૧૩.૨૨

બુખારિન નિકોલાઈ ઇવાનૉવિચથી બુલંદ દરવાજો

બુખારિન, નિકોલાઈ ઇવાનૉવિચ

બુખારિન, નિકોલાઈ ઇવાનૉવિચ (જ. 9 ઑક્ટોબર 1888, મૉસ્કો; અ. 14 માર્ચ 1938, મૉસ્કો) : સોવિયત સંઘના બૉલ્શેવિક પક્ષના નેતા, અર્થશાસ્ત્રી અને કૉમ્યુનિસ્ટ ઇન્ટરનૅશનલના એક અગ્રણી. તેમણે સમગ્ર અભ્યાસ તેમના વતન મૉસ્કો નગરમાં કર્યો. કૉલેજકાળમાં અર્થશાસ્ત્ર વિષયના અભ્યાસ દરમિયાન તેઓ માર્કસના વિચારોથી પ્રભાવિત થયા અને તેને અનુસરવાનો ર્દઢ નિર્ધાર કર્યો. 1906માં…

વધુ વાંચો >

બુખારી, મહેમૂદશાહ ભડિયાદી

બુખારી, મહેમૂદશાહ ભડિયાદી (સત્તરમી સદી) : હિંદુ-મુસ્લિમ એકતાના પ્રતીક. તેઓ સત્તરમી સદીમાં બુખારાથી ભારત આવીને ધંધુકા તાલુકાના ભડિયાદ ગામે રહ્યા હતા. તેઓ હિંદુ અને મુસલમાન – બધા લોકોને શાંતિથી, હળીમળીને રહેવાનો બોધ આપતા હતા. તેમના સંદેશામાં કોમી એકતાનાં દર્શન થતાં હતાં. તેથી તેમના અનુયાયીઓમાં હિંદુ અને મુસ્લિમ બંને કોમના ધોબી,…

વધુ વાંચો >

બુખારી, શરફુદ્દીન મુહમ્મદ

બુખારી, શરફુદ્દીન મુહમ્મદ (જ. ?; અ. 1515) : ‘તારીખે ગુજરાત’ નામના ફારસી ગ્રંથના લેખક. શરફુદ્દીન મુહમ્મદ બિન અહમદ બિન ઈસા બિન અલી બુખારી વિશે માહિતી ઉપલબ્ધ નથી. તેમના ઇતિહાસ ઉપરથી જાણવા મળે છે કે તેમણે ગુજરાતનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ ત્રણ ખંડોમાં ફારસી ભાષામાં લખ્યો હતો. પરંતુ દુર્ભાગ્યે તેના પહેલા બે ખંડ…

વધુ વાંચો >

બુખારી, સૈયદ મહમૂદ બિન મુનવ્વિરુલ્મુલ્ક

બુખારી, સૈયદ મહમૂદ બિન મુનવ્વિરુલ્મુલ્ક (સોળમી સદીમાં હયાત) : ફારસી તવારીખકાર. તેઓ વટવા(અમદાવાદ)ના પ્રખ્યાત બુખારી સંત હ. બુરહાનુદ્દીન કુત્બે આલમના વંશજ હતા. તેમનું વાંશિક નામ આ પ્રમાણે છે : મહમૂદ બિન જલાલ મુનવ્વિરુલ મુલ્ક બિન મુહમ્મદ ઉર્ફે સય્યદજી બિન અબ્દુલવહાબ બિન એહમદ ઉર્ફે શાહપીર બિન બુરહાનુદ્દીન કુત્બે આલમ. તેમનો જન્મ…

વધુ વાંચો >

બુખારેસ્ટ

બુખારેસ્ટ : રુમાનિયા દેશનું પાટનગર તથા મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 44° 28´ ઉ. અ. અને 26° 08´ પૂ. રે. તે રુમાનિયાના અગ્નિભાગમાં ડેન્યૂબની શાખાનદી દિમ્બોવિતાના બંને કાંઠા પર વસેલું છે. 1862થી તે દેશની રાજધાનીનું સ્થળ હોવા ઉપરાંત સાંસ્કૃતિક અને વાણિજ્યમથક પણ છે. ઓગણીસમી અને વીસમી સદીના સંક્રાંતિકાળ દરમિયાન…

વધુ વાંચો >

બુચ્ચિબાબુ

બુચ્ચિબાબુ (જ. 1916, ગંતૂર; અ. 1967) : તેલુગુના લોકપ્રિય નવલકથાકાર તથા નવલિકાકાર. ‘બુચ્ચિબાબુ’ એમનું તખલ્લુસ હતું. એમનું મૂળ નામ શિવરાજુ વ્યંકટ સુબારાવ હતું. તેઓ મધ્યમ વર્ગના બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં જન્મ્યા હતા, અને એમનું શિક્ષણ ગંતૂર અને ચેન્નાઈમાં થયું હતું. તેઓ અંગ્રેજી સાહિત્યના વિષયમાં એમ.એ. થયા હતા તથા અનંતપુર અને વિશાખાપટ્ટનમની કૉલેજોમાં…

વધુ વાંચો >

બુજુમ્બુરા

બુજુમ્બુરા : મધ્ય આફ્રિકાના બુરુન્ડી દેશનું પાટનગર તથા સૌથી મોટું શહેર. તે દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં ટાંગાનીકા સરોવરના ઈશાન ખૂણા પર આવેલું છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 3° 23´ દ.અ. અને 29° 22´ પૂ. રે. તેની વસ્તી 3,00,000 (1994) છે. બુજુમ્બુરા દેશની મોટાભાગની વહીવટી પ્રવૃત્તિઓનું કેન્દ્ર બની રહેલું છે. તે ટાંગાનીકા સરોવર…

વધુ વાંચો >

બુઝર્વા

બુઝર્વા : ઔદ્યોગિક માલિકી દ્વારા હંમેશાં રાજકીય પ્રભુત્વ જાળવી રાખવા ઉત્સુક મૂડીવાદી વર્ગ. મધ્યયુગમાં ફ્રાંસમાં શહેરની દીવાલોની અંદર વસતો ગ્રામીણ પ્રજા કરતાં કંઈક ધનિક એવો વર્ગ. શબ્દકોશોમાં તેને મધ્યમવર્ગ તરીકે ઓળખાવવામાં આવે છે. ફ્રાંસનો આ શહેરી, ધનિક અને નાનકડો વર્ગ સમાજમાં ઉપલા વર્ગ તરીકેની માન્યતા ધરાવતો નહોતો, પરંતુ ઔદ્યોગિક ક્રાંતિના…

વધુ વાંચો >

બુઝર્વા, લિયોં વિક્ટર ઑગુસ્ત

બુઝર્વા, લિયોં વિક્ટર ઑગુસ્ત (જ. 21 મે 1851, પૅરિસ; અ. 29 સપ્ટેમ્બર 1925, શેટો દ’ ઑંજેં, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ રાજપુરુષ તથા નોબેલ પારિતોષિકવિજેતા શાંતિવાદી કાર્યકર. કાયદાનું શિક્ષણ પૂરું કરીને લિયોં 1876માં ફ્રાન્સની શાસનસેવામાં અધિકારી તરીકે જોડાયા. 1887માં તેઓ પૅરિસના સેઇન વિભાગમાં ઉચ્ચ પોલીસ અધિકારી થયા. 1888માં માર્ની મંડળમાંથી રાષ્ટ્રીય સંસદમાં…

વધુ વાંચો >

બુઝુર્ગ અલવી

બુઝુર્ગ અલવી (જ. 1907, ઈરાન) : આધુનિક ફારસી લેખક. તેઓ ટૂંકી વાર્તાના ક્ષેત્રે, પાશ્ચાત્ય શૈલી અપનાવવા છતાં, પોતાની કલાને મૂળભૂત રીતે ઈરાની વિશિષ્ટતાઓવાળી રાખવામાં સફળ રહ્યા છે. આધુનિક ફારસી ગદ્યકારોમાં તેમનું આગવું સ્થાન છે. તેઓ 1922માં અભ્યાસાર્થે જર્મની ગયા હતા અને ત્યાંના નિવાસ દરમિયાન સિગ્મન્ડ ફ્રૉઇડના વિચારોથી પ્રભાવિત થયા હતા.…

વધુ વાંચો >

બુડાપેસ્ટ

Jan 22, 2000

બુડાપેસ્ટ : હંગેરીનું પાટનગર, મોટામાં મોટું શહેર, હંગેરિયન સંસ્કૃતિનું કેન્દ્ર તથા ઔદ્યોગિક મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 47° 29´ ઉ. અ. અને 19° 04´ પૂ. રે. તે ઉત્તર હંગેરીમાં આવેલી ડૅન્યૂબ નદીના બંને કાંઠા પર વસેલું છે. તેનો વિસ્તાર 525 ચોકિમી. જેટલો છે. શહેર : બુડાપેસ્ટની વસ્તી 20,75,990 (1992) છે. હંગેરીની…

વધુ વાંચો >

બુડ્લેજેસી

Jan 22, 2000

બુડ્લેજેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગનું એક કુળ. તેને લોગેનિયસી કુળમાંથી અલગ પાડવામાં આવ્યું છે. આ કુળની Buddleia પ્રજાતિ 150 જેટલી જાતિઓ ધરાવે છે. તેનું વિતરણ ઉષ્ણકટિબંધીય અને ઉપોષ્ણ-કટિબંધીય એશિયા, અમેરિકા અને આફ્રિકામાં થયેલું છે. તેની સાથે બીજી 18 પ્રજાતિ અને 40 જાતિઓનો આ કુળમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ગુજરાતમાં B.…

વધુ વાંચો >

બુતલેરલ, એલેક્ઝાન્દ્ર મિખાઇલોવિચ

Jan 22, 2000

બુતલેરલ, એલેક્ઝાન્દ્ર મિખાઇલોવિચ (જ. 6 સપ્ટેમ્બર 1828, ચિસ્ટાપોલ, રશિયા; અ. 17 ઑગસ્ટ 1886, બુનલેરોવ્કા, રશિયા) : રસાયણશાસ્ત્રમાં સંરચના સિદ્ધાંતને – ખાસ કરીને ચલાવયવતા(tautomerism)ને અનુલક્ષીને વિકસાવનાર રશિયન રસાયણવિદ્. કાઝાન વિશ્વવિદ્યાલયમાં 1849માં જોડાઈને ફ્રેન્ચ રસાયણજ્ઞો ઑગસ્ટે લૉરેન્ટ તથા ચાર્લ્સ ગર્હાર્ટના નવા સિદ્ધાંતોનો અભ્યાસ શરૂ કરીને કેટલાંક જાણીતાં તથા અવનવાં સંયોજનોના સંશ્લેષણ માટે…

વધુ વાંચો >

બુથિયા દ્વીપકલ્પ

Jan 22, 2000

બુથિયા દ્વીપકલ્પ : ઉત્તર અમેરિકા ખંડની મુખ્ય ભૂમિનો છેક ઉત્તર તરફનો ભાગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 71° 58´ ઉ. અ. અને 95° 00´ પૂ. રે. આજુબાજુનો વિસ્તાર. તે કૅનેડાની વાયવ્ય સરહદ પરના ફ્રૅન્કલિન પ્રાંતમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તરે સોમર્સ ટાપુ, પૂર્વમાં બુથિયાનો અખાત, દક્ષિણે કૅનેડાનો વાયવ્ય પ્રાંતનો ભૂમિભાગ, નૈર્ઋત્યમાં કિંગ વિલિયમ…

વધુ વાંચો >

બુદ્ધ

Jan 22, 2000

બુદ્ધ (જ. ઈ. પૂ. 563; અ. ઈ. પૂ. 483) : બૌદ્ધ ધર્મના સ્થાપક. ભારતમાં કપિલવસ્તુ નામે નગરની નજીક લુમ્બિની ઉપવનમાં ઈ. પૂ. 563માં વૈશાખી પૂર્ણિમાના પવિત્ર દિવસે બુદ્ધનો જન્મ થયો. તેમના પિતાનું નામ શુદ્ધોદન; માતાનું નામ માયાદેવી. તેમના જન્મથી માતાપિતાની ઇચ્છા પૂર્ણ થઈ તેથી તેમનું નામ સિદ્ધાર્થ પાડવામાં આવ્યું. તેમનું…

વધુ વાંચો >

બુદ્ધ (વૈદિક પ્રતીક)

Jan 22, 2000

બુદ્ધ (વૈદિક પ્રતીક) : બુદ્ધના લોકોત્તર રૂપનું વૈદિક પ્રતીક. બુદ્ધના માનુષી રૂપ – ગૌતમ બુદ્ધ વિશે સાહિત્યે ગમે તેવાં વર્ણનો કર્યાં હોય પણ બુદ્ધના લોકોત્તર રૂપનો આધાર તો વૈદિક પ્રતીક છે. ‘લલિત વિસ્તર’માં બુદ્ધની જીવનલીલાનાં વર્ણનનો વિસ્તાર એ ધર્મના લોકોત્તરવાદી આચાર્યોએ વૈદિક પ્રતીકોના આધારે કર્યો છે. દા. ત., તુષિત સ્વર્ગનો…

વધુ વાંચો >

બુદ્ધઘોષ

Jan 22, 2000

બુદ્ધઘોષ (ઈ. સ. 380થી 440) : પ્રસિદ્ધ બૌદ્ધાચાર્ય. તેમના જીવન વિશેની માહિતી ‘ચૂલવંશ’, ‘બુદ્ધઘોસુપ્પત્તિ’, ‘શાસનવંશ’, ‘ગ્રંથવંશ’ અને ‘સદ્ધમ્મસંગહ’માંથી મળે છે. પ્રથમ બે ગ્રંથો મહત્વના છે, બાકીના ગ્રંથો આ બે ગ્રંથોને આધારે વૃત્તાન્ત આપે છે. આ બેમાં પણ ‘ચૂલવંશ’ જ અધિક પ્રમાણભૂત ગણાય છે. બુદ્ધઘોષ જન્મે બ્રાહ્મણ હતા. તેમનો જન્મ બોધિગયા…

વધુ વાંચો >

બુદ્ધચરિત

Jan 22, 2000

બુદ્ધચરિત : બુદ્ધના જીવન વિશે સંસ્કૃત ભાષામાં મહાકવિ અશ્વઘોષે રચેલું મહાકાવ્ય. પ્રસ્તુત મહાકાવ્ય (ઈ.સ.ની પ્રથમ સદી) ભગવાન બુદ્ધના જીવન અને ઉપદેશને રજૂ કરે છે. ‘બુદ્ધચરિત’ના તિબ્બતી અને ચીની ભાષામાં જે અનુવાદો થયા છે તેમાં 28 સર્ગો છે. જ્યારે મૂળ સંસ્કૃતમાં 17 સર્ગો છે. જોકે કેવિલ 13 અને 14મા સર્ગના કેટલાક…

વધુ વાંચો >

બુદ્ધદત્ત

Jan 22, 2000

બુદ્ધદત્ત : જાણીતા બૌદ્ધ ટીકાકાર. બૌદ્ધ મૂળગ્રંથોના ત્રણ અતિપ્રસિદ્ધ ટીકાકારોમાં તેમનો સમાવેશ થાય છે. ઈસવી સનના પાંચમા શતકમાં દક્ષિણના ચોળ રાજાઓના રાજ્યમાં કાવેરીતટે ઉરગપુર(ઉરિયાઊર)માં તેઓ જન્મેલા અને દક્ષિણ ભારતના નૂતન વૈષ્ણવ સુધારક વેણ્હુદાસ (વિષ્ણુદાસ) કે કણ્હદાસે (કૃષ્ણદાસ) કાવેરીને કિનારે ખાસ ઊભા કરેલા પ્રખ્યાત મઠમાં રહીને જ તેમણે તેમની બધી કૃતિઓ…

વધુ વાંચો >

બુધ

Jan 22, 2000

બુધ (Mercury) : સૂર્યથી નજીકમાં નજીક આવેલો સૌરમંડળનો ગ્રહ. તેનો વ્યાસ 4,876 કિમી. અને સૂર્યથી તેનું અંતર 5.79 x 107 (= 5.79 કરોડ) કિમી. છે. બુધ કદમાં નાનો છે અને ઝળહળતા સૂર્યની ખૂબ નજીક છે. તેથી આ ગ્રહને પૃથ્વી ઉપરથી જોવા માટે દૂરબીન અનિવાર્ય છે. વર્ષ દરમિયાન કેટલીક વખત બુધ…

વધુ વાંચો >