોના સંશોધન દરમિયાન માહિતી એકત્ર કરવાની એક પ્રયુક્તિ અથવા સાધન. દેશવ્યાપી સંશોધન કરવાનું હોય કે અંતરિયાળ પ્રદેશોમાં જઈને માહિતી મેળવવાની હોય, મુલાકાત સમષ્ટિ સર્વેક્ષણ (census survey) અને નિદર્શ સર્વેક્ષણ (sample survey) માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. મુલાકાત અનુસૂચિ અને મુલાકાત માર્ગદર્શિકા એવા પ્રકારો ધરાવતી આ પ્રક્રિયા ઔપચારિક કે…
વધુ વાંચો >મુલાર્ડ રેડિયો-એસ્ટ્રૉનોમી ઑબ્ઝર્વેટરી (MRAO), ઇંગ્લૅન્ડ
મુલાર્ડ રેડિયો-એસ્ટ્રૉનોમી ઑબ્ઝર્વેટરી (MRAO), ઇંગ્લૅન્ડ : કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી સંચાલિત રેડિયો-ખગોળ વેધશાળા. ઇંગ્લૅન્ડમાં કેમ્બ્રિજથી નૈર્ઋત્યે 8 કિમી.ના અંતરે લૉર્ડ્ઝ બ્રિજ ખાતે તે આવેલી છે. 1957માં તે કામ કરતી થઈ. તેની સ્થાપના બ્રિટનના રેડિયો-ખગોળશાસ્ત્રી સર માર્ટિન રાઇલ(1918–1984)ના પ્રયત્નોથી થઈ હતી. તેના પ્રથમ નિયામક તરીકે તેમણે 1957થી 1982 સુધી કામગીરી સંભાળી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >મુલાસ (molasse)
મુલાસ (molasse) : સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના પર્વતપ્રદેશોના તળેટી ભાગમાં જમાવટ પામેલી નૂતન વયની નિક્ષેપજમાવટ. આલ્પાઇન ગિરિનિર્માણના અંતિમ તબક્કા બાદ, તૃતીય જીવયુગના માયોસીન-પ્લાયોસીન કાળમાં તૈયાર થયેલા, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના પર્વતપ્રદેશોના નીચાણવાળા ભાગોમાં જોવા મળતા માર્લ-કૉંગ્લૉમરેટ સહિત મૃદુ લીલા રંગના રેતીખડક જેવા ઘસારાજન્ય નિક્ષેપ માટે સર્વપ્રથમ પ્રયોજાયેલું સ્વિસ નામ ‘મુલાસ’ છે. આમ મુલાસ એ ચોક્કસ સમયદર્શક…
વધુ વાંચો >મુલિકન, રૉબર્ટ સૅન્ડરસન
મુલિકન, રૉબર્ટ સૅન્ડરસન (જ. 7 જૂન 1896, ન્યૂબરીપૉર્ટ, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ. એસ.; અ. 31 ઑક્ટોબર 1986, અર્લિન્ગટન) : અણુકક્ષકવાદના પ્રણેતા અને આણ્વિક સ્પેક્ટ્રમવિજ્ઞાનના અન્વેષક, નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા રસાયણવિદ અને ભૌતિકવિજ્ઞાની. કાર્બનિક રસાયણજ્ઞ પિતાના આ પુત્રે મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજી, કેમ્બ્રિજ(યુ.એસ.)માંથી 1917માં સ્નાતક થઈ ઝેરી વાયુઓનો અભ્યાસ શરૂ કરેલો. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન તેમણે…
વધુ વાંચો >મુલિયન-સંરચના
મુલિયન-સંરચના (mullion structure) : (1) સ્તરભંગ-સપાટીમાં ખડકોની સરકવાની દિશાને સમાંતર લાંબા, પહોળા સળ બનાવતી રચના. (2) સળિયા જેવી સંરચના. (3) વિકૃત ખડકોમાં જોવા મળતી સમાંતર સ્તંભોની શ્રેણી, જેમનો વ્યાસ અનેક સેમી. હોય, લંબાઈ કેટલાક મીટરની હોય તથા દરેક સ્તંભ ગેડવાળા વિકૃત ખડકોથી બનેલો હોય. ર્દઢ સ્તરોમાં દાબની અસર હેઠળ વિકસતી…
વધુ વાંચો >મુલિસ, કૅરી બી.
મુલિસ, કૅરી બી. (Mullis, Kary B.) (જ. 28 ડિસેમ્બર 1944, લિનૉર્ટ, ઉત્તર કૅરોલાઇના, યુ.એસ.) : અમેરિકન જૈવરસાયણવિદ અને 1993ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર વિષયના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. જ્યૉર્જિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજીમાં રસાયણશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યા બાદ તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજી(Caltech)માં જૈવરસાયણશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો. 1972માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટી, બર્કલીમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી.…
વધુ વાંચો >મુશ્તાકહુસેન
મુશ્તાકહુસેન : શાસ્ત્રીય સંગીતના સહસવાન ઘરાણાના ગાયક. તે ઘરાણાના સ્થાપક ઉસ્તાદ ઇનાયતખાં ઉત્તર પ્રદેશના બદાયું જિલ્લાના સહસવાન ગામમાં રહેતા હતા તે કારણે તેમણે સ્થાપેલા ઘરાણાનું નામ ‘સહસવાન ઘરાણા’ પડ્યું. આ ઘરાણાના ગાયકોની ગુરુ-શિષ્ય-પરંપરા છેક તાનસેનથી ઊતરી આવી હોવાનો તેઓ દાવો કરે છે. મુશ્તાકહુસેનનો જન્મ સહસવાનમાં થયો હતો. તેમના મુખ્ય ગુરુ…
વધુ વાંચો >મુસાએન્ડા (મ્યુસેન્ડા)
મુસાએન્ડા (મ્યુસેન્ડા) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રુબિયેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ મુખ્યત્વે જૂની દુનિયાના ઉષ્ણ અને ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની 15 જેટલી જાતિઓ થાય છે. થોડીક જ વિદેશી (exotic) જાતિઓ ઉદ્યાનોમાં શોભન-વનસ્પતિ તરીકે ઉગાડવામાં આવે છે. પ્રજાતિની શોભન (ornamental) જાતિઓ સુંદર પુષ્પો માટે જાણીતી છે. પુષ્પનો…
વધુ વાંચો >મુસાફિર ગુરુમુખસિંહ (જ્ઞાની)
મુસાફિર ગુરુમુખસિંહ (જ્ઞાની) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1899, અધવાલ જિ. કૅમ્પબેલપુર, હાલ પાકિસ્તાન; અ. જાન્યુઆરી 1976) : કવિ, સ્વાતંત્ર્ય-સેનાની, અકાલ તખ્તના જથેદાર અને પંજાબના મુખ્યપ્રધાન. શાળાના શિક્ષક તરીકેની તાલીમ લઈને 19 વર્ષની વયે શિક્ષક તરીકે જોડાયા. શિક્ષક તરીકેની માત્ર ચાર વર્ષની કારકિર્દીમાં લોકોએ તેમને ‘જ્ઞાની’ તરીકે નવાજ્યા હતા. જલિયાંવાલા બાગના હત્યાકાંડની…
વધુ વાંચો >મુસૉર્ગ્સ્કી, મૉડેસ્ટ પેટ્રોવિચ
મુસૉર્ગ્સ્કી, મૉડેસ્ટ પેટ્રોવિચ (જ. 21 માર્ચ 1839, ટોરોપેટ્સ નગર નજીક કારેવો ગામ, રશિયા; અ. 28 માર્ચ 1881, રશિયા) : વિશ્વવિખ્યાત રશિયન સંગીતકાર-સંગીતનિયોજક. લશ્કરી કારકિર્દીનો લાંબો ઇતિહાસ ધરાવતા ધનાઢ્ય કુટુંબમાં જન્મ. બાળપણ પોતાના ગામમાં જ વીત્યું. અહીંની સરોવરસમૃદ્ધ પ્રકૃતિની શ્રીની બાળમાનસ પર ઊંડી છાપ પડી. આ છાપે ભવિષ્યમાં થનારા સંગીતસર્જન પર…
વધુ વાંચો >મુસોલીની, બેનીટો
મુસોલીની, બેનીટો (જ. 29 જુલાઈ 1883, ડોવિયા, ઉત્તર ઇટાલી; અ. 28 એપ્રિલ 1945, મિલાન) : ઇટાલીનો ફાસીવાદી સરમુખત્યાર. મુસોલીનીએ ઇટાલીમાં ફાસીવાદી સંગઠન સ્થાપ્યું અને પોતે તેનો સરમુખત્યાર શાસક બન્યો. તેનો જન્મ લુહાર કુટુંબમાં થયો હતો. તેણે પ્રાથમિક શિક્ષણ વતનમાં મેળવી ઉચ્ચશિક્ષણ ફોલીમાં મેળવ્યું. 1902માં તે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં કામદાર બન્યો. તે દરમિયાન…
વધુ વાંચો >મુસ્તફાબાદ
મુસ્તફાબાદ : ગુજરાતના સુલતાન મહમૂદ બેગડાએ સ્થાપેલું શહેર. જૂનાગઢના રાજવી રા’ માંડલિકને ઈ. સ. 1469માં હરાવી જૂનાગઢ જીતીને મહમૂદ બેગડાએ જે નવું શહેર વસાવ્યું તે આ. ‘મુસ્તફા’ એટલે ‘અલ્લાહની પ્રસન્નતા પામેલ પયગંબર’ એવો અર્થ થાય છે. આ શહેર તેણે જૂનાગઢ આસપાસના કુદરતી સૌંદર્યથી પ્રસન્ન થઈને જૂનાગઢના તત્કાલીન વસવાટથી દૂર ગિરનારની…
વધુ વાંચો >મુસ્તાકઅલી, સૈયદ
મુસ્તાકઅલી, સૈયદ (જ. 17 ડિસેમ્બર 1914, ઇંદોર, મધ્યપ્રદેશ; અ. 18 જૂન 2005, ઇંદોર) : જમોડી ઓપનિંગ બૅટ્સમેન અને સ્લો લેફ્ટ આર્મ ગોલંદાજી કરતા, ભારતના ક્રિકેટની રમતના છટાદાર અને લોકપ્રિય ટેસ્ટ ઑલરાઉન્ડર. બાળપણ, શાળાભ્યાસ અને ક્રિકેટની તાલીમમાં મધ્યપ્રદેશ એમનું કાર્યક્ષેત્ર રહ્યું. નાગપુર ખાતેના નિવાસ દરમિયાન તેઓ સી. કે. નાયડુના પરિચયમાં આવ્યા…
વધુ વાંચો >મુસ્તાક મહંમદ
મુસ્તાક મહંમદ (જ. 22 નવેમ્બર 1943, કરાંચી) : પાકિસ્તાનના મજબૂત જમોડી બૅટ્સમેન અને લેગ બ્રેક ગોલંદાજ એવા સશક્ત ટેસ્ટ ઑલરાઉન્ડર તથા સુકાની. પાકિસ્તાન ઇન્ટરનેશનલ એરવેઝ, કરાંચી, નૉર્ધમ્પટનશાયર અને પાકિસ્તાન તરફથી 1956થી 1980 દરમિયાન સ્થાનિક તથા આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટમાં રમી ચૂકેલા પાકિસ્તાનના સંગીન ઑલરાઉન્ડર, મુસ્તાક મહંમદના લોહીમાં ક્રિકેટ હતું. પાકિસ્તાનના વિખ્યાત ટેસ્ટ…
વધુ વાંચો >મુસ્લિમ કાયદો
મુસ્લિમ કાયદો : ભારતના દરેક મુસ્લિમને લાગુ પડતો કાયદો. તેનો મુખ્ય આધાર કુરાન છે. કુરાન દૈવી ગણાય છે, કેમ કે તે મહંમદ પયગંબરને પ્રભુએ આપેલ સંદેશ છે. મુસ્લિમો તેને અપરિવર્તનશીલ માને છે. કુરાનના આદેશો મારફતે તત્કાલીન સમાજમાં મહત્વના સામાજિક અને આર્થિક સુધારા દાખલ કરવામાં આવ્યા. તેનાથી જુગાર, દારૂ, વ્યભિચાર અને…
વધુ વાંચો >મુસ્લિમ લીગ
મુસ્લિમ લીગ : પાકિસ્તાનની રચના માટે ભારતમાં સ્થપાયેલ મુસ્લિમોની રાજકીય સંસ્થા. ભારતીય રાષ્ટ્રીયતા જેમ અંગ્રેજ શાસનની તેમ ભારતમાં વ્યાપેલ સાંપ્રદાયિકતા પણ અંગ્રેજ શાસકોની દેન છે. 1871 પછી અંગ્રેજ શાસકોની નીતિમાં પરિવર્તન આવ્યું હતું અને ઍંગ્લો-મુસ્લિમ સહયોગનો આરંભ થયો. જોકે સર સૈયદ અહમદ જેવા મુસ્લિમ સુધારકો હિંદુ-મુસ્લિમ એકતાના હિમાયતી હતા. 1857ના…
વધુ વાંચો >