૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સ્ટ્રેચી (ગાઇલ્સ) લિટન
સ્ટ્રેચી, (ગાઇલ્સ) લિટન (જ. 1 માર્ચ 1880, લંડન; અ. 21 જાન્યુઆરી 1932, હેમ સ્પ્રે હાઉસ, બર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : અંગ્રેજ ચરિત્રકાર અને વિવેચક. પિતા લશ્કરમાં વહીવટી અધિકારી હતા. ભારતમાં તેમણે 30 વર્ષ સુધી સેવા આપેલી. સ્ટ્રેચી ભાઈબહેનોમાં અગિયારમું સંતાન હતા. તેમનું નામ તે સમયના વાઇસરૉય લિટનના નામ પરથી પાડવામાં આવેલું. સ્ટ્રેચીના…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રેટફર્ડ અપૉન એવૉન (Stratford upon Avon)
સ્ટ્રેટફર્ડ અપૉન એવૉન (Stratford upon Avon) : ઇંગ્લૅન્ડના વૉરવિકશાયર રાજ્યનો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 52° 12´ ઉ. અ. અને 1° 41´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 977 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લાની વસ્તી મોટે ભાગે ગ્રામીણ છે. આ સ્થળ બર્મિંગહામથી દક્ષિણે તથા…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રેટોસ્ફિયર
સ્ટ્રેટોસ્ફિયર : જુઓ વાતાવરણ (ભૌગોલિક).
વધુ વાંચો >સ્ટ્રૅન્ડ પૉલ
સ્ટ્રૅન્ડ, પૉલ (જ. 16 ઑક્ટોબર 1890, ન્યૂયૉર્ક નગર, ન્યૂયૉર્ક, અમેરિકા; અ. 31 માર્ચ 1976, પૅરિસ નજીક, ફ્રાન્સ) : પ્રસિદ્ધ અમેરિકન ફોટોગ્રાફર. પરસ્પર અસંગત જણાતા પદાર્થો અને વસ્તુઓની સહોપસ્થિતિ નિરૂપતી ફોટોગ્રાફી કરીને અમૂર્ત અને ઍબ્સર્ડ વલણો પર ભાર મૂકવા માટે તેઓ જાણીતા છે. સત્તર વરસની ઉંમરે સ્ટ્રૅન્ડે લુઇસ હાઇન પાસે ફોટોગ્રાફી…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રેપ્ટોમાયસિન (Streptomycin)
સ્ટ્રેપ્ટોમાયસિન (Streptomycin) : એમીનોગ્લાયકોસાઇડ વર્ગનું શક્તિશાળી પ્રતિજૈવિક (antibiotic) ઔષધ. રાસાયણિક નામ : O2ડીઑક્સિ2(મિથાઇલ એમીનો)–α–L–ગ્લુકોપાયરેનોસીલ – (1 → 2)–0–5–ડીઑક્સિ–3–C–ફૉર્માઇલ–α–L–લિક્સોફ્યુરે-નોસીલ–(1 → 4)N, N’–બિસ (એમીનોઇમિનોમિથાઇલ)–D–સ્ટ્રેપ્ટામાઇન. સ્ટ્રેપ્ટોમાયસીસ (Streptomyces) સમૂહના સૂક્ષ્મજીવાણુઓમાંથી વાતજીવી (aerobic) જલમગ્ન (submerged) આથવણ દ્વારા મેળવાય છે. તેની સંરચના પ્રબળ જલરાગી (hydrophilic) પ્રકૃતિ સૂચવે છે અને સામાન્ય દ્રાવક-પદ્ધતિઓ વડે તેનું નિષ્કર્ષણ થઈ શકતું નથી.…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રૅબો (Strabo)
સ્ટ્રૅબો (Strabo) [જ. ઈ. પૂ. 63 (?), અમાસિયા, તુર્કસ્તાન; અ. ઈ. સ. 24 (?)] : ગ્રીક ભૂગોળવેત્તા અને ઇતિહાસવિદ. તેમણે રોમ અને ઍલેક્ઝાંડ્રિયામાં અભ્યાસ કરેલો. ત્યાર બાદ તેમણે અરબસ્તાન, દક્ષિણ યુરોપ તથા ઉત્તર આફ્રિકામાં પણ પ્રવાસો ખેડેલા. સ્ટ્રૅબો ભૌગોલિક માહિતી એકત્રિત કરી તેને લખાણબદ્ધ કરવા માટે તેઓ જાણીતા છે. તેમણે…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રેસબર્ગ લી
સ્ટ્રેસબર્ગ, લી (જ. 17 નવેમ્બર 1901, બુડાનૉવ, ઑસ્ટ્રિયા-હંગેરી; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1982) : અભિનેતા, નિર્માતા, દિગ્દર્શક, લેખક, અભિનયકળાના શિક્ષક. માતા : ઇડા, પિતા : બારુખ મેયર સ્ટ્રેસબર્ગ. મૂળ નામ ઇઝરાયલ લી સ્ટ્રેસબર્ગ. હોલીવૂડમાં કલાકારો અને દિગ્દર્શકોની ત્રણ પેઢીઓ તૈયાર કરનાર લી સ્ટ્રેસબર્ગ સાત વર્ષની ઉંમરે માતા-પિતા સાથે અમેરિકા આવી ગયા…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રેસમન ગુસ્તાવ
સ્ટ્રેસમન, ગુસ્તાવ (જ. 10 મે 1878, બર્લિન; અ. 3 ઑક્ટોબર 1929, બર્લિન) : જર્મનીના ઉદારમતવાદી મુત્સદ્દી, દેશના પૂર્વ ચાન્સેલર અને વિદેશપ્રધાન તથા વર્ષ 1926ના શાંતિ માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. મધ્યમ વર્ગમાં જન્મ. પિતા બર્લિનમાં હોટલ ચલાવતા તથા દારૂનું વેચાણ કરતા. કૉલેજ-કારકિર્દી દરમિયાન સ્ટ્રેસમને વિદ્યાર્થી ચળવળમાં સક્રિય ભાગ ભજવેલો. ઉચ્ચશિક્ષણ બર્લિન…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રૉન્શિયમ (strontium)
સ્ટ્રૉન્શિયમ (strontium) : આવર્તક કોષ્ટકના 2જા (અગાઉના IIA) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુ-તત્વ. સંજ્ઞા Sr. આલ્કલાઇન મૃદા (alkaline earth) તત્વો પૈકી તે સૌથી ઓછી વિપુલતાવાળું તત્વ છે. અગ્નિકૃત (igneous) ખડકોમાં તેનું પ્રમાણ 0.00019 % જ્યારે પૃથ્વીના પોપડામાં તેનું પ્રમાણ 384 ppm (part per million) જેટલું એટલે કે ફ્લોરિન (340 ppm) અને ગંધક…
વધુ વાંચો >સ્ટ્રૉબેરી
સ્ટ્રૉબેરી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ રોઝેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Fragaria chiloensis Duchesne syn. F. vesca Linn. (ગાર્ડન સ્ટ્રૉબેરી) છે. ફ્રેગેરિયા પ્રજાતિની નીચી બહુવર્ષાયુ વિસર્પી (creeping) શાકીય જાતિઓ સમશીતોષ્ણ અને ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં વન્ય સ્થિતિમાં મળી આવે છે. ભારતમાં તેની ચાર જાતિઓ થાય છે : F. chiloensis, F. daltoniana,…
વધુ વાંચો >સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >