ખંડ ૨૫
હક, ઝિયા-ઉલથી હવાંગ
હાન કાન (Han Kan)
હાન, કાન (Han, Kan) (જ. ; અ. 8મી સદી) : તાન્ગ રાજવંશના આશ્રિત ચીની ચિત્રકાર. તેઓ બુદ્ધ, બુદ્ધનું જીવન, તાઓ વિષયો અને ઘોડાનાં આલેખનો કરવા માટે જાણીતા છે. હાને આલેખેલા ઘોડાઓમાં એવી ત્વરા અને જોમ તથા ચુસ્તી પ્રગટ થઈ છે કે સમગ્ર ચીની ચિત્રકલામાં તેમનાં ઘોડાનાં આલેખનો તરવરાટ અને તાકાતની…
વધુ વાંચો >હાનાબુસા ઇચો
હાનાબુસા, ઇચો (જ. 1652, ઓસાકા, જાપાન; અ. 7 ફેબ્રુઆરી 1724, એડો, જાપાન) : કાનો શૈલીની પરંપરામાંથી મુક્ત થઈ હાસ્યપ્રેરક પ્રસંગોનું આલેખન કરવા માટે મશહૂર જાપાની ચિત્રકાર. મૂળ નામ ટાગા શિન્કો. રોજિંદા જીવનમાંથી હાસ્યરસ નિપજાવે તેવી ઘટનાઓ અને દૃશ્યો શોધીને એમણે એમનાં ચિત્રોની શૃંખલા સર્જી. તત્કાલીન જાપાનના સરમુખત્યાર રાજવી શોગુનનું પણ…
વધુ વાંચો >હાનિયમ
હાનિયમ : જુઓ અનુ એક્ટિનાઇડ અથવા પેરા એક્ટિનાઇડ તત્વો. (પરિશિષ્ટ).
વધુ વાંચો >હાન્ડેલ જૉર્જ ફ્રેડરિક
હાન્ડેલ, જૉર્જ ફ્રેડરિક (જ. 1685, હૅલી, જર્મની; અ. 1759) : ઇંગ્લૅન્ડનો જાણીતો સ્વરકાર. બારોક સંગીતનો તે શહેનશાહ ગણાય છે. જર્મન મૂળના આ સંગીતકારનું મૂળ નામ જૉર્જ ફ્રેડરિક હાન્ડેલ. તેના પિતાએ તેના બાળપણમાં તેનામાં રહેલી જન્મજાત રુચિ અને કૌશલ્યની પરખ કરી હાન્ડેલને ત્રણ વર્ષની સઘન તાલીમ માટે હૅલે ખાતેના જાણીતા સંગીતકાર…
વધુ વાંચો >હાન્શ થિયૉડૉર વુલ્ફગૅન્ગ
હાન્શ, થિયૉડૉર વુલ્ફગૅન્ગ (જ. 30 ઑક્ટોબર 1941, હાઇડલબર્ગ, જર્મની) : જર્મન ભૌતિકવિજ્ઞાની અને વર્ષ 2005ના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. લેસર-આધારિત પરિશુદ્ધ વર્ણપટવિજ્ઞાન(spectroscopy)ના વિકાસ માટે આપેલા ફાળાના સંદર્ભમાં આ પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો છે. તેમના આ કાર્યમાં પ્રકાશીય આવૃત્તિ કંકત પદ્ધતિ(optical frequency comb technique)નો સમાવેશ થાય છે. તેમને નોબેલ પુરસ્કાર 2005માં મળ્યો, પણ તેમના…
વધુ વાંચો >હાપુર
હાપુર : ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યના ગાઝિયાબાદ જિલ્લામાં દિલ્હીથી ખૂબ જ નજીક આવેલું નગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 28° 43´ ઉ. અ. અને 77° 47´ પૂ. રે.. તે મેરઠ શહેરથી 28 કિમી. દક્ષિણે બુલંદશહર જતી પાકી સડક પર આવેલું છે. એમ કહેવાય છે કે આ નગરની સ્થાપના દસમી સદીમાં થઈ હતી. અઢારમી સદીના…
વધુ વાંચો >હાફકીન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (Haffkine Institute)
હાફકીન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (Haffkine Institute) : મુંબઈમાં પરેલ ખાતે આવેલી સંશોધનસંસ્થા. તેની સ્થાપના પ્લેગ સામેની રસીના શોધક વાલ્ડેમર હાફકીને 1899માં જૈવવૈજ્ઞાનિક સંશોધનો માટે કરી હતી. સંસ્થા પ્લેગ રિસર્ચ લૅબોરેટરી તરીકે જાણીતી હતી અને તે પ્લેગ સામેની રસી બનાવવાના સંશોધનમાં પ્રવૃત્ત બની. 1904માં આ સંસ્થાનું નામ બદલીને બૉમ્બે બૅક્ટિરિયૉલૉજિકલ લૅબોરેટરીઝ રાખવામાં આવ્યું.…
વધુ વાંચો >હાફિજ મુહંમદ ઇબ્રાહીમ
હાફિજ, મુહંમદ ઇબ્રાહીમ (જ. 1889, નગીના, જિ. બીજનોર, ઉત્તરપ્રદેશ; અ. 1964) : પંજાબના ગવર્નર, ઉત્તરપ્રદેશ તથા કેન્દ્ર સરકારમાં પ્રધાન, રાષ્ટ્રવાદી મુસ્લિમ નેતા. તેમના પિતા હાફિજ નજમલ હુડા એક નાના જાગીરદાર હતા. શરૂઆતના જીવનમાં મુહંમદ ઇબ્રાહીમે મુસ્લિમ મદરેસામાં પરંપરાગત શિક્ષણ મેળવ્યું. તેમણે પવિત્ર કુરાન મોઢે કર્યું અને ‘હાફિજ’નો સન્માનદર્શક ખિતાબ મેળવ્યો.…
વધુ વાંચો >હાફિજ શીરાની મહારદખાન
હાફિજ શીરાની મહારદખાન (જ. 5 ઑક્ટોબર 1880, ટોંક, રાજસ્થાન; અ. ફેબ્રુઆરી 1946, ટોંક) : ઉર્દૂ ભાષા-સાહિત્યના લેખક, સંશોધક અને પુરાતત્વવિદ. તેઓ પ્રાથમિક શિક્ષણ અને અરબી ભાષાની જાણકારી મેળવ્યા બાદ ઉચ્ચ અભ્યાસાર્થે લાહોર આવ્યા. ઓરિયેન્ટલ કૉલેજમાં વિદ્વાન મુફતી અબ્દુલ્લાહ ટોંકીના માર્ગદર્શન હેઠળ તેઓ મુનશી, મુનશીઆલિમ અને મુનશીફાઝિલની પરીક્ષાઓમાં ઉત્તીર્ણ થયા. એન્ટ્રન્સ…
વધુ વાંચો >હાફિઝ અલીખાન
હાફિઝ અલીખાન (જ. 1888, ગ્વાલિયર; અ. 1962) : સરોદના અગ્રણી વાદક. પિતાનું નામ નન્હેખાન. તેમના દાદાના પિતા ઉસ્તાદ ગુલામ બંદેગી તેમના જમાનાના કુશળ રબાબ-વાદક હતા. તેમના પુત્ર ગુલામઅલી પણ રબાબના નિષ્ણાત વાદક હતા. રબાબ વગાડવાની તાલીમ તેમણે તેમના પિતા પાસેથી લીધેલી. ઉસ્તાદ ગુલામઅલીએ રબાબમાં કેટલાક ફેરફારો કરી તેને જે રૂપ…
વધુ વાંચો >હક ઝિયા-ઉલ
હક, ઝિયા-ઉલ [જ. 12 ઑગસ્ટ 1924, જાલંધર; અ. 17 ઑગસ્ટ 1988, ભાવલપુર, પંજાબ (પાકિસ્તાન)] : પાકિસ્તાનના લશ્કરી વડા અને પ્રમુખ. પિતા મોહમ્મદ અક્રમ બ્રિટિશ લશ્કરી શાળામાં શિક્ષક હતા. સિમલામાં શાલેય શિક્ષણ મેળવી તેમણે દિલ્હીમાં કૉલેજ શિક્ષણ મેળવ્યું. 1943માં બ્રિટિશ લશ્કરમાં ભરતી થયા, બીજા વિશ્વયુદ્ધ (1939–1945) દરમિયાન બર્મા (હવે મ્યાનમાર), મલાયા…
વધુ વાંચો >હકનો ખરડો
હકનો ખરડો : પ્રજાના હકો અને સ્વતંત્રતાઓની જાહેરાત કરતો તથા તાજના વારસાનો હક નક્કી કરતો કાયદો (1689). રાજા જેમ્સ 2જાએ પ્રજાની લાગણી અને પરંપરાની અવગણના કરીને દરેક સરકારી ખાતામાં કૅથલિક ધર્મ પાળતા અધિકારીઓની ભરતી કરી. પ્રજાએ રાજાને ચેતવણી આપી; પરંતુ એણે ગણકારી નહિ. તેથી પ્રજાએ ઉશ્કેરાઈને રાજાને દૂર કરવાનું નક્કી…
વધુ વાંચો >હકીકત
હકીકત : જાણીતું ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1964. ભાષા : હિંદી. શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા, દિગ્દર્શક અને પટકથા-લેખક : ચેતન આનંદ. ગીતકાર : કૈફી આઝમી. છબિકલા : સદાનંદ દાસગુપ્તા. સંગીત : મદનમોહન. મુખ્ય કલાકારો : ધર્મેન્દ્ર, પ્રિયા રાજવંશ, બલરાજ સાહની, વિજય આનંદ, સંજય, સુધીર, જયંત, મેકમોહન, ઇન્દ્રાણી મુખરજી, અચલા સચદેવ. આઝાદ…
વધુ વાંચો >હકીમ અજમલખાન
હકીમ અજમલખાન (જ. 1863; અ. 29 ડિસેમ્બર 1927) : યુનાની વૈદકીય પદ્ધતિના પુરસ્કર્તા અને મુસ્લિમ લીગના એક સ્થાપક. દિલ્હીમાં જન્મેલા અજમલખાનના પૂર્વજોએ મુઘલ બાદશાહોના શાહી હકીમ તરીકે કામ કર્યું હતું. નાની વયથી જ અજમલખાને અંગ્રેજી શિક્ષણ લેવાને બદલે કુટુંબમાં જ યુનાની વૈદકીય અભ્યાસ કર્યો હતો. પાછળથી તેમણે યુનાની વૈદકીય સારવારને…
વધુ વાંચો >હકીમ રૂહાની સમરકંદી
હકીમ રૂહાની સમરકંદી : બારમા સૈકાના ફારસી કવિ. તેમનું પૂરું નામ અબૂ બક્ર બિન મુહમ્મદ બિન અલી અને ઉપનામ રૂહાની હતું. તેમનો જન્મ અને ઉછેર આજના અફઘાનિસ્તાનના ગઝના શહેરમાં થયો હતો. તેઓ શરૂઆતમાં ગઝનવી વંશના સુલતાન બેહરામશાહ(1118–1152)ના દરબારી કવિ હતા. પાછળથી તેઓ પૂર્વીય તુર્કસ્તાનના પ્રખ્યાત અને ઐતિહાસિક શહેર સમરકંદમાં સ્થાયી…
વધુ વાંચો >હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો)
હકીમ સનાઈ (બારમો સૈકો) : ફારસી ભાષાના સૂફી કવિ. તેમણે તસવ્વુફ વિશે રીતસરનું એક લાંબું મસ્નવી કાવ્ય – હદીકતુલ હકીકત – લખીને તેમના અનુગામી અને ફારસીના મહાન સૂફી કવિ જલાલુદ્દીન રૂમીને પણ પ્રેરણા આપી હતી. સનાઈએ પોતાની પાછળ બીજી અનેક મસ્નવીઓ તથા ગઝલો અને કસીદાઓનો એક સંગ્રહ છોડ્યો છે. તેમની…
વધુ વાંચો >હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના)
હકીમ સૈયદ અબ્દુલ હૈ (મૌલાના) (જ. 1871, હસ્બા, જિ. રાયબરેલી, ઉત્તર પ્રદેશ; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1923, રાયબરેલી) : અરબી, ફારસી અને ઉર્દૂ ભાષાના પ્રખર વિદ્વાન. તેમના પિતા ફખરૂદ્દીન એક હોશિયાર હકીમ તથા કવિ હતા અને ‘ખ્યાલી’ તખલ્લુસ રાખ્યું હતું. અબ્દુલ હૈ ‘ઇલ્મે હદીસ’ના પ્રખર વિદ્વાન હતા. તેમણે હદીસના પ્રસિદ્ધ ઉસ્તાદ…
વધુ વાંચો >હકોની અરજી
હકોની અરજી : પાર્લમેન્ટના જે જૂના હકો ઉપર રાજાએ તરાપ મારી હતી, તે હકો રાજા પાસે સ્વીકારાવવા ઈ. સ. 1628માં પાર્લમેન્ટે રાજાને કરેલી અરજી. ઇંગ્લૅન્ડના સ્ટુઅર્ટ વંશના રાજા જેમ્સ 1લાના શાસનકાળ (ઈ. સ. 1603–1625) દરમિયાન રાજાના પાર્લમેન્ટ સાથેના સંઘર્ષની શરૂઆત થઈ. એના પુત્ર રાજા ચાર્લ્સ 1લાના સમય(1625–1649)માં આ સંઘર્ષ વધારે…
વધુ વાંચો >હક્ક ફઝલુલ
હક્ક, ફઝલુલ (જ. 26 ઑક્ટોબર 1873, ચખાર, જિ. બારિસાલ, બાંગલાદેશ; અ. 27 એપ્રિલ 1962, ઢાકા, બાંગલાદેશ) : ઑલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ લીગના સ્થાપક, પાકિસ્તાનના ગૃહમંત્રી, પૂર્વ પાકિસ્તાનના ગવર્નર, કૃષક પ્રજા પાર્ટીના (1937) અને કૃષક શ્રમિક પાર્ટી(1954)ના સ્થાપક. અબ્દુલ કાસમ ફઝલુલ હક્ક, તેમના પિતા કાજી મોહંમદ વાજેદના એકમાત્ર પુત્ર હતા. ફઝલુલ હક્કના…
વધુ વાંચો >હક્સલી આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ)
હક્સલી, આલ્ડસ (લિયૉનાર્ડ) (જ. 26 જુલાઈ 1894, ગોડાલ્મિંગ, સરે, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 નવેમ્બર 1963, લૉસ એન્જેલસ, યુ.એસ.) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર, કવિ, નાટ્યકાર અને વિવેચક. જગપ્રસિદ્ધ જીવશાસ્ત્રી ટી. એચ. હક્સલીના પૌત્ર અને જીવનચરિત્રોના પ્રસિદ્ધ લેખક લિયૉનાર્ડ હક્સલીના પુત્ર. 1937થી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલ. શરૂઆતમાં સુરુચિપૂર્ણ અને કટાક્ષથી ભરપૂર લખાણોના લેખક તરીકે પ્રસિદ્ધિ…
વધુ વાંચો >