૧૩.૦૪
બરસીમના રોગોથી બર્ગસાં હેન્રી
બર્કેટ, જિયોવાની
બર્કેટ, જિયોવાની (જ. 1783, મિલાન, ઇટાલી; અ. 1851) : ઇટાલીના નામી કવિ. 1816માં તેમણે ‘લેટરા સૅમિસરિયા ગ્રિસૉત્સોમો’ નામક નાની પુસ્તિકા લખી અને તે ઇટાલીની રોમૅન્ટિક ઝુંબેશ માટે ઘોષણાપત્ર બની ગઈ. રાજકીય કારણસર ધરપકડ થતી ટાળવા તે 1821માં વિદેશમાં ચાલ્યા ગયા અને મુખ્યત્વે ઇંગ્લૅન્ડમાં વસવાટ કર્યો; 1848માં બળવો નિષ્ફળ નીવડતાં તે…
વધુ વાંચો >બર્કેલિયમ
બર્કેલિયમ : આવર્ત કોષ્ટક(periodic table)માંની ઍક્ટિનાઇડ અથવા ઍક્ટિનૉઇડ શ્રેણીનું આઠમા ક્રમનું રેડિયોધર્મી, પરાયુરેનિયમ (transuranium) રાસાયણિક ધાતુ-તત્વ. સંજ્ઞા Bk. તેનો કોઈ સ્થાયી (stable) સમસ્થાનિક (isotope) ન હોવાથી પૃથ્વીના પોપડામાં તે મળતું નથી, પણ તેને નાભિકીય (nuclear) પ્રક્રિયાઓ દ્વારા મેળવવામાં આવે છે. આ માટે યોગ્ય લક્ષ્ય (target) પર વીજભારિત કણો કે ન્યૂટ્રૉન…
વધુ વાંચો >બર્કોફ, જ્યૉર્જ ડેવિડ
બર્કોફ, જ્યૉર્જ ડેવિડ (જ. 21 માર્ચ 1884, ઓવરીસેલ મિશીગન (overisel MI); અ. 12 નવેમ્બર 1944) : અમેરિકામાં જન્મેલા પ્રસિદ્ધ ગણિતશાસ્ત્રી. તેમણે વિકલ સમીકરણ, ટોપૉલોજીમાં નકશામાં રંગ પૂરવાના સિદ્ધાંતો અને પ્રશિષ્ટ (classical) યંત્રવિદ્યામાં ત્રિપિંડની નિયંત્રિત સમસ્યા (restricted three body problem) વગેરે પર કામ કર્યું હતું. તેમણે ગણિત પરનું પ્રથમ સંશોધનપત્ર અઢાર…
વધુ વાંચો >બર્કૉવિટ્સ, ડેવિડ
બર્કૉવિટ્સ, ડેવિડ (જ. આશરે 1953) : માનસિક વિકૃતિ ધરાવતો અમેરિકાનો નામચીન ખૂની. ન્યૂયૉર્કના પોલીસખાતાને લખેલી એક નોંધમાં તેણે પોતાની જાતને ‘સન ઑવ્ સૅમ’ તરીકે ઓળખાવી હતી. 1976–77ના આખા વર્ષ દરમિયાન તેણે ન્યૂયૉર્ક શહેરને ભય અને આતંકના ભરડાથી હચમચાવી મૂક્યું હતું. પ્રેમાલાપમાં મગ્ન થયેલાં યુગલો અથવા એકલદોકલ મહિલાને તે ખૂનનો શિકાર…
વધુ વાંચો >બર્ગન્ડી
બર્ગન્ડી : મધ્ય ફ્રાન્સના પૂર્વ ભાગમાં આવેલો ઐતિહાસિક ર્દષ્ટિએ મહત્વ ધરાવતો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : 46° 50´ ઉ. અ. અને 4° 45´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 31,582 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર તે આવરી લે છે. આ પ્રદેશના લોકોની મુખ્ય પ્રવૃત્તિ દ્રાક્ષના વાવેતરની છે. બર્ગન્ડી તેના દારૂ માટે દુનિયાભરમાં જાણીતું બનેલું છે. અહીં…
વધુ વાંચો >બર્ગ, પૉલ
બર્ગ, પૉલ (જ. 30 જૂન 1926, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : પ્રથમ નિર્ગમન આર. એન. એ.(transfer RNA)ની શોધ કરનાર તથા પુનર્યોજક ડીએનએ (recombinant DNA) તકનીકની પહેલ કરનાર અમેરિકન આણ્વિક જૈવવૈજ્ઞાનિક. બર્ગે પેન્સિલ્વેનિયા સ્ટેટ યુનિવર્સિટી તથા વેસ્ટર્ન રિઝર્વ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરી 1952માં પીએચ.ડીની પદવી મેળવી. પ્રથમ વૉશિંગ્ટન યુનિવર્સિટી(સેન્ટ લૂઈસ)ની સ્કૂલ ઑવ્ મેડિસિનમાં અધ્યાપનકાર્ય…
વધુ વાંચો >બર્ગ, મૅક્સ
બર્ગ, મૅક્સ (જ. 1870; અ. 1947) : પોલૅન્ડના આધુનિક સ્થપતિ. પોલૅન્ડના પશ્ચિમ ભાગમાં અગાઉ બ્રૅસ્લૉ નામે ઓળખાતા આજના વ્રૉકલૉ નગરમાં તેમનાં કેટલાંક મહત્વનાં સ્થાપત્યો આવેલાં છે. બર્ગ વ્રૉકલૉના નગરસ્થપતિ હતા. 1912થી 1923 સુધીમાં તેમણે ‘હાલા લુડોયા’ નામના ભવ્ય સભાખંડની ડિઝાઇન તૈયાર કરી. આ બાંધકામ 1925માં પૂરું થયું. અત્યાર સુધીમાં નિર્માણ…
વધુ વાંચો >બર્ગમૅન, ઇન્ગ્રિડ
બર્ગમૅન, ઇન્ગ્રિડ (જ. 29 ઑગસ્ટ 1915, સ્વીડન; અ. 1982) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિપ્રાપ્ત સંવેદનશીલ અભિનેત્રી. માતાનું અવસાન ત્રીજે વર્ષે અને પિતાનું અવસાન ચૌદમે વર્ષે થતાં તેમનો ઉછેર મોટાભાગે સગાંઓએ કર્યો હતો. 1933માં હાઈસ્કૂલનું શિક્ષણ પૂરું કર્યા બાદ સ્ટૉકહોમની રૉયલ ડ્રામેટિક થિયેટર સ્કૂલમાં પ્રશિક્ષણ લીધું. સૌંદર્ય અને અભિનય-પ્રતિભા બંનેનો સુભગ સમન્વય હોવાને…
વધુ વાંચો >બર્ગમૅન, ઇંગમાર
બર્ગમૅન, ઇંગમાર (જ. 14 જુલાઈ 1918, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વિડિશ ચલચિત્રોને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ અપાવનાર દિગ્દર્શક. પિતાના અત્યંત કઠોર અનુશાસન હેઠળ તેમનું બાળપણ વીત્યું હતું. બાળપણના આ અનુભવોનું તેમનાં ચિત્રોમાં પ્રતિબિંબ પડતું રહ્યું છે. કારકિર્દીનો પ્રારંભ નાની ઉંમરે રંગમંચથી કર્યો. સ્ટૉકહોમ યુનિવર્સિટીમાં નાટકોમાં અભિનય ઉપરાંત દિગ્દર્શન પણ કર્યું. સાહિત્ય અને કળા…
વધુ વાંચો >બર્ગર, જૉન
બર્ગર, જૉન (જ. 1926, લંડન) : બ્રિટનના નવલકથાકાર, કલાવિવેચક તથા નાટ્યલેખક. તેમણે ‘સેન્ટ્રલ ઍન્ડ ચેલ્સા સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટ’ ખાતે કલાનો અભ્યાસ કર્યો. પછી તેમણે ચિત્રકાર તરીકે તથા ચિત્રકલાના શિક્ષક તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. પરંતુ થોડા જ વખત પછી તે લેખનપ્રવૃત્તિ તરફ વળ્યા. તેમની માર્કસવાદી વિચારધારા તથા ચિત્રકલાની પાર્શ્વભૂમિકા તેમની નવલકથાના…
વધુ વાંચો >બરસીમના રોગો
બરસીમના રોગો : પ્રતિકૂળ જમીન અને વાતાવરણને અધીન બરસીમ વનસ્પતિને થતા જાતજાતના રોગો. બરસીમ કઠોળવર્ગનો ઘાસચારાનો મુખ્ય પાક છે. બરસીમને અનેક વ્યાધિજનથી 70 પ્રકારના રોગ થાય છે. તેમાં જીવાણુ, ફૂગ, વિષાણુ, કૃમિ, માઇકોપ્લાઝમા અને સપુષ્પ પરોપજીવી વનસ્પતિના આક્રમણથી થતા રોગોનો સમાવેશ થાય છે. તે પૈકીના નીચે જણાવેલા રોગ દર વર્ષે…
વધુ વાંચો >બરહમન, ચંદ્રભાણ
બરહમન, ચંદ્રભાણ (જ. આશરે 1574–75, લાહોર) : ભારતના ફારસી સાહિત્યના લેખકોમાંના સૌપ્રથમ હિંદુ લેખક. તેમની કામગીરી મુખ્યત્વે શાહજહાંના સમયમાં જોવા મળે છે. તેમનું પૂરું નામ રાયચંદ્રભાણ લાહોરી હતું. લાહોર તેમનું વતન હતું. તેમના પિતા ધરમદાસ, મુલ્લા અબ્દુલ હકીમ સિયાલકોટીના શિષ્ય હતા. બ્રાહ્મણ કુટુંબની પરંપરા મુજબ સંસ્કૃત અને હિન્દીનો તેમણે અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >બરહાનપુર
બરહાનપુર : મધ્ય પ્રદેશના પૂર્વ નિમાડ જિલ્લાનું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન 21° 15´ ઉ. અ. અને 76° 19´ પૂ. રે. તે તાપી નદીને ઉત્તરકાંઠે વસેલું છે. ખાનદેશના મલેક રાજા નાસિરખાન ફારૂકી(1380–1437)એ આ નગર વસાવી ત્યાંના સૂફી સંત બુરહાનુદ્દીનના નામ પરથી તેને નામ અપાયું. સુલતાન મલેક નાસિરખાન ફારૂકી પછીના બરહાનપુરના શાસકો ખાસ…
વધુ વાંચો >બરાક, એહુદ
બરાક, એહુદ (જ. 1942, મિશમાર હાશરોન કૃષિ વસાહત) : ઇઝરાયલના બાહોશ લશ્કરી અધિકારી, પૂર્વ સેનાધ્યક્ષ તથા રાજકીય મુત્સદ્દી. ફરજિયાત લશ્કરી કાયદા (conscription) હેઠળ 1959માં દેશના લશ્કરમાં સૈનિક તરીકે જોડાયા ત્યારથી 1994 સુધીની કારકિર્દી દરમિયાન અનેક મહત્વનાં પદો પર કામ કર્યું, દા.ત., ટૅન્ક બ્રિગેડ કમાન્ડર, બખ્તરબંધ પાંખના ડિવિઝન કમાન્ડર, દેશની ખુફિયા…
વધુ વાંચો >બરાબર ગુફાઓ
બરાબર ગુફાઓ (ઈ. પૂ. ત્રીજી સદી) : મૌર્ય સમ્રાટ અશોકે આજીવિક સંપ્રદાયના સાધુઓ માટે બિહારના ગયા જિલ્લાના બરાબર પહાડમાં કંડારાવેલ ગુહાશ્રયો. ગયાથી 25 કિમી. ઉત્તરે આવેલી બરાબર ટેકરીમાંથી ચાર અને તેની સમીપની નાગાર્જુની ટેકરીમાંથી સમ્રાટ અશોકના પૌત્ર દશરથે કંડારાવેલી ત્રણ ગુફાઓ મળીને એમને ‘સાતઘર’ને નામે ઓળખવામાં આવે છે. આજે આ…
વધુ વાંચો >બરામિકા
બરામિકા : એક ઈરાની ખાનદાન (વંશ). ‘બરમક’ શબ્દનું અરબી બહુવચન. જોકે બરમક મૂળ ફારસી શબ્દ છે. તેનું મૂળ સ્વરૂપ ‘બરમુગ’ યા ‘પીરમુગ’ છે. તેનો અર્થ ‘અગિયારીનો મોટો પૂજારી’ એવો થાય છે. ‘નવબહાર’ના પૂજારીઓને ‘બરમક’ કહેવામાં આવતા. આમ ‘બરમક’ કોઈ એક વ્યક્તિનું નામ નહોતું, પરંતુ તે ‘નૌ બહાર’ના વંશ-પરંપરાગત મુખ્ય પૂજારીનો…
વધુ વાંચો >બરાસ-કસ્તૂરી
બરાસ-કસ્તૂરી : મધ્યકાલીન ગુજરાતી પદ્યવાર્તાકાર શામળે (વાર્તાસર્જનકાળ : ઈ. સ. 1718થી ઈ. સ. 1765 નિશ્ચિત) લખેલી પદ્યવાર્તા. તેની કથા આવી છે : કોસાંબી નગરીના રાજા ચિત્રસેનને તિલોત્તમા અપ્સરાએ 14 વર્ષના કુટુંબવિયોગનો શાપ આપ્યો. ચિત્રસેનની રાણી સગર્ભા બની. એને લોહીના સરોવરમાં સ્નાન કરવાની ઇચ્છા થતાં રાજાએ સરોવરમાં ગુલાલ અને બરાસ-કસ્તૂરી જેવાં…
વધુ વાંચો >બરી, જે. બી.
બરી, જે. બી. (જ. 16 ઑક્ટોબર 1861, મોનાઘન, આયર્લૅન્ડ; અ. 1 જૂન 1927, રોમ) : પ્રસિદ્ધ બ્રિટિશ ઇતિહાસકાર. આઇરિશ પાદરીના પરિવારમાં તેમનો જન્મ. માતાપિતા પાસે પ્રારંભિક શિક્ષણ મેળવીને તેઓ લંડનની ફૉઇલ કૉલેજ અને ત્યારબાદ ડબ્લિનની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં અભ્યાસ કરીને 1882માં સ્નાતક થયા. તેઓ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં 1885માં ફેલો તરીકે નિમાયા. ત્યારબાદ…
વધુ વાંચો >બરુવા, અજિત
બરુવા, અજિત (જ. 1928) : અસમિયા કવિ. કૉટન કૉલેજ ગુવાહાટીમાંથી અંગ્રેજી ઑનર્સ સાથે બી.એ. થઈ કલકત્તા યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ. પરીક્ષા 1947માં પસાર કરી. એ પછી થોડો સમય કૉટન કૉલેજમાં વ્યાખ્યાતા તરીકે કામ કરી આસામ સરકારની સિવિલ સર્વિસમાં 1952થી જોડાયા. પૅરિસમાં બે વર્ષ વહીવટ વિશેનું પ્રશિક્ષણ લીધા પછી સરકારમાં જુદા જુદા ઉચ્ચ…
વધુ વાંચો >બરુવા, આનંદચંદ્ર
બરુવા, આનંદચંદ્ર (જ. 1907, ખુમ્તાઈ ટી એસ્ટેટ, મોરાન, આસામ અ. 1983) : ખ્યાતનામ અસમિયા કવિ તથા નાટ્યલેખક. 1926માં મૅટ્રિકની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા બાદ કાશી વિશ્વવિદ્યાલયમાં જોડાયા, પણ આઝાદીની ચળવળ શરૂ થવાની સાથે તેમાં તેમણે ઝંપલાવ્યું અને અભ્યાસને તિલાંજલિ આપી દીધી. તેમની કારકિર્દીનો પ્રારંભ તેમણે પત્રકારત્વથી કર્યો. પછી રૉયલ ઍર ફૉર્સના…
વધુ વાંચો >