૮.૨૧
ડેવિસની સામુદ્રધુનીથી ડૉલ્ફિન
ડેવિસની સામુદ્રધુની
ડેવિસની સામુદ્રધુની : કૅનેડાના ઉત્તર પૂર્વ ભાગ અને ગ્રીનલૅન્ડ વચ્ચે આવેલી સામુદ્રધુની. 64°થી 70° ઉત્તર અક્ષાંશ અને 50°થી 70° પશ્ચિમ રેખાંશ વચ્ચે તે આવેલી છે. તેની ઉત્તરમાં બૅફિન ઉપસાગર, દક્ષિણમાં ઍટલાન્ટિક મહાસાગર, પશ્ચિમ તરફ બૅફિન ટાપુ અને પૂર્વ બાજુએ ગ્રીનલૅન્ડ આવેલા છે. બૅફિન ટાપુ અને ગ્રીનલૅન્ડ ડેવિસની સામુદ્રધુની વડે જોડાયેલા…
વધુ વાંચો >ડેવિસ, રૅમન્ડ (જુનિયર)
ડેવિસ, રૅમન્ડ (જુનિયર) (જ. 14 ઑક્ટોબર 1914, વૉશિંગ્ટન ડી. સી., અ. 31 મે 2006, બ્લૂ પૉઇન્ટ, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : અમેરિકન રસાયણવિજ્ઞાની, ભૌતિકવિજ્ઞાની અને 2002ના ભૌતિકવિજ્ઞાનના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. ડેવિસના પિતા નૅશનલ બ્યૂરો ઑવ્ સ્ટાન્ડર્ડ્ઝના તસવીરકાર હતા. તેમનાં માતા દેવળની ગાયક મંડળી ચલાવતાં હતાં. તેમાં ડેવિસ કેટલાંક વર્ષો સુધી માતાને ખુશ…
વધુ વાંચો >ડેવિસ, સ્ટુઅર્ટ
ડેવિસ, સ્ટુઅર્ટ (જ. 7 ડિસેમ્બર 1894, ફિલાડેલ્ફિયા, અમેરિકા; અ. 24 જૂન 1964 ન્યૂયૉર્ક) : ચિત્રકાર અને ગ્રાફિક કલાકાર. 1910થી 1913 દરમિયાન રૉબર્ટ હેનરી પાસે કલાનો અભ્યાસ કર્યો. જૉન સ્લોઅન સાથે ‘ધ માસિઝ’ નામના ડાબેરી સામયિકમાં ચિત્રકાર તરીકે કામગીરી બજાવી. ‘ધ આર્મરી શો’ નામની કૃતિ પછી તે ફ્રાન્સમાંના ‘આવાં ગાર્દ’ કલાપ્રવાહ…
વધુ વાંચો >ડેવી, (સર) હમ્ફ્રી
ડેવી, (સર) હમ્ફ્રી [જ. 17 ડિસેમ્બર 1778, પેન્ઝાન્સ (Penzance) (ઇંગ્લૅન્ડ); અ. 29 મે 1829, જિનીવા] : સોડિયમ, પોટૅશિયમ જેવી ધાતુઓ તથા ખાણિયા માટેના સલામતી દીવાના શોધક અંગ્રેજ રસાયણવિદ. તેઓ મધ્યમવર્ગનાં માતાપિતાના પુત્ર હતા. તેમના પિતા રૉબર્ટ લાકડા પર કોતરકામ કરનાર એક નાના ખેડૂત હતા. શરૂઆતનું શિક્ષણ પેન્ઝાન્સની ગ્રામર સ્કૂલમાં અને…
વધુ વાંચો >ડેવોનિયન રચના
ડેવોનિયન રચના : ડેવોનિયન કાળગાળા દરમિયાન જમાવટ પામેલા ખડકસ્તરોની બનેલી રચના. ભૂસ્તરીય કાળગણનાક્રમમાં પેલિયોઝોઇક યુગ (પ્રથમજીવ યુગ) પૈકીનો ચોથા ક્રમે આવતો કાળગાળો ‘ડેવોનિયન’ નામથી ઓળખાય છે. ડેવોનિયન નીચે સાઇલ્યુરિયન અને ઉપર કાર્બોનિફેરસ રચનાઓ છે. આ રચનાના ખડકો ક્યાંક ખંડીય તો ક્યાંક દરિયાઈ ઉત્પત્તિજન્ય છે. ભૂસ્તરીય ઇતિહાસમાં તેમની જમાવટ આજથી ગણતાં…
વધુ વાંચો >ડેસાઇટ
ડેસાઇટ : જ્વાળામુખી ખડક. મુખ્યત્વે ઓલિગોક્લેઝ કે ઍન્ડેસાઇન જેવા સોડિક પ્લેજિઓક્લેઝ અને સેનિડિન તેમજ ક્વાર્ટ્ઝ કે ટ્રીડીમાઇટ જેવાં મુક્ત-સિલિકા ખનિજોથી તથા બાયોટાઇટ, એમ્ફિબોલ અથવા પાયરૉક્સીન જેવાં ઘેરા રંગનાં મેફિક ખનિજોથી બનેલો અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય કે કાચમય દ્રવ્ય બંધારણવાળો જ્વાળામુખીજન્ય ખડક. કણરચનાની ર્દષ્ટિએ જોતાં લઘુ, મધ્યમ કે મહાસ્ફટિક સ્વરૂપે રહેલાં ઉપર્યુક્ત ખનિજો…
વધુ વાંચો >ડેહમેલ્ટ હાન્સ જ્યૉર્જ
ડેહમેલ્ટ, હાન્સ જ્યૉર્જ (Dehmelt, Hans George) (જ. 9 સપ્ટેમ્બર 1922, ગોર્લિટ્ઝ, જર્મની; અ. 7 માર્ચ 2017, સીઍટલ, વૉશિંગ્ટન, યુ.એસ.એ.) : આયન પાશ કાર્યપદ્ધતિ માટે 1989નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. નોબેલ પુરસ્કારનો અર્ધભાગ તેમની અને વુલ્ફગૅંગ પૉલ વચ્ચે વિભાજિત થયો હતો. દસ વર્ષની ઉંમરે ડેહમેલ્ટે બર્લિનની એક લૅટિન શાળામાં પ્રવેશ…
વધુ વાંચો >ડૉ. આત્મારામ
ડૉ. આત્મારામ (જ. 12 ઑક્ટોબર 1908, બિજનોર, ઉ. પ્ર.; અ. 1985) : ભારતના કાચ અને સિરૅમિક ઉદ્યોગના પિતામહ. આત્મારામ ગામડામાં ગરીબી વચ્ચે ઊછર્યા હતા. પારિવારિક સાદગી, સભ્યતા અને સંસ્કારો વારસામાં મળ્યાં હતાં. 1924માં તેમણે બનારસ હિન્દુ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી મૅટ્રિક અને 1928માં બી.એસસી.ની પરીક્ષાઓ પસાર કરી. અલ્લાહાબાદ વિશ્વવિદ્યાલયમાં તેમને પ્રવેશ ન મળ્યો;…
વધુ વાંચો >ડોઇજ, કાર્લ
ડોઇજ, કાર્લ : વીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધના પ્રસિદ્ધ અમેરિકી રાજ્યશાસ્ત્રી. તેમણે યેલ, હાવર્ડ અને ઇમોરી યુનિવર્સિટીઓમાં અધ્યાપનનું કાર્ય કર્યું હતું. તે દરમિયાન તેમના સંશોધનકાર્યમાં તેમણે આંતરિક રાજકીય પ્રણાલી અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોનું આકલન કરી મહત્વપૂર્ણ સૈદ્ધાંતિક પ્રદાન કર્યું. અનુભવમૂલક અને વ્યવહારવાદી રાજકીય વિશ્લેષણનો પાયો નાખવામાં તેઓ અગ્રેસર રહ્યા. ડોઈજે 1963માં ‘ધ નર્વ્ઝ…
વધુ વાંચો >ડોઇઝી, એડવર્ડ એડેલ્બર્ટ
ડોઇઝી, એડવર્ડ એડેલ્બર્ટ (જ. 13 નવેમ્બર 1893, હ્યૂમ, ઇલિનૉઇસ, યુ. એસ.; અ. 23 ઑક્ટોબર 1986, સેન્ટ લુઈ) : અમેરિકન જૈવરસાયણશાસ્ત્રી. વિટામિન ‘કે’નું રાસાયણિક બંધારણ શોધી કાઢવા માટે તેમને 1943નું નોબેલ પારિતોષિક મળ્યું હતું. તેમના સહવિજેતા હેન્રીક કાર્લ પીટર ડામ હતા, જેમણે વિટામિન ‘કે’ શોધ્યું હતું. તે ઇલિનૉઇસમાં ભણ્યા હતા. તેમણે…
વધુ વાંચો >ડૉક વૉરન્ટ
ડૉક વૉરન્ટ : ડૉક કંપની દ્વારા ગોદામમાં રાખવામાં આવેલા માલનો માલિકીહક દર્શાવતી રસીદ. આ રસીદ દ્વારા તેમાં જણાવેલ વ્યક્તિને અથવા માલના માલિક દ્વારા દર્શાવેલ ત્રાહિત પક્ષને ગોદીમાંથી માલ મેળવવાનો અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે. આમ ડૉક વૉરન્ટ એ એક અગત્યનો દસ્તાવેજ છે. જો માલને ડૉક વૉરન્ટના આધારે બૅંક કે સંસ્થામાં ગીરો…
વધુ વાંચો >ડૉક્ટર ઝિવાગો
ડૉક્ટર ઝિવાગો : જુઓ, પાસ્તરનાક બૉરિસ લિયોનીદોવિચ
વધુ વાંચો >ડૉક્ટર, હીરજીભાઈ
ડૉક્ટર, હીરજીભાઈ (જ. 13 એપ્રિલ 1894, વડોદરા; અ. 1989, વડોદરા) : વીણાવિશારદ, તંતુવાદક અને સંગીતશાસ્ત્રના જ્ઞાતા. પિતા રુસ્તમજી, માતા ગુલબાઈ. 1911માં મૅટ્રિક તથા મુંબઈ યુનિવર્સિટીના બી. એ. અને બી.એસસી. (1917). શાળાકાળ દરમિયાન બરજોરજી જીજીકાઉ પાસે વાયોલિનના પ્રશિક્ષણનો પ્રારંભ કર્યો અને સતત આઠ વર્ષના રિયાઝ પછી તેના પર પ્રભુત્વ મેળવ્યું, જે…
વધુ વાંચો >ડૉગરલ
ડૉગરલ : રમૂજી વિષયવસ્તુ ધરાવતી અથવા અવ્યવસ્થિત છંદવાળી કે તાલ અથવા માત્રામેળ વિનાની કે ઢંગધડા વિનાની નિમ્ન કોટિની પદ્યરચના. લૅટિન જેવી પ્રશિષ્ટ અને નિયમાધીન ભાષાના આડેધડ કરાયેલ ઉપયોગ માટે dog-Latin વપરાય છે તેના પરથી આ કંઈક તિરસ્કારસૂચક શબ્દ પ્રયોજાયો હોવાનું મનાય છે. તેનો સૌ પહેલો પ્રયોગ ચૉસરમાં ‘rhym dogerel’ તરીકે…
વધુ વાંચો >ડોગરા
ડોગરા : ડોગરા પર્વતીય વિસ્તારની ખીણના મેદાનમાં રહેતા હિન્દુ રાજપૂતો. જમ્મુ અને કાશ્મીર પ્રદેશમાં જમ્મુથી પૂર્વેના ડોગરા પર્વતનો ખીણનો મેદાની વિસ્તાર જે દક્ષિણે પંજાબની સરહદે રાવી નદી સુધી વિસ્તરેલો છે તે ડોગરા વિસ્તાર તરીકે ઓળખાય છે. ડોગરા રજપૂતો પોતાના મૂળ વતન તરીકે સરાયનસર અને માનસર બે પવિત્ર સરોવરવાળા વિસ્તારને દર્શાવે…
વધુ વાંચો >ડોગરા, ગિરધારીલાલ
ડોગરા, ગિરધારીલાલ (જ. 13 જુલાઈ 1915, ભાઇયા, જમ્મુ) : ભારતના સ્વાતંત્ર્યસેનાની તથા જમ્મુ-કાશ્મીર રાજ્યના અગ્રણી રાજનીતિજ્ઞ. ખેડૂત-કુટુંબમાં જન્મ. શરૂઆતનું શિક્ષણ વતનમાં લીધું. સાંબાની માધ્યમિક શાળામાંથી મૅટ્રિક પાસ થયા પછી 1939માં અમૃતસરની હિંદુ કૉલેજમાંથી સ્નાતકની પદવી તથા 1942માં લાહોરની લૉ કૉલેજમાંથી એલએલ.બી.ની ઉપાધિ પ્રાપ્ત કરી. કાયદાશાસ્ત્રના અભ્યાસ દરમિયાન રાજકીય પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે…
વધુ વાંચો >ડોગરા, દેશબંધુ ‘નૂતન’
ડોગરા, દેશબંધુ ‘નૂતન’ (જ. 4 નવેમ્બર 1939, રામનગર, જિ. ઉધમપુર, જમ્મુ-કાશ્મીર) : ડોગરી ભાષાના જાણીતા નવલકથાકાર તથા વાર્તાકાર. તેમને તેમની નવલકથા ‘કૈદી’ માટે 1982ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે 1965માં અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇતિહાસના વિષય સાથે એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. જોકે 1955થી તેમણે તેમના લેખનકાર્યનો પ્રારંભ…
વધુ વાંચો >ડોગરી ભાષા અને સાહિત્ય
ડોગરી ભાષા અને સાહિત્ય : પહાડી–કાંગરા ચિત્રશૈલીના કલાકારો તરીકે તેમજ યોદ્ધાઓ તરીકે જાણીતા ડોગરાઓનું ભાષા-સાહિત્ય. ડોગરી અને તેની બોલીઓનો વિસ્તાર તે ડુગ્ગર. અગિયારમી સદીનાં ચમ્બાનાં તામ્રપત્રોમાં મળતા ‘દુર્ગર’ શબ્દ સાથે તેને સંબંધ છે. આ દુગ્ગરમાં ઉધમપુર, રામનગર, ચમ્બા, ધરમશાળા અને કુલ્લુ; કાંગરા, બસોહલી, નૂરપુર, સામ્બા, જમ્મુ અને અખનૂર તથા ગુરુદાસપુર,…
વધુ વાંચો >ડોજ, બર્નાર્ડ ઓગિલ્વી
ડોજ, બર્નાર્ડ ઓગિલ્વી (જ. 18 એપ્રિલ 1872, મોસ્ટન, વિસ્કોન્સિન, યુ.એસ.; અ. 9 ઑગસ્ટ 1960, ન્યૂયૉર્ક, યુ. એસ.) : અમેરિકન વનસ્પતિશાસ્ત્રી. ફૂગની જનીનવિદ્યા પર થયેલાં સંશોધનોના અગ્રણી વૈજ્ઞાનિક હતા. માધ્યમિક શિક્ષણ પૂરું કર્યા બાદ 1892માં તેમણે જિલ્લાની શાળાઓમાં શિક્ષણ આપ્યું અને માધ્યમિક શાળાના આચાર્ય બન્યા. 28 વર્ષની ઉંમરે મિલ્વોકી નૉર્મલ સ્કૂલમાં…
વધુ વાંચો >ડૉજિસ પૅલેસ, વેનિસ
ડૉજિસ પૅલેસ, વેનિસ : ઇટાલીમાં વિવિધ સ્થાપત્યશૈલીમાં બનાવાયેલ ઇમારત-સંકુલમાં આવેલો વિખ્યાત પૅલેસ. સેન્ટ માર્કો પ્લાઝામાં આવેલ આ પૅલેસ સૌપ્રથમ નવમી સદીમાં બનાવાયો પણ એક યા બીજા કારણસર તેને ફરી ફરી બનાવવો પડ્યો. અત્યારના ડૉજિસ પૅલેસની રચના ઈ. સ. 1303થી 1438ના 135 વર્ષના સમયગાળામાં થયેલી. આ પૅલેસ ઇટાલીના મુક્ત સ્થાપત્યનું ઉત્કૃષ્ટ…
વધુ વાંચો >