૨.૨૫
ઇપ્પોલિટૉવ-ઇવાનૉવ, મિખાઇલથી ઇરુપતાં નૂટટાંટિંટે ઇતિહાસમ્
ઇપ્પોલિટૉવ-ઇવાનૉવ, મિખાઇલ
ઇપ્પોલિટૉવ-ઇવાનૉવ, મિખાઇલ (જ. 19 નવેમ્બર 1859, ગેચિના, રશિયા; અ. 28 જાન્યુઆરી 1935, ત્બિલિસી, જ્યૉર્જિયા) : પ્રસિદ્ધ જ્યૉર્જિયન સંગીતકાર. પિતા કારીગર હતા. ગેચિના નગરમાં એક નાનકડા ઑર્ગન પર બીથોવનની કૃતિ ‘ધ રુઇન્સ ઑવ્ ઍથેન્સ’ સાંભળી બાળ મિખાઇલમાં સંગીતરુચિ તીવ્ર બની. નગરના મહેલમાં વાદ્યવૃંદના કાર્યક્રમોમાં શ્રોતા તરીકે હાજરી આપવી તેણે શરૂ કરી…
વધુ વાંચો >ઇફલા (IFLA – International Federation of Library Associations and Institutions)
ઇફલા (IFLA – International Federation of Library Associations and Institutions) : ઇફલા એક આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા છે. તે ગ્રંથાલય અને માહિતીસેવાઓ તેમજ તેના ઉપયોગકર્તાઓની રસ-રુચિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ગ્રંથાલય અને માહિતીના વ્યવસાયનો આ એક વૈશ્વિક અવાજ છે. 1927માં એડિનબર્ગમાં ઇફલાની સ્થાપના થઈ હતી. આ એક સ્વતંત્ર, નફા વિના ચાલતી બિનસરકારી આંતરરાષ્ટ્રીય…
વધુ વાંચો >ઇફેડ્રા
ઇફેડ્રા : વનસ્પતિઓના અનાવૃત્ત બીજધારી વિભાગમાં આવેલા ઇફેડ્રેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તે નીચી, બહુશાખિત, ટટ્ટાર, ભૂસર્પી (procumbent) કે કેટલીક વાર આરોહી ક્ષુપ જાતિઓ ધરાવે છે અને તેનું વિતરણ મુખ્યત્વે સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોના શુષ્ક વિભાગોમાં થયેલું છે. તેની કેટલીક જાતિઓ ઇફેડ્રીન નામનું આલ્કેલૉઇડ ધરાવે છે. ભારતમાં તેની ચાર જાતિઓ થાય છે. Ephedra…
વધુ વાંચો >ઇફેડ્રીન
ઇફેડ્રીન : જુઓ ઇફેડ્રા.
વધુ વાંચો >ઇફ્તેખાર
ઇફ્તેખાર (જ. 22 ફેબ્રુઆરી 1920, કાનપુર; અ. 4 માર્ચ 1995, નેલ્લોર, આંધ્રપ્રદેશ) : હિંદી ફિલ્મજગતના કુશળ ચરિત્રઅભિનેતા. લખનઉ લલિતકલા વિદ્યાલય ખાતે દિનકર કૌશિક જેવા કાબેલ ચિત્રકાર અને વિદ્વાન કલાશિક્ષકને હાથે ચિત્રકલાની તાલીમ પામીને વ્યવસાયી ચિત્રકાર થવાના ઉદ્દેશથી બહાર આવેલા; પરંતુ 1943માં કૉલકાતા ખાતેની એક ગ્રામોફોન કંપનીએ તેમની કંઠ્ય સંગીતની રેકૉર્ડ…
વધુ વાંચો >ઇબાદાન
ઇબાદાન : આફ્રિકામાં નાઇજિરિયાના ઓયો રાજ્યનું પાટનગર. સરેરાશ 210 મીટર ઊંચાઈ ધરાવતી સાત ટેકરીઓ પર વસેલું લાગોસ પછીના બીજા ક્રમે આવતું શહેર. વસ્તી : 35,65,108 જ્યારે મેટ્રોપોલિટન શહેરની વસ્તી 36,60,774 (2019). મુખ્યત્વે યોરુબા જાતિના લોકો શહેરમાં વસે છે. ત્રીજા ભાગના લોકો શહેરની આસપાસ આવેલાં ખેતરોમાં કામ કરે છે. હસ્તકળા, વાણિજ્ય…
વધુ વાંચો >ઇબારા (ઇહારા) સાઇકાકુ
ઇબારા (ઇહારા) સાઇકાકુ (જ. 1642, ઓસાકા; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1693, ઓસાકા) : સત્તરમી સદીમાં જાપાની સાહિત્યનું પુનરુત્થાન કરનાર અગ્રગણ્ય કવિ અને નવલકથાકાર. મૂળ નામ ઘણું કરીને ટોગો હિરાયામા હતું. સમૃદ્ધ વેપારી કુટુંબમાં જન્મ. સાઇકાકુને શરૂમાં હાઈકુથી નામના મળી પણ તેનું ઉત્તમ કામ તેની નવલકથાઓમાં થયું; છતાં કારકિર્દીનો મોટા ભાગનો સમય…
વધુ વાંચો >ઇબ્ન તુલુનની મસ્જિદ (કેરો)
ઇબ્ન તુલુનની મસ્જિદ, કૅરો (876-879) : ઇબ્ન તુલુનના ફુસ્તાનની ઉત્તરે અલ્-કતાઈમાં આવેલી જુમા મસ્જિદ. ઇબ્ન તુલુને લશ્કરી તાલીમ ઇરાકમાં મેળવેલી. તેથી સમારાની મસ્જિદની અસર તેના સ્થાપત્યમાં દેખાય છે. ઈંટેરી બાંધકામવાળી આ મસ્જિદમાં મુખ્યત્વે વિશાળ કમાનો છે. તેના દ્વારા તેના વચલા ભાગો પટાંગણમાં ખૂલે છે. ત્રણ બાજુએ પરસાળ છે. સમારાની મસ્જિદની…
વધુ વાંચો >ઇબ્ન તૈમિય્યા
ઇબ્ન તૈમિય્યા (જ. 1263, હરૉન; અ. 1328, દમાસ્કસ) : ઇસ્લામ ધર્મના સુન્ની હંબલી પંથના વિદ્વાન. મૂળ નામ તકીઉદ્દીન અહમદ. પિતાનું નામ અબ્દુલ હલીમ. માગોલોના આગમન પહેલાં 1269માં ગામ છોડી દમાસ્કસ જવું પડ્યું. ત્યાં સુક્રિયા મદરેસામાં અભ્યાસ કર્યો અને ત્યાં જ 1284થી શિક્ષણકાર્ય શરૂ કર્યું. હજયાત્રા કર્યા પછી તે કૅરોમાં રહ્યા…
વધુ વાંચો >ઇમામશાહ
ઇમામશાહ (જ. 1452; અ. 1513 અથવા 1520) : અમદાવાદની દક્ષિણે પીરાણાના જાણીતા પીર. તેઓ મુહમ્મદ બેગડાના સમયમાં (આ. 1470-71) ઈરાનથી ગુજરાતમાં આવી અમદાવાદની ઉત્તરે આશરે 14 કિમી. ઉપર આવેલા ‘ગીરમથા’ નામના ગામમાં સ્થાયી થયા. એ ગામને આજે ‘પીરાણા’ અર્થાત્ પીરોના સ્થાન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એમના ચમત્કારોને કારણે ગુજરાતના સુલતાન…
વધુ વાંચો >ઇમામ સમ્આની
ઇમામ સમ્આની (1687–1768) : લૅબેનોનના અરબ ઇતિહાસકારોમાં મેરિયોનેટ ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયના સૌથી મહાન ઇતિહાસકાર. નામ યૂસુફ-અલ્-સમ્આની. આ વિદ્વાનના અથાગ પ્રયત્નોને કારણે પ્રાચ્યવિદ્યા(oriental studies)માં મુખ્યત્વે ખ્રિસ્તી સંપ્રદાય વિશેની અભ્યાસ-સામગ્રી વિપુલ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે. અલ્-સમ્આનીનો મહાગ્રંથ ‘બિબ્લિયૉથિકા ઑરિએન્ટાલિસ’ (ચાર ભાગ) સીરિયન, અરબી, ફારસી, તુર્કી ઇત્યાદિ હસ્તપ્રતો વિશેના સંશોધનાત્મક લેખોનો અમૂલ્ય સંગ્રહ છે. આજે…
વધુ વાંચો >ઇમામ સૈયદ હસન
ઇમામ સૈયદ હસન (જ. 31 ઑગસ્ટ 1871, નેવરા, જિ. પટણા; અ. 19 એપ્રિલ 1933) : પ્રખર રાષ્ટ્રવાદી, બંધારણના હિમાયતી અને સમાજસુધારક. અગ્રણી મધ્યમવર્ગીય શિક્ષિત કુટુંબમાં જન્મેલા ઇમામે પ્રારંભિક શિક્ષણ લીધા પછી 1889માં ઇંગ્લૅન્ડ જવાનું નક્કી કર્યું. ત્યાં કાયદાના અભ્યાસની સાથોસાથ જાહેર પ્રવૃત્તિનો પણ આરંભ થયો. 1892માં ત્યાંના ‘બાર’માં પ્રવેશ મળ્યો.…
વધુ વાંચો >ઇમારતી પથ્થર
ઇમારતી પથ્થર : ઇમારતી બાંધકામમાં વપરાતા પથ્થર. આ પથ્થર ખરબચડી સપાટી સાથે કે ઘાટ ઘડેલા સ્વરૂપે જુદી જુદી રીતે ઉપયોગમાં લેવાય છે. સામાન્ય રીતે આવા ઇમારતી પથ્થરોનો ઉપયોગ મકાન બાંધવામાં, ઇજનેરી બાંધકામમાં તથા રસ્તા બનાવવાના કામમાં થાય છે. રેતીખડક કે ચૂનાખડક જેવા કેટલાક ઇમારતી પથ્થરો નરમ હોવાથી સારી રીતે ઘડવામાં…
વધુ વાંચો >ઇમેન્યુઅલ વિક્ટર
ઇમેન્યુઅલ વિક્ટર : ઇટાલીનો શાણો અને વ્યવહારુ રાજવી. તે પ્રથમ ઇટાલીના એક આગેવાન રાજ્ય પિડમોન્ડનો શાસક હતો. ઇટાલીના રાષ્ટ્રવાદના પયગંબર મેઝીની તથા તેની ‘યુવા ઇટાલી’ નામે સંસ્થાને તેણે ઇટાલીના એકીકરણની પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં સક્રિય સાથ આપ્યો. પિડમોન્ડના વડાપ્રધાન, પ્રખર દેશભક્ત તથા મહામુત્સદ્દી કાવૂરને ઑસ્ટ્રિયા હસ્તકનું ઇટાલીનું વેનિશિયા તથા ઉત્કૃષ્ટ દેશભક્ત…
વધુ વાંચો >ઇમ્તિયાઝ અલીખાન
ઇમ્તિયાઝ અલીખાન (જ. 8 ડિસેમ્બર 1904, રામપુર; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1981, રામપુર) : ઉર્દૂ, ફારસી, અરબી, પુશ્તો ભાષાસાહિત્યના સંશોધક વિદ્વાન. પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવી, અરબી-ફારસીના શિષ્ટ ગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો અને પ્રચલિત વિદ્યાઓમાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરી. 1932થી રામપુર રાજ્યના રાજ્ય (રિઝા) ગ્રંથાલયમાં મુખ્ય ગ્રંથપાલ તરીકે જોડાયા. હસ્તપ્રતો અને અપ્રાપ્ય ગ્રંથોના સંગ્રહને કારણે…
વધુ વાંચો >ઇમ્પીરિયલ ફિલ્મ કંપની
ઇમ્પીરિયલ ફિલ્મ કંપની : સવાક ભારતીય કથાચિત્ર તથા સવાક રંગીન કથાચિત્રનું નિર્માણ કરનાર સર્વપ્રથમ ભારતીય ફિલ્મકંપની. સ્થાપના : 1925. સ્થાપકો : અરદેશર ઈરાની, અબ્દુલઅલી યૂસુફઅલી અને મહમદઅલી રંગવાલા. 1917માં દાદાસાહેબ ફાળકેના ‘લંકાદહન’ની અભૂતપૂર્વ સફળતા અને પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન તેજીનાં બજારોને કારણે થયેલ વિશેષ કમાણીને લઈને ગુજરાતી ઉદ્યોગપતિઓ અને વેપારીઓ ચલચિત્ર-નિર્માણક્ષેત્રે…
વધુ વાંચો >ઇમ્પીરિયલ બેન્ક ઓવ્ ઇન્ડિયા
ઇમ્પીરિયલ બેન્ક ઓવ્ ઇન્ડિયા : મુંબઈ, ચેન્નાઈ તથા બંગાળ પ્રેસિડેન્સી બૅંકોના વિલીનીકરણ દ્વારા 1921માં અસ્તિત્વમાં આવેલ વ્યાપારી બૅન્ક. તે સમયે આ બૅન્કની મૂડી અને અનામતનું ભંડોળ રૂ. 15 કરોડ જેટલું હતું. તેનું સંચાલન સેન્ટ્રલ બૉર્ડ ઑવ્ ગવર્નર્સ દ્વારા કરવામાં આવ્યું. તેમાં સરકારે નિયુક્ત કરેલા બે મૅનેજિંગ ગવર્નર પણ રહેતા. કન્ટ્રોલર…
વધુ વાંચો >