૧૪.૦૮
બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલોથી ભક્તામરસ્તોત્ર
બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલો
બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલો (જ. 1503, મોન્તિચેલ્લી, ઇટાલી; અ. 1572, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી) : ઇટાલીના રીતિવાદી ચિત્રકાર. તેઓ વ્યક્તિચિત્રો અને પુરાણકથાઓનાં ચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા હતા. રીતિવાદી ચિત્રકાર જેકોપો દ પૉન્તોર્મોના તેઓ શિષ્ય હતા. રફેલ તથા માઇકલૅન્જેલોની લઢણો તેમણે અપનાવી હતી અને પોતાની તેજસ્વી શૈલી વિકસાવી હતી. તુસ્કનીના ડ્યૂક કોસિયો દિ મેડિચીના દરબારના…
વધુ વાંચો >બ્રૉન્ટ એમિલી
બ્રૉન્ટ એમિલી (જ. 30 જુલાઈ 1818, થૉર્નટન, યૉર્કશાયર; અ. 19 ડિસેમ્બર 1848) : નવલકથાકાર, કવયિત્રી. ઉપનામ ‘એલિસ બેલ’. આઇરિશ પિતા બ્રૉન્ટ પૅટ્રિક, માતા મારિયા બ્રાનવેલ. 1820માં પિતા હાવર્થ(બ્રેડફૉર્ડ પાસે, યૉર્કશાયર)ના પાદરી બન્યા ને ત્યાં જ રહ્યા. 1821માં 15મી સપ્ટેમ્બરે કૅન્સરથી માતાનું અવસાન. ત્યારબાદ માસી એલિઝાબેથ બ્રાનવેલ ઘર સંભાળતી. બાળપણ માતાની…
વધુ વાંચો >બ્રૉન્ટ, શાર્લોટ
બ્રૉન્ટ, શાર્લોટ (જ. 21 એપ્રિલ 1816, થૉર્નટન, યૉર્કશાયર; અ. 31 માર્ચ 1855) : આઇરિશ અંગ્રેજ નવલકથાકાર અને કવયિત્રી. પિતા પૅટ્રિક, પાદરી. માતા મારિયાનું અવસાન થયું ત્યારે શાર્લોટની વય પાંચ વર્ષની હતી. શિક્ષણ કાઉઆન બ્રિજની ‘કવર્જી ડૉટર્સ સ્કૂલ’માં. જેન આયર’ નવલકથામાંની લોવુડની શાળા તે આ જ. પાછળથી શાળાએ જવાનું બંધ થતાં…
વધુ વાંચો >બ્રોમીન
બ્રોમીન : આવર્તક કોષ્ટકના 17 [અગાઉ VII]મા સમૂહનું અધાત્વિક હેલોજન તત્વ. સંજ્ઞા Br. 1826માં ફ્રાન્સના એન્તોઇ જિરોમ બેલાર્ડે સમુદ્રના પાણીના બાષ્પીભવન વડે મીઠું અલગ કર્યા બાદ મળેલા માતૃદ્રવ (mother liquor) (bittern)માંથી બ્રોમીન અલગ પાડી તે એક રાસાયણિક તત્વ છે તેમ જણાવ્યું. તે જ સમયે જર્મનીના લોવિગે પણ આ તત્વ શોધેલું.…
વધુ વાંચો >બ્રૉયર, માર્સેલ લાજકો
બ્રૉયર, માર્સેલ લાજકો (જ. 22 મે 1902, પૅક્સ, હંગેરી; અ. આશરે 1977ના અરસામાં) : આધુનિક અમેરિકન સ્થપતિ અને ડિઝાઈનકાર. સ્ટીલની ટ્યૂબો (પોલાદી નળાકારો)નો સ્થાપત્યમાં વિનિયોગ કરનાર તેઓ પ્રથમ સ્થપતિ હતા. 1912થી 1920 સુધી પૅક્સ નગરની ‘અલ્લામી ફૉરાઇસ્કાલા’માં અને 1920થી 1924 સુધી વાઇમર નગરની ‘બાઉહાઉસ’ સંસ્થામાં શિક્ષણ મેળવ્યું. ડૅસ્સો નગરના સ્થપતિ…
વધુ વાંચો >બ્રૉય, હેનરી
બ્રૉય, હેનરી (જ. 1877, માર્તેન, ફ્રાન્સ; અ. 1961) : વિદ્વાન પુરાતત્વવિજ્ઞાની. તાલીમ તો તેમણે પાદરી તરીકેની લીધી હતી, પરંતુ 1900માં તેમણે ગુફાઓમાં જળવાયેલી સુશોભનાત્મક કલામાં વિશેષ રસ પડ્યો. તેમના સંશોધનલક્ષી પરિશ્રમના પરિણામે જ 1901માં કૉમ્બિર્લિઝ અને ‘ફૉન્ત–દ ગૉમ’ ખાતે આવેલી ચિત્રોથી સુશોભિત ગુફાઓ શોધી શકાઈ હતી. 1929થી 1947 દરમિયાન તેમણે…
વધુ વાંચો >બ્લડ, ટૉમસ
બ્લડ, ટૉમસ (જ. આશરે 1618; અ. 1680) : આયર્લૅન્ડના સાહસિક રાજકારણી. તેઓ કૅપ્ટન બ્લડ તરીકે વિશેષ જાણીતા હતા. ઇંગ્લૅન્ડના આંતરવિગ્રહ દરમિયાન તેઓ ત્યારની પાર્લમેન્ટમાં હતા. રેસ્ટૉરેશન દરમિયાન એટલે કે ચાર્લ્સ બીજો પુન: ગાદીએ આવવાની સાથે તેમની જાગીર જપ્ત કરવામાં આવી હતી. 1663માં ડબ્લિન કૅસલને સર કરવાનું કાવતરું તેમની આગેવાની હેઠળ…
વધુ વાંચો >બ્લડ વેડિંગ
બ્લડ વેડિંગ : સ્પૅનિશ કવિ નાટ્યકાર ફ્રેડરિકો ગાર્સિયા લોર્કા(1898થી 1936)ની 3 યશસ્વી કરુણાંતિકાઓમાંની એક. ‘બ્લડ વેડિંગ’ વારસાગત વૈર અને હત્યાના રક્તબીજના ઉદ્રેકની તેમ મૃત્યુનેય ન ગણકારી લોહીમાંથી ઊઠતા જીવનઝંખનાના અદમ્ય પોકારને વશ વર્તતા વિદ્રોહી પ્રેમની કથા છે. આ પરંપરાગત જીવનશૈલીની ભૂમિકા પર રચાયેલી કુટુંબની મોટાઈ અને પ્રણયતલસાટ વચ્ચેની, પ્રેમ અને…
વધુ વાંચો >બ્લડસ્ટોન
બ્લડસ્ટોન : સિલિકા(SiO2)નું બંધારણ ધરાવતા કૅલ્સિડોની ખનિજનો ઘેરો-લીલો રંગ ધરાવતો પ્રકાર. તે હેલિયોટ્રોપ નામથી પણ ઓળખાય છે. ઘેરો લીલો રંગ ધરાવતા કૅલ્સિડોની ખનિજના દળમાં તેજસ્વી લાલ જાસ્પરના ગઠ્ઠા રહેલા હોય છે. તેમને ઘસીને, ચમક આપીને સુંદર બનાવવામાં આવે ત્યારે ઘેરી લીલી પાર્શ્વભૂમાં વચ્ચે વચ્ચે લોહી જેવાં રાતાં ટપકાંનો દેખાવ રજૂ…
વધુ વાંચો >બ્લન્ટ, ઍન્થની ફ્રેડરિક
બ્લન્ટ, ઍન્થની ફ્રેડરિક (જ. 1907, ડૉરસેટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1983) : જાણીતા કલા-ઇતિહાસકાર અને રશિયાના જાસૂસ. તેઓ 1926માં કેમ્બ્રિજની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં જોડાયા અને 1932માં ત્યાં જ તેઓ ફેલો તરીકે જોડાયા. એ ગાળામાં તેઓ ગાય બર્ગેસના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યા. તેની પ્રેરણા હેઠળ, સામ્યવાદી કાર્યપ્રવૃત્તિમાં જોતરી શકાય તે પ્રકારની આશાસ્પદ પ્રતિભા ધરાવતી વ્યક્તિઓને…
વધુ વાંચો >બ્લૂ પર્વતમાળા
બ્લૂ પર્વતમાળા (1) : ઑસ્ટ્રેલિયાના ન્યૂ સાઉથ વેલ્સમાં સિડનીથી પશ્ચિમે આશરે 65 કિમી.ને અંતરે આવેલા પર્વતો. તે વાદળી રંગના દેખાતા હોવાથી અહીંના પ્રથમ વસાહતીઓએ તેને આ પ્રમાણેનું નામ આપેલું છે. તેમનો આ વાદળી રંગ પર્વતીય ઢોળાવો પર ઊગતાં વિવિધ પ્રકારનાં નીલગિરિ વૃક્ષોમાંથી છૂટાં પડીને હવામાં વિખેરાતાં તૈલી બુંદો પર પડતાં…
વધુ વાંચો >બ્લૂપૅનિકના રોગો
બ્લૂપૅનિકના રોગો : ધૂસડો (bluepanic)નામના ઘાસને કેટલીક ફૂગના ચેપથી થતા રોગો. આ ઘાસનું વૈજ્ઞાનિક નામ Panicum antidotale Retz. છે. આ ઘાસ સૂકા વિસ્તારોમાં ઢોરોના ચારા માટે આગવું સ્થાન ધરાવે છે. તે હલકી જમીનમાં અને ઓછા વરસાદમાં થતો પાક હોવાથી રોગના પ્રશ્નો નહિવત્ છે. બ્લૂપેનિકને ફૂગ દ્વારા થતા રોગો આ પ્રમાણે…
વધુ વાંચો >બ્લૂપ્રિન્ટ
બ્લૂપ્રિન્ટ : મકાન કે અન્ય બાંધકામ માટેના તૈયાર કરેલ મૂળ નકશાની નકલ (copy). જેમ ફોટોગ્રાફર કોઈ વસ્તુ/વ્યક્તિનો ફોટો પાડી તેની નૅગેટિવ પરથી ચિત્ર તૈયાર કરે તેવી રીતે મૂળ નકશા પર ફોટોગ્રાફિક (પ્રકાશીય) અસરથી બ્લૂપ્રિન્ટ તૈયાર કરાય. સ્થપતિઓ, ઇજનેરો અને ડિઝાઇનરો પોતે તૈયાર કરેલ મૂળ નકશા પ્રમાણે કામ કરાવવા સંબંધિત કાર્યકર્તાઓને…
વધુ વાંચો >બ્લૂમફિલ્ડ, લિયોનાર્દ
બ્લૂમફિલ્ડ, લિયોનાર્દ (જ. 1887, શિકાગો; અ. 1949) : વિદ્વાન ભાષાશાસ્ત્રી. તેમણે હાર્વર્ડ, વિસ્કૉન્સિન અને શિકાગો યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. અનેકવિધ શૈક્ષણિક કામગીરી બજાવ્યા પછી, 1921માં તેઓ ઓહાયો સ્ટેટ યુનિવર્સિટીમાં જર્મન ભાષા તેમજ ભાષાશાસ્ત્રના પ્રોફેસર તરીકે નિમાયા. 1927માં તેઓ શિકાગો યુનિવર્સિટીમાં જર્મેનિક વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્રના અને 1940માં યેલ યુનિવર્સિટીમાં ભાષાશાસ્ત્રના પ્રોફેસર નિયુક્ત…
વધુ વાંચો >બ્લૂમબર્ગ, બરુચ સૅમ્યુલ
બ્લૂમબર્ગ, બરુચ સૅમ્યુલ (જ. 28 જુલાઈ 1925, ન્યૂયૉર્ક શહેર, યુ.એસ.) : ઈ. સ. 1976ના કાર્લેટોન ડી. જજડુસકે સાથેના તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા અંગેના નોબેલ પુરસ્કારવિજેતા. તેમને ચેપી રોગોના ઉદભવ અને ફેલાવા અંગેની નવી ક્રિયાપ્રવિધિઓ (mechanisms) શોધવા માટે આ સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું. તેઓ અમેરિકી તબીબ હતા અને 1946માં યુનિયન કૉલેજમાં…
વધુ વાંચો >બ્લૂમર, ઍમેલિયા ઉર્ફે જૅન્કસ
બ્લૂમર, ઍમેલિયા ઉર્ફે જૅન્કસ (જ. 1818, હૉમર, ન્યૂયૉર્ક; અ. 1894) : મહિલા-અધિકાર અને મહિલા-પોશાક-વિષયક સુધારાના અગ્રણી પુરસ્કર્તા. મહિલાઓ માટે સમાન હકની માગણીને વાચા આપવા તથા તે બાબતે જાગૃતિ લાવવા અને લોકમત કેળવવાના ઉદ્દેશથી તેમણે ‘ધ લિલી’ નામના અખબારની સ્થાપના કરી; 1849થી 1855 દરમિયાન તેમણે તેનું તંત્રીપદ સંભાળ્યું. પોશાક-વિષયક સમાનતાના આગ્રહને…
વધુ વાંચો >બ્લુમ્બર્ગન નિકોલાસ
બ્લુમ્બર્ગન, નિકોલાસ (Friedman, Jerome I.) (જ. 11 માર્ચ 1920, ડોરડ્રેચ્ટ, નેધરલૅન્ડ્સ; અ. 5 સપ્ટેમ્બર 2017, ટક્સન, ઍરિઝોના, યુ.એસ.એ.) : લેસર સ્પેક્ટ્રમિતિ (સ્પેક્ટ્રમવિજ્ઞાન) માટે 1981નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. આ પુરસ્કાર તેમની તથા આર્થર શાઉલો અને કાઈ સિગબાહન વચ્ચે વિભાજિત થયો હતો. બ્લુમ્બર્ગને 1938માં 18 વર્ષની ઉંમરે યુનિવર્સિટી ઑવ્ ઉત્રેકખ્તમાં…
વધુ વાંચો >બ્લૂર, એલા ઉર્ફે રિવી
બ્લૂર, એલા ઉર્ફે રિવી (જ. 1862, સ્ટેટન આઇલૅન્ડ, ન્યૂયૉર્ક; અ. 1952) : જાણીતા ઉદ્દામવાદી અને મહિલાઓ માટેના હક માટેનાં આંદોલનકાર. તેઓ ‘મધર બ્લૂર’ તરીકે બહુ જાણીતાં હતાં. ઓગણીસમા વર્ષે જ તેમનાં લગ્ન થયાં હતાં; એથી જ કદાચ તેઓ સ્ત્રીઓ માટેના અધિકાર માટે જાગ્રત અને સક્રિય બન્યાં. તેમની રાજકીય સક્રિયતાના કારણે…
વધુ વાંચો >બ્લૅક કૉમેડી
બ્લૅક કૉમેડી : તીખા કટાક્ષોથી સભર, આક્રમક, પ્રસ્થાપિત મૂલ્યોનું ઉન્મૂલન કરવાના ઇરાદે લખાયેલી નાટ્યકૃતિ. તેને ‘કૉમેડી ઑવ્ ધ ઍબ્સર્ડ’ કે ‘ટ્રૅજિક ફાર્સ’ જેવા શબ્દપ્રયોગોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. બ્લૅક કૉમેડીમાં બ્લૅક હ્યુમર ભારોભાર હોય છે. ‘બ્લૅક હ્યુમર’ શબ્દનો આધુનિક અર્થમાં સૌપ્રથમ વાર પ્રયોગ ફ્રેંચ પરાવાસ્તવવાદના પ્રણેતા આન્દ્ર બ્રેતોંએ કર્યો. 1940માં…
વધુ વાંચો >બ્લૅક, ક્વેન્ટિન
બ્લૅક, ક્વેન્ટિન (જ. 1932, સેકસ્બી, લંડન) : બાળકો માટેના લેખક અને ચિત્રાંકનકાર (illustrator). પ્રારંભમાં તેમણે કેમ્બ્રિજ ખાતે અંગ્રેજીનો અભ્યાસ કર્યો. ત્યારપછી તેઓ ધંધાદારી ચિત્રાંકનકાર બન્યા. એ રીતે તે ‘પંચ’ તથા અન્ય જાણીતાં સામયિકો માટે કાર્ટૂન-ચિત્રો દોરવાનું કાર્ય સંભાળતા રહ્યા. રસેલ હૉબર્ન, રૉલ્ડ ડેલ અને અન્ય બાલલેખકોનાં પુસ્તકોમાંનાં તેમનાં ચિત્રાંકનો ભારે…
વધુ વાંચો >