૩.૨૯
ઑપેરોન મૉડેલથી ઓરેલિયસ ઍન્ટોનિનસ માર્ક્સ
ઑર (માનવ)
ઑર (માનવ) : સગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતા અને તેના ગર્ભ વચ્ચે પોષક દ્રવ્યો, ચયાપચયી કચરો તથા પ્રાણવાયુ અને અંગારવાયુની આપ-લે માટે વિકસતું અંગ. તેને મેલી પણ કહે છે. તે ગર્ભધારણના સત્તરમા દિવસથી શરૂ થઈને ત્રણ મહિના સુધીમાં પૂરેપૂરી વિકસે છે. તે ગોળ અને ચપટી હોય છે. તેની માતા તરફની (ગર્ભાશયી) સપાટી…
વધુ વાંચો >ઑરબૉઇડ ઑવ્ બ્રેચીન, લૉર્ડ જૉન
ઑરબૉઇડ ઑવ્ બ્રેચીન, લૉર્ડ જૉન (જ. 21 સપ્ટેમ્બર 1880, કીલમોર્સ, આયર-શાયર; અ. 25 જૂન 1971, એડઝલ, એન્ગસ) : 1949નો શાન્તિ માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર આહાર અને પોષણના વિષયના નિષ્ણાત બ્રિટિશ વૈજ્ઞાનિક. ગ્લાસગો યુનિવર્સિટીમાં શિક્ષણ લીધા પછી 1914માં એબર્ડીન યુનિવર્સિટીના પ્રાણી-પોષણ વિભાગના તેઓ અધ્યક્ષ નિમાયા હતા. 1929માં તે જ સ્થળે…
વધુ વાંચો >ઑરવેલ, જ્યૉર્જ
ઑરવેલ, જ્યૉર્જ (જ. 25 જૂન 190૩, મોતીહારી, બંગાળ; અ. 21 જાન્યુઆરી 1950, લંડન) : અંગ્રેજી નવલકથાકાર, નિબંધકાર અને વિવેચક. મૂળ નામ એરિક આર્થર બ્લેર. ઈસ્ટ એંગ્લિયામાં આવેલી ઑરવેલ નામની સુંદર નદી પરથી આ તખલ્લુસ અપનાવ્યું. તેમના પિતા ઇન્ડિયન સિવિલ સર્વિસમાં અધિકારી હતા; ડોળદ્યાલુ વાતાવરણમાં તેમનો ઉછેર થયો. નાની વયે માતાપિતા…
વધુ વાંચો >ઓરસંગ
ઓરસંગ : વડોદરા જિલ્લાની નદી. નર્મદાને જેમ ‘રેવા’ના ટૂંકા નામે તેમ આ નદીને ‘ઉર્વા’ના ટૂંકા નામે સંબોધવામાં આવે છે. મધ્યપ્રદેશ રાજ્યમાંથી નીકળીને છોટાઉદેપુર, જબુગામ, સંખેડા તેમજ ડભોઈ તાલુકામાંથી વહીને આ નદી અંતે ચાણોદ-કરનાળી પાસે નર્મદા નદીને મળે છે. તે સ્થળ જાણીતું સંગમતીર્થ છે. આ નદીના પ્રવાહમાર્ગમાં વચ્ચે તેને ઊછ અને…
વધુ વાંચો >ઓરાઈ
ઓરાઈ : ભારતના ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યના જાલોન જિલ્લાનું મુખ્ય વહીવટી મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 250 59′ ઉ. અ. અને 790 28′ પૂ. રે.. જાલૌન ગામથી ઓરાઈ 18 કિમી. અંતરે છે. તે કાનપુરથી 105 કિમી. નૈર્ઋત્યમાં છે. ઓરાઈ અને કાનપુર રસ્તા તથા રેલમાર્ગ દ્વારા તેમજ હમીરપુર અને ભીંડ સાથે પાકા માર્ગે સાંકળી…
વધુ વાંચો >ઓરાન (Oran)
ઓરાન (Oran) : ઉત્તર આફ્રિકાના અલ્જિરિયા પ્રજાસત્તાકનું બીજા ક્રમનું અગત્યનું બંદર તથા ઓરાન પ્રાંતનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : ૩50 4૩’ ઉ. અ. અને 00 4૩’ પ. રે. અલ્જિરિયા બંદરની પશ્ચિમે ૩60 કિમી. અંતરે ભૂમધ્ય સાગર પર તે આવેલું છે. ઘણા પ્રાચીન સમયમાં ત્યાં વસવાટ થયેલો હોવા છતાં, દસમી સદીમાં સ્પેનથી…
વધુ વાંચો >ઓરાંવ
ઓરાંવ : બિહાર, પશ્ચિમ બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ અને ઓરિસ્સામાં વસતી ભારતની એક મહત્વની આદિવાસી જાતિ. તેની વસ્તી બિહારના રાંચી, લોહારદાગા, ગુમલા, પાલામાઉ અને ધનબાદ, પ. બંગાળના આંકુશ, મિદનાપોર, પુરુલિયા, જલપાઈગુરી અને ચોવીસ પરગણાં તથા મધ્યપ્રદેશના સરગુજા અને રાયગઢ જિલ્લાઓમાં મુખ્યત્વે કેન્દ્રિત થયેલી છે. ઓરાંવ લોકો અત્યારે સ્થાયી ખેતીમાં રોકાયેલા છે. પહેલાં…
વધુ વાંચો >ઓરિદાત્થુ
ઓરિદાત્થુ : જાણીતી મલયાળમ ફિલ્મ. નિર્માણસંસ્થા : સૂર્યકાન્તિ ફિલ્મ મેકર્સ; દિગ્દર્શક-કથા-પટકથા – સંગીત : જી. અરવિન્દન; છબીકલા : શાહજી; ધ્વનિમુદ્રણ : દેવદાસ; સંકલન : બોઝ; કલાનિર્દેશક : પદ્મકુમાર; નિર્માણવર્ષ : 1986. શું આધુનિક યાંત્રિકીકરણ અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ દોરી જશે ? જો ખરેખર તે સત્ય હોય તો તેની શી કિંમત ચુકવવી…
વધુ વાંચો >ઓરિનોકો
ઓરિનોકો : દ. અમેરિકામાં આવેલા વેનેઝુએલા દેશમાં વિષુવવૃત્તની નજીકની લગભગ 2,560 કિમી. લાંબી નદી. પાણીના જથ્થાના સ્રાવમાં દુનિયાની બધી નદીઓમાં તેનો ક્રમ આઠમો છે. એક અંદાજ મુજબ તે દર સેકન્ડે સરેરાશ 16,980 ઘનમીટર પાણી આટલાન્ટિક મહાસાગરમાં ઠાલવે છે. વેનેઝુએલાના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા ગિયાનાના ઉચ્ચ પ્રદેશમાંથી નીકળીને શરૂઆતમાં તેનું વહેણ ઉત્તર…
વધુ વાંચો >ઓરિયેલ અને બૉવિન્ડો (bau-window)
ઓરિયેલ અને બૉવિન્ડો (bau-window) : ઘરનો (દીવાલમાંથી) આગળ પડતો કોણાકાર અથવા ગોળાકાર ભાગ, જે જાળી વડે બંધ કરવામાં આવે. ગોળાકાર બારીને બૉવિન્ડો કહે છે. આવો ભાગ ઉપરના માળ પર આયોજવામાં આવે ત્યારે તેને ઓરિયેલ કહે છે. ઘણી વખત ઉપરના માળના ખૂણાના ભાગ પર આવી બારી બેસાડવામાં આવે છે, જે યુરોપીય…
વધુ વાંચો >ઑપેરોન મૉડેલ
ઑપેરોન મૉડેલ : એક એકમ તરીકે જનીનસમૂહ પ્રોટિન્સ કે ઉત્સેચકના સંશ્લેષણમાં ભાગ ભજવે છે. આ નિયમન કરનારા જનીનોના મૉડેલને ઑપરોન મૉડેલ કહે છે. જે જનીનોનો સમૂહ આ કાર્ય કરે છે. તેને પ્રચાલક અને નિયામક જનીનો કહે છે. રંગસૂત્રો(chromosomes)માં જોડાજોડ આવેલ પ્રયોજક (promotor), પ્રચાલક અને સંરચનાકીય જનીનોનો બનેલો ખંડ. તેની અભિવ્યક્તિ…
વધુ વાંચો >ઓપેલ
ઓપેલ : સિલિકાવર્ગનું એક ખનિજ. રા. બં. – SiO2.nH2O; સ્ફ. વ. – અસ્ફટિક; સ્વ. – સામાન્યત: દ્રાક્ષના ઝૂમખાસમ, મૂત્રપિંડાકાર, કલિલસ્વરૂપ, અધોગામી સ્તંભ કે દળદાર; રં. – રંગવિહીન, સફેદ, વાદળી પડતો સફેદ, પીળો, લાલાશ પડતો કથ્થાઈ, કથ્થાઈ, નારંગી, લીલો, વાદળી, રાખોડીથી કાળો. તે અનેકરંગિતા બતાવે છે; ચ. કાચમય, રાળમય, મૌક્તિક, મીણસમ;…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટિક અક્ષ
ઑપ્ટિક અક્ષ (પ્રકાશીય અક્ષ) : અસાવર્તિક (anisotropic) ખનિજોમાં રહેલી સ્પંદનદિશા (axis), જ્યાં દ્વિવક્રીભવનાંકની ક્રિયા બનતી નથી. આ સ્પંદનદિશામાં સામાન્ય અને અસામાન્ય કિરણો એક જ ગતિથી પસાર થાય છે. ટેટ્રાગોનલ અને હેક્ઝાગોનલ સ્ફટિકવર્ગની ખનિજોમાં એક જ પ્રકાશીય અક્ષ હોય છે અને તે ખનિજો એકાક્ષી ખનિજો તરીકે ઓળખાય છે. એકાક્ષી ખનિજોમાં પ્રકાશીય…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટિકલ પમ્પિંગ
ઑપ્ટિકલ પમ્પિંગ : પ્રકાશ ઊર્જા વડે પરમાણુનું એક ઊર્જાસ્તરમાંથી બીજામાં સ્થાપન. પ્રકાશીય વિકિરણ (ર્દશ્ય વર્ણપટ કે તેની નજીકની પ્રકાશીય તરંગલંબાઈ) વડે, અણુ કે પરમાણુમાં જુદી જુદી ઊર્જા ધરાવતી, અમુક ક્વૉન્ટમ સ્થિતિના ઉષ્મીય સમતોલન(thermal equilibrium)માં પ્રબળ વિચલન ઉત્પન્ન કરવાની પ્રક્રિયા. ઉષ્મીય સમતોલનના T K (કેલ્વિન) તાપમાને E2 અને E1 ઊર્જાના ક્વૉન્ટમ…
વધુ વાંચો >ઑપ્ટોફોન
ઑપ્ટોફોન : અંધ વ્યક્તિ માટે, પુસ્તકો અથવા સમાચારપત્ર જેવી સામાન્ય છાપકામવાળી માહિતી અંગેની જાણકારી ધ્વનિ દ્વારા મેળવવાની સુવિધાવાળું સાધન. છાપકામની હારમાળા પરથી આ સાધનને પસાર કરતાં, ભિન્ન ભિન્ન અક્ષરોને અનુરૂપ ચોક્કસ પ્રકારની સંગીતમય સૂરાવલીની રચના (જેના એકમને સંગીતમય પ્રધાનસૂર કહે છે.) ટેલિફોનના રિસીવરમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આમ ર્દષ્ટિ અનુભૂતિનું શ્રવણ…
વધુ વાંચો >ઑફ-બો સિદ્ધાંત
ઑફ-બો સિદ્ધાંત (auf-bau principle) : જર્મન ‘auf-bau prinzip’ ઉપરથી નિલ્સ બ્હોરે પ્રતિપાદિત કરેલો સિદ્ધાંત auf = ઉપર; bau = ચણવું તે ઉપરથી તેનો અર્થ ‘નીચેથી ઉપર તરફ ચણતર’. પરમાણુની ધરા-સ્થિતિ (ground state) એટલે કે ન્યૂનતમ ઊર્જા માટે ઇલેક્ટ્રૉનવિન્યાસની રચના, આ સિદ્ધાંતને આધારે થાય છે. દરેક પરમાણુમાં ઇલેક્ટ્રૉનના પથરૂપ ઘણી બધી…
વધુ વાંચો >ઑફસેટ મુદ્રણ
ઑફસેટ મુદ્રણ : મુદ્રણની ત્રણ મુખ્ય પ્રચલિત પદ્ધતિઓ(લેટરપ્રેસ, ઑફસેટ, ગ્રેવ્યોર)માંની એક મુદ્રણ-પદ્ધતિ. એની શોધ એલોઈ સેન્ફેલેન્ડરે 1797માં શિલામુદ્રણ (lithography) તરીકે કરી હતી. મુદ્રણ માટે બે સપાટીની જરૂર હોય છે, છાપભાગ (image area) અને કોરો રાખવાનો ભાગ (non-image area). લેટરપ્રેસ-પદ્ધતિમાં છાપભાગ એકસરખી ઊંચી સપાટી પર અને કોરો રાખવાનો ભાગ એકસરખી નીચી…
વધુ વાંચો >ઑફિટિક કણરચના
ઑફિટિક કણરચના (ophitic texture) : અગ્નિકૃત ખડકોમાં જોવા મળતી પોઇકિલિટિક કણરચનાનો લાક્ષણિક પ્રકાર. તેમાં પ્લેજિયોક્લેઝ ફેલ્સ્પારની લંબચોરસ આકારની પૂર્ણ કે અપૂર્ણ પાસાદાર સ્ફટિક-તકતીઓ પાયરોક્સીન (મોટેભાગે ઑગાઇટ) સ્ફટિકોમાં જડાયેલી હોય છે. આ પ્રકારની કણરચના વિશેષત: ડોલેરાઇટ કે ડાયાબેઝમાં જોવા મળતી હોવાથી તે ખડકોની પરખ માટે લાક્ષણિક કસોટીસમ બની રહે છે. ઑફિટિકને…
વધુ વાંચો >ઑફિયૉગ્લૉસેસી
ઑફિયૉગ્લૉસેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓમાં આવેલા સુબીજાણુ-ધાનીય (Eusporangiopsida) વર્ગના ઑફિયૉગ્લૉસેલીસ ગોત્રનું આદ્ય કુળ. આ કુળમાં ચાર પ્રજાતિઓ (Ophioglossum, Botrychium, Helminthostachys અને Rhizoglossum) અને 70 જેટલી જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેઓ ભૌમિક (terrastrial) અને શાકીય વનસ્પતિઓ છે અને કોઈ અશ્મી-ઇતિહાસ ધરાવતી નથી. બીજાણુજનક (sporophyte) ટૂંકી, નાની અને માંસલ ગાંઠામૂળી (rhizome) ધરાવે…
વધુ વાંચો >ઑફિશિયલ રિસીવર
ઑફિશિયલ રિસીવર : દેવાદારની અથવા વિવાદગ્રસ્ત મિલકતની કાયદેસર માલિકીનો નિકાલ ન થાય ત્યાં સુધી તેનો કામચલાઉ વહીવટ કરવા માટે અદાલત દ્વારા નિમાયેલ અધિકારી અથવા નાદાર જાહેર થનાર વ્યક્તિ, પેઢી કે અન્ય એકમ પાસેથી વસૂલ કરવા લાયક નાણાનું હિત ધરાવનાર પક્ષકારોએ અથવા અદાલતે નાદારની મિલકતો અને દેવાંની કાર્યવિધિ માટે નિયુક્ત કરેલી…
વધુ વાંચો >