ખંડ ૫
કિઓન્જારથી ક્રિમોના
કિઓન્જાર
કિઓન્જાર (Keonjhar) : ઓડિસાના ઉત્તરભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21o 11’થી 22o 10′ ઉ. અ. અને 85o 11’થી 86o 22′ પૂ.રે. વચ્ચેનો 8337 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર તરફ ઝારખંડ રાજ્યનો પશ્ચિમ સિંગભૂમ જિલ્લો, પૂર્વ તરફ મયૂરભંજ, બાલેર અને…
વધુ વાંચો >કિકુમારો
કિકુમારો (જ. આશરે 1780, જાપાન; અ. 1820 પછી, જાપાન) : જાપાનની પ્રસિદ્ધ કાષ્ઠછાપ ચિત્રકલા (woodcut printing) ઉકિયો-ઈ(Ukio-E)નો ચિત્રકાર. પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર કિતાગાવા ઉતામારોનો તે શિષ્ય હતો. ગુરુની પેઠે કિકુમારો પણ ગેઇશા યુવતીઓ અને ટોકિયોના પોશીબારાની વેશ્યાવાડાની રૂપજીવિનીઓના આલેખનમાં સફળ થયો. વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત અને ભભકાદાર વસ્ત્રો પરિધાન કરેલી ગેઇશા યુવતીઓ અને…
વધુ વાંચો >કિગાલી
કિગાલી : મધ્ય આફ્રિકાના રાજ્ય રુઆન્ડાની રાજધાની. મધ્ય આફ્રિકામાં 1962માં ‘યુનાઇટેડ નૅશન્સ ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ રુઆન્ડા-બુરુન્ડીમાંથી રુઆન્ડા છૂટું પડી નવું રાષ્ટ્ર બન્યું. લગભગ 1,000થી 1,500 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતા પહાડી વિસ્તારની વચમાં આશરે એકાદ હજાર મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું આ પાટનગર 1º.57′ દ.અ. અને 30º.04′ પૂ.રે. પર આવેલું છે. દેશના મધ્યભાગમાં આવેલું…
વધુ વાંચો >કિઝીલકુમનું રણ
કિઝીલકુમનું રણ : જુઓ રણ.
વધુ વાંચો >કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના-અમેરિકા
કિટ પીક નૅશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી (KPNO) ઍરિઝોના, અમેરિકા : અમેરિકાની આધુનિક ઉપકરણોથી સુસજ્જ રાષ્ટ્રીય વેધશાળા. કોઈ એક જ સ્થળે અહીં જેટલાં તથા અહીં છે તેવાં ઉપકરણો ભાગ્યે જ જોવા મળે. આ વેધશાળા ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય છે, કારણ કે અમેરિકાની ઘણી બધી શિક્ષણ અને સંશોધન સંસ્થાઓ તેમજ સ્ટીવર્ડ, મૅકગ્રો હિલ, નૅશનલ સોલર…
વધુ વાંચો >કિડલૅન્ડ ફિન
કિડલૅન્ડ, ફિન (જ. 1 ડિસેમ્બર 1943, નોર્વે-) : વર્ષ 2004 માટેના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા નૉર્વેજિયન અર્થશાસ્ત્રી. તેમણે તથા તેમના પીએચ.ડી.ના માર્ગદર્શક અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી એડ્વર્ડ પ્રેસકૉટને સંયુક્ત રીતે આ પારિતોષિક એનાયત કરવામાં આવ્યું છે. સમષ્ટિલક્ષી અર્થશાસ્ત્રના ચાવીરૂપ ગણાય તેવાં બે ક્ષેત્રો (key areas) એટલે વ્યાપારચક્રો ઉદ્ભવવાનાં કારણો અને તેમને પહોંચી…
વધુ વાંચો >કિતાઈ રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ
કિતાઈ, રોનાલ્ડ બ્રૂક્સ (Kitaj, Ronald Brooks) (જ. 29 ઑક્ટોબર 1932, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, અમેરિકા; અ. 21 ઑક્ટોબર 2007, લોસ એન્જલિસ, કૅલિફોર્નિયા, યુ. એસ.) : આધુનિક જીવનનું આલેખન કરનાર અમેરિકન ચિત્રકાર. તેમનો જન્મ મૂળ હંગેરીથી આવી અમેરિકામાં વસેલા પરિવારમાં થયો હતો. બ્રિટિશ પૉપ કલાના વિકાસમાં તેમનો મહત્વનો ફાળો છે. 1951થી 1955 સુધી…
વધુ વાંચો >કૉક્તો ઝ્યાં
કૉક્તો, ઝ્યાં (જ. 5 જુલાઈ 1889, મેઝોં-લફીત, પૅરિસ; અ. 11 ઑક્ટોબર 1963, મિલી લ ફૉરે, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ લેખક, કલાકાર અને ફિલ્મસર્જક. તે 10 વર્ષની વયના હતા ત્યારે પિતાએ આત્મહત્યા કરી હતી. તેથી માતા પ્રત્યે સવિશેષ સ્નેહ બંધાયો હતો. અભ્યાસમાં તેમને ઝાઝો રસ ન હતો તેથી થોડો અભ્યાસ કર્યા બાદ…
વધુ વાંચો >કૉક્લોસ્પર્મેસી
કૉક્લોસ્પર્મેસી : વર્ગ દ્વિદલાનું એક કુળ. 3 પ્રજાતિ અને 25 જાતિઓ ધરાવતા આ કુળનાં ઝાડ ઉષ્ણ પ્રદેશોમાં જોવા મળે છે. તે વૃક્ષ, ક્ષુપ કે ગાંઠામૂળીયુક્ત શાકીય વનસ્પતિ છે. નારંગી કે લાલ રંગનો રસ, પર્ણો સાદાં, એકાંતરિત, ઉપપર્ણીય; પુષ્પો સુંદર, સામાન્યત: નિયમિત અથવા અંશત: અનિયમિત; વજ્રપત્રો (calyx) અને દલપત્રો (corolla) 5,…
વધુ વાંચો >કૉક્સ ડૅવિડ
કૉક્સ, ડૅવિડ (Cox, David) (જ. 29 એપ્રિલ 1783, બર્મિન્ગહામ, બ્રિટન; અ. 7 જૂન 1859, બર્મિન્ગહામ, બ્રિટન) : નિસર્ગચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા બ્રિટિશ રંગદર્શી ચિત્રકાર. ચિત્રકાર વાર્લી પાસે તેઓ ચિત્રકલા શીખ્યા હતા. ત્યાર બાદ તેમણે કલાના શિક્ષણ ઉપર જીવન-નિર્વાહ કર્યો. જળરંગો વડે નિસર્ગના આલેખન અંગે તેમણે ઉત્તમ ભાષ્ય લખ્યું છે :…
વધુ વાંચો >કૉખ – જૉસેફ ઍન્ટોન
કૉખ, જૉસેફ ઍન્ટોન (Koch, Josef Anton), (જ. 27 જુલાઈ 1768, ટાયરોલ ઑસ્ટ્રિયા; અ. 12 જાન્યુઆરી 1839, રોમ, ઇટાલી) : રંગદર્શી જર્મન નિસર્ગ-ચિત્રકાર. જર્મનીમાં તાલીમ લઈ તેઓ 1793માં રોમ આવી વસેલા. તેમનાં નિસર્ગચિત્રો નિસર્ગની વિરાટતા અને ભવ્યતા પ્રગટ કરવામાં સફળ ગણાયાં છે. વિશાળ ભેખડો, પર્વતો, કોતરો, તેમાં વહેતાં ઝરણાં નદી અને…
વધુ વાંચો >કૉખ – હેનરિક હર્મન રૉબર્ટ
કૉખ, હેનરિક હર્મન રૉબર્ટ (જ. 11 ડિસેમ્બર 1843, જર્મન ફ્રી સિટી; અ. 27 મે 1910, બેડેન-બૅડેન, જર્મની) : સૂક્ષ્મજીવવિજ્ઞાનના આદ્ય સ્થાપક તરીકે જાણીતા જર્મન વિજ્ઞાની. ગટિન્જન વિશ્વવિદ્યાલયના આયુર્વિજ્ઞાનના સ્નાતક; શરૂઆતમાં વિવિધ ઇસ્પિતાલોમાં સેવા આપી વૉલસ્ટિનમાં તબીબી જિલ્લાધિકારી તરીકે જોડાયા. ત્યાં તેમણે એક નાનકડી પ્રયોગશાળાની સ્થાપના કરી. આ પ્રયોગશાળામાં સૌપ્રથમ ન્યુમોનિયા…
વધુ વાંચો >કોચર – એમિલ થિયોડોર
કોચર, એમિલ થિયોડોર (જ. 25 ઑગસ્ટ 1841, બર્ન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 27 જુલાઈ 1917, બર્ન, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : પ્રસિદ્ધ ગલગ્રંથિનિષ્ણાત. શરીરક્રિયાવિજ્ઞાન (physiology), પેશીવિકૃતિવિજ્ઞાન (pathology) અને ગલગ્રંથિ(thyroid gland)ની શસ્ત્રક્રિયાનો નૂતન અભિગમ અપનાવવા બદલ 1909માં તેમને નોબેલ પારિતોષિક મળ્યું હતું. તેમણે બર્નમાં ઔષધશાસ્ત્રનો અને બર્લિન, લંડન, પૅરિસ અને વિયેનામાં શસ્ત્રક્રિયાશાસ્ત્ર(surgery)નો અભ્યાસ કર્યો. 1872થી 1917…
વધુ વાંચો >કોચરબ આશ્રમ : જુઓ સત્યાગ્રહ આશ્રમ – કોચરબ.
કોચરબ આશ્રમ : જુઓ સત્યાગ્રહ આશ્રમ, કોચરબ
વધુ વાંચો >કોચાનેક – સ્ટેન્લી એ.
કોચાનેક, સ્ટેન્લી એ. (જ. ?; અ. ?) : ભારતના કૉંગ્રેસ પક્ષ ઉપર પીએચ.ડી.નો મહાનિબંધ લખીને ખ્યાતનામ થયેલા અમેરિકાના રાજ્યશાસ્ત્રી. પેન્સિલવેનિયા યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરીને તે પેન્સિલવેનિયા સ્ટેટ યુનિવર્સિટીમાં રાજ્યશાસ્ત્રના પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા; હાલ પણ તે ત્યાં જ કામ કરે છે. દક્ષિણ એશિયાના અભ્યાસક્ષેત્રના નિષ્ણાત તરીકે તેમણે આ વિસ્તારના રાજકીય વિકાસનો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >કોચિયા
કોચિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ ચિનોપોડિયેસી કુળની ઉપક્ષુપ કે શાતકીય પ્રજાતિ. તેની જાતિઓનું વિતરણ મધ્ય અને દક્ષિણ યુરોપ, સમશીતોષ્ણ એશિયા, ઉત્તર અને દક્ષિણ આફ્રિકા, ઑસ્ટ્રેલિયા અને ઉત્તર-પશ્ચિમ અમેરિકામાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની ત્રણ જાતિઓ થાય છે. Kochia scopariaનું સ્વરૂપ અને જાત સામાન્યત: K. trichophylla Voss. (અં. સમર સાઇપ્રસ, ફાયર…
વધુ વાંચો >કોચી
કોચી : ભારતના પશ્ચિમ કિનારે એર્નાકુલમ્ જિલ્લામાં અરબી સમુદ્ર ઉપર આવેલું કેરળનું પ્રમુખ બંદર. તે 9o 58′ ઉ. અ. અને 76o 14′ પૂ. રે. ઉપર મુંબઈથી દક્ષિણે 930 કિમી. અને કન્યાકુમારીથી ઉત્તરે 320 કિમી. દૂર આવેલું છે. 1930થી આ બંદરના વિકાસનો પ્રારંભ થયો હતો અને 1936માં તેને પ્રમુખ બંદર તરીકે…
વધુ વાંચો >