ખંડ ૨૫

હક, ઝિયા-ઉલથી હવાંગ

હિકી જેમ્સ ઑગસ્ટસ

હિકી, જેમ્સ ઑગસ્ટસ (જ. ?; અ. ?) : બ્રિટિશ શાસનકાળ દરમિયાન ભારતમાં પત્રકારત્વની શરૂઆત કરવાનું શ્રેય ધરાવનાર આઇરિશ નાગરિક. ભારતમાં કંપની સરકારની આપખુદશાહીનો વિરોધ કરવા માટે 29 જાન્યુઆરી 1780ના શનિવારના રોજ ‘બંગાલ ગૅઝેટ ઑર કોલકાતા જનરલ ઍડવર્ટાઇઝર’ નામનું બે પાનાનું સ્વતંત્ર આર્થિક અને રાજકીય સાપ્તાહિક બહાર પાડવાનું તેમણે શરૂ કર્યું.…

વધુ વાંચો >

હિક્સ જે. આર. (સર)

હિક્સ, જે. આર. (સર) (1904–1989) : મૂળભૂત રીતે અર્થતંત્રની સામાન્ય સમતુલાના વિશ્લેષણમાં રુચિ ધરાવનાર, માંગના વિશ્લેષણમાં શકવર્તી યોગદાન કરનાર તથા 1972ના વર્ષનું અર્થશાસ્ત્ર વિષયનો નોબેલ પુરસ્કાર સરખા ભાગે મેળવનાર બ્રિટિશ અર્થશાસ્ત્રી. સમગ્ર શિક્ષણ ઇંગ્લૅન્ડમાં. ત્યાંની ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની બેલીઓલ કૉલેજમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ લીધા બાદ 1926માં લંડન સ્કૂલ ઑવ્ ઇકૉનૉમિક્સ ઍન્ડ પોલિટિકલ…

વધુ વાંચો >

હિક્સોસ (પ્રજા)

હિક્સોસ (પ્રજા) : સેમિટિક–એશિયાટિક આક્રમકોનું મિશ્ર જૂથ. તેઓ આશરે ઈ. પૂ. 1674માં ઉત્તર ઇજિપ્તમાં ફેલાઈ ગયા હતા અને ઈ. પૂ. 1674થી ઈ. પૂ. 1567 દરમિયાન ત્યાં શાસન કર્યું હતું. ગ્રીક ઇતિહાસકાર મેનેથોએ વિદેશી શાસકને માટે ‘હિક્સોસ’ શબ્દ વાપર્યો છે. તેને વિદેશી રાજવંશ તરીકે પણ ઓળખાવે છે. તેમણે ઇજિપ્તના સામ્રાજ્ય યુગનો…

વધુ વાંચો >

હિગ્સ પીટર

હિગ્સ પીટર (Higgs, Peter) (જ. 29 મે, 1929, ન્યૂ કૅસલ અપૉન ટાઈન, યુનાઇટેડ કિંગ્ડમ) : હિગ્સ બોઝોન કણની શોધ-આગાહી માટે 2013નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. ફ્રાન્સવા ઑન્ગ્લે સાથે સંયુક્ત રીતે આ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો હતો અથવા તો વિભાજિત થયો હતો. પીટર હિગ્સે 1954માં કિંગ્સ કૉલેજમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કર્યા…

વધુ વાંચો >

હિચકૉક આલ્ફ્રેડ

હિચકૉક, આલ્ફ્રેડ (જ. 13 ઑગસ્ટ 1899, લંડન; અ. 28 એપ્રિલ 1980, લોસ એન્જલસ, કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.એ.) : રહસ્યમય ચલચિત્રોના વિખ્યાત નિર્માતા, દિગ્દર્શક, લેખક. ચલચિત્રકળા પર જે કેટલાક ચિત્રસર્જકોનો સૌથી વધારે પ્રભાવ પડ્યો છે તેમાં સ્થાન ધરાવતા આલ્ફ્રેડ હિચકૉક તેમનાં રહસ્યચિત્રોને કારણે વિખ્યાત બન્યા છે. તેમનો જન્મ લંડનના એક ગરીબોના લત્તા ઈસ્ટ…

વધુ વાંચો >

હિચિંગ્સ જ્યૉર્જ એચ. (Hitchings George H.)

હિચિંગ્સ, જ્યૉર્જ એચ. (Hitchings, George H.) (જ. 1905, હોક્વિઍમ, વૉશિંગ્ટન, યુ.એસ.; અ. 1998) : સર જેમ્સ બ્લેક (યુ.કે.) તથા ગર્ટ્રુડ એલિયન (યુ.એસ.) સાથે ત્રીજા ભાગના દેહધર્મવિદ્યાના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. તેમને આ સન્માન ઔષધો વડે કરાતી સારવાર અંગેના મહત્વના સિદ્ધાંતો શોધી કાઢવા માટે અપાયું હતું. તેમના બંને દાદાઓ જહાજ-ઘડવૈયાઓ હતા અને…

વધુ વાંચો >

હિજરી સન

હિજરી સન : જુઓ સંવત.

વધુ વાંચો >

હિજાઝી મુહમ્મદ

હિજાઝી, મુહમ્મદ (જ. 1899; અ. ?) : વીસમા સૈકાના ઈરાનના આધુનિક લેખક અને રઝા શાહ પહેલવીના સમયના એક પ્રખ્યાત ફારસી નવલકથાકાર તથા ટૂંકીવાર્તાકાર. તેમણે તેહરાનની ઇસ્લામી સ્કૂલ તથા સેન્ટ લૂઈ નામની ફ્રેંચ રોમન કૅથલિક મિશનરી સંસ્થામાં શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવા માટે યુરોપનો પ્રવાસ કરીને કેટલાક સમય માટે પૅરિસમાં…

વધુ વાંચો >

હિટલર ઍડૉલ્ફ

હિટલર, ઍડૉલ્ફ (જ. 20 એપ્રિલ 1887, બ્રોનો, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 30 એપ્રિલ 1945, બર્લિન, જર્મની) : જર્મનીનો આપખુદ અને યુદ્ધખોર સરમુખત્યાર. એણે જર્મનીને પ્રગતિની ટોચ પર લઈ જઈને પછી પતનની ઊંડી ખીણમાં ફેંકી દીધું. જગતના મોટા સરમુખત્યાર લડાયક શાસકોમાં ઍડૉલ્ફ હિટલરની ગણના થાય છે. એ ધૂની, ઘમંડી અને સત્તાનો શોખીન હતો.…

વધુ વાંચો >

હિટ્ટાઇટ

હિટ્ટાઇટ : પ્રાચીન એશિયા માઇનોર અથવા અત્યારના તુર્કસ્તાનમાં આવીને સૌપ્રથમ વસવાટ કરનાર લોકો. તેઓ બળવાન અને સુધરેલા હતા. તેઓ ઈ. પૂ. 2000ની આસપાસ તુર્કસ્તાનમાં આવ્યા અને ઈ. પૂ. 1900ની આસપાસ એમણે ત્યાં સત્તા જમાવવાની શરૂઆત કરી. હિટ્ટાઇટોએ સ્થાનિક લોકોને જીતીને અનેક નગરરાજ્યો સ્થાપ્યાં, જેમાં સૌથી વધારે મહત્વનું રાજ્ય હટ્ટુસસ (Hattusas)…

વધુ વાંચો >

હક ઝિયા-ઉલ

Feb 1, 2009

હક, ઝિયા-ઉલ [જ. 12 ઑગસ્ટ 1924, જાલંધર; અ. 17 ઑગસ્ટ 1988, ભાવલપુર, પંજાબ (પાકિસ્તાન)] : પાકિસ્તાનના લશ્કરી વડા અને પ્રમુખ. પિતા મોહમ્મદ અક્રમ બ્રિટિશ લશ્કરી શાળામાં શિક્ષક હતા. સિમલામાં શાલેય શિક્ષણ મેળવી તેમણે દિલ્હીમાં કૉલેજ શિક્ષણ મેળવ્યું. 1943માં બ્રિટિશ લશ્કરમાં ભરતી થયા, બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939–1945) દરમિયાન બર્મા (હવે મ્યાનમાર), મલાયા…

વધુ વાંચો >

હકનો ખરડો

Feb 1, 2009

હકનો ખરડો : પ્રજાના હકો અને સ્વતંત્રતાઓની જાહેરાત કરતો તથા તાજના વારસાનો હક નક્કી કરતો કાયદો (1689). રાજા જેમ્સ 2જાએ પ્રજાની લાગણી અને પરંપરાની અવગણના કરીને દરેક સરકારી ખાતામાં કૅથલિક ધર્મ પાળતા અધિકારીઓની ભરતી કરી. પ્રજાએ રાજાને ચેતવણી આપી; પરંતુ એણે ગણકારી નહિ. તેથી પ્રજાએ ઉશ્કેરાઈને રાજાને દૂર કરવાનું નક્કી…

વધુ વાંચો >

હકીકત

Feb 1, 2009

હકીકત : જાણીતું ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1964. ભાષા : હિંદી. શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા, દિગ્દર્શક અને પટકથા-લેખક : ચેતન આનંદ. ગીતકાર : કૈફી આઝમી. છબિકલા : સદાનંદ દાસગુપ્તા. સંગીત : મદનમોહન. મુખ્ય કલાકારો : ધર્મેન્દ્ર, પ્રિયા રાજવંશ, બલરાજ સાહની, વિજય આનંદ, સંજય, સુધીર, જયંત, મેકમોહન, ઇન્દ્રાણી મુખરજી, અચલા સચદેવ. આઝાદ…

વધુ વાંચો >

હકીમ અજમલખાન

Feb 1, 2009

હકીમ અજમલખાન (જ. 1863; અ. 29 ડિસેમ્બર 1927) : યુનાની વૈદકીય પદ્ધતિના પુરસ્કર્તા અને મુસ્લિમ લીગના એક સ્થાપક. દિલ્હીમાં જન્મેલા અજમલખાનના પૂર્વજોએ મુઘલ બાદશાહોના શાહી હકીમ તરીકે કામ કર્યું હતું. નાની વયથી જ અજમલખાને અંગ્રેજી શિક્ષણ લેવાને બદલે કુટુંબમાં જ યુનાની વૈદકીય અભ્યાસ કર્યો હતો. પાછળથી તેમણે યુનાની વૈદકીય સારવારને…

વધુ વાંચો >

હકીમ રૂહાની સમરકંદી

Feb 1, 2009

હકીમ રૂહાની સમરકંદી : બારમા સૈકાના ફારસી કવિ. તેમનું પૂરું નામ અબૂ બક્ર બિન મુહમ્મદ બિન અલી અને ઉપનામ રૂહાની હતું. તેમનો જન્મ અને ઉછેર આજના અફઘાનિસ્તાનના ગઝના શહેરમાં થયો હતો. તેઓ શરૂઆતમાં ગઝનવી વંશના સુલતાન બેહરામશાહ(1118–1152)ના દરબારી કવિ હતા. પાછળથી તેઓ પૂર્વીય તુર્કસ્તાનના પ્રખ્યાત અને ઐતિહાસિક શહેર સમરકંદમાં સ્થાયી…

વધુ વાંચો >

હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો)

Feb 1, 2009

હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો) : ફારસી ભાષાના સૂફી કવિ. તેમણે તસવ્વુફ વિશે રીતસરનું એક લાંબું મસ્નવી કાવ્ય – હદીકતુલ હકીકત – લખીને તેમના અનુગામી અને ફારસીના મહાન સૂફી કવિ જલાલુદ્દીન રૂમીને પણ પ્રેરણા આપી હતી. સનાઈએ પોતાની પાછળ બીજી અનેક મસ્નવીઓ તથા ગઝલો અને કસીદાઓનો એક સંગ્રહ છોડ્યો છે. તેમની…

વધુ વાંચો >

હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના)

Feb 1, 2009

હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના) (જ. 1871, હસ્બા, જિ. રાયબરેલી, ઉત્તર પ્રદેશ; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1923, રાયબરેલી) : અરબી, ફારસી અને ઉર્દૂ ભાષાના પ્રખર વિદ્વાન. તેમના પિતા ફખરૂદ્દીન એક હોશિયાર હકીમ તથા કવિ હતા અને ‘ખ્યાલી’ તખલ્લુસ રાખ્યું હતું. અબ્દુલ હૈ ‘ઇલ્મે હદીસ’ના પ્રખર વિદ્વાન હતા. તેમણે હદીસના પ્રસિદ્ધ ઉસ્તાદ…

વધુ વાંચો >

હકોની અરજી

Feb 1, 2009

હકોની અરજી : પાર્લમેન્ટના જે જૂના હકો ઉપર રાજાએ તરાપ મારી હતી, તે હકો રાજા પાસે સ્વીકારાવવા ઈ. સ. 1628માં પાર્લમેન્ટે રાજાને કરેલી અરજી. ઇંગ્લૅન્ડના સ્ટુઅર્ટ વંશના રાજા જેમ્સ 1લાના શાસનકાળ (ઈ. સ. 1603–1625) દરમિયાન રાજાના પાર્લમેન્ટ સાથેના સંઘર્ષની શરૂઆત થઈ. એના પુત્ર રાજા ચાર્લ્સ 1લાના સમય(1625–1649)માં આ સંઘર્ષ વધારે…

વધુ વાંચો >

હક્ક ફઝલુલ

Feb 1, 2009

હક્ક, ફઝલુલ (જ. 26 ઑક્ટોબર 1873, ચખાર, જિ. બારિસાલ, બાંગલાદેશ; અ. 27 એપ્રિલ 1962, ઢાકા, બાંગલાદેશ) : ઑલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ લીગના સ્થાપક, પાકિસ્તાનના ગૃહમંત્રી, પૂર્વ પાકિસ્તાનના ગવર્નર, કૃષક પ્રજા પાર્ટીના (1937) અને કૃષક શ્રમિક પાર્ટી(1954)ના સ્થાપક. અબ્દુલ કાસમ ફઝલુલ હક્ક, તેમના પિતા કાજી મોહંમદ વાજેદના એકમાત્ર પુત્ર હતા. ફઝલુલ હક્કના…

વધુ વાંચો >

હક્સલી આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ)

Feb 1, 2009

હક્સલી, આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ) (જ. 26 જુલાઈ 1894, ગોડાલ્મિંગ, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 નવેમ્બર 1963, લૉસ એન્જેલસ, યુ.એસ.) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર, કવિ, નાટ્યકાર અને વિવેચક. જગપ્રસિદ્ધ જીવશાસ્ત્રી ટી. એચ. હક્સલીના પૌત્ર અને જીવનચરિત્રોના પ્રસિદ્ધ લેખક લિયૉનાર્ડ હક્સલીના પુત્ર. 1937થી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલ. શરૂઆતમાં સુરુચિપૂર્ણ અને કટાક્ષથી ભરપૂર લખાણોના લેખક તરીકે પ્રસિદ્ધિ…

વધુ વાંચો >