સ્ટ્રીકલૅન્ડ, ડોના (Strickland, Donna) (જ. 27 મે, 1959, ગ્વેલ્ફ, ઑન્ટારિયો, કૅનેડા) : ઉચ્ચ-તીવ્રતા તથા અતિલઘુ પ્રકાશીય સ્પન્દનો ઉત્પન્ન કરવાની કાર્યપદ્ધતિ માટે 2018નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. પુરસ્કારનો એક ચતુર્થાંશ ભાગ તેમને પ્રાપ્ત થયો હતો. અન્ય ભાગ જેરાર્ડ મોરો તથા આર્થર ઍશ્કિનને પ્રાપ્ત થયો હતો.
ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડ
મૅકમાસ્ટર યુનિવર્સિટી ઑવ્ હૅમિલ્ટન, ઑન્ટારિયોમાં અભ્યાસ દરમિયાન ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડને લેસર તથા વિદ્યુત-પ્રકાશિકીમાં રસ જાગૃત થયો હતો અને 1918માં તેમણે તકનીકી ભૌતિકશાસ્ત્રમાં સ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી. તેમણે પીએચ.ડી. માટેનો અભ્યાસ અમેરિકાની રોચેસ્ટર યુનિવર્સિટીમાં કર્યો અને 1989માં તેમણે પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. જેરાર્ડ મોરો તેમના માર્ગદર્શક હતા. તેમણે કરેલાં સંશોધનો માટે ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડ અને જેરાર્ડ મોરોને સંયુક્ત રીતે નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો. તે પછી ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડે પ્રિન્સ્ટન યુનિવર્સિટીમાં સંશોધનો હાથ ધર્યા. 1997થી તેઓ કૅનેડાની યુનિવર્સિટી ઑવ વૉટરલૂમાં પ્રાધ્યાપક તરીકે કાર્યરત છે.
લેસર પ્રકાશના તીક્ષ્ણ પુંજોએ આપણા વિશ્વ અંગેના જ્ઞાનને ઊંડાણ આપ્યું છે. 1985માં ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડ અને જેરાર્ડ મોરોએ સફળતાપૂર્વક અતિલઘુ તથા ઉચ્ચ તીવ્રતા ધરાવતાં લેસર-સ્પન્દન ઉત્પન્ન કર્યાં, પ્રવર્ધક દ્રવ્યને હાનિ અથવા તેનો નાશ કર્યા વિના આ સફળતા પ્રાપ્ત કરી. પ્રથમ તેમણે લેસર-સ્પન્દનોની ઉચ્ચતમ શક્તિ ઓછી કરવા માટે લેસર-સ્પન્દનોને સમયના પરિમાણમાં વિસ્તૃત કર્યા, ત્યારબાદ તેમનું પ્રવર્ધન અને સંકોચન કર્યું. આ પ્રક્રિયા કરવાથી સ્પન્દનોની તીવ્રતા અત્યંત વધી જાય છે. આવા લઘુ લેસર-સ્પન્દનોના પ્રવર્ધનના ઘણાં ઉપયોગો છે, જેમાં આંખની શસ્ત્રક્રિયાનો પણ સમાવેશ થાય છે.
1998માં ડોના સ્ટ્રીકલૅન્ડને ‘આલ્ફ્રેડ પી. સ્લોન રિસર્ચ ફેલોશિપ’ પ્રાપ્ત થઈ. 2008માં તેઓ ફેલો ઑવ્ ઑપ્ટિકલ સોસાયટી તરીકે ચૂંટાયા. 2019માં તેમને ગોલ્ડન પ્લેટ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો. 2020માં તેઓ ‘ફેલો ઑવ્ રૉયલ સોસાયટી’ (FRS) તરીકે ચૂંટાયા.
પૂરવી ઝવેરી