૨૦.૧૫
વિયેના સંમેલન (1814-15)થી વિલ્કિન્સન, જ્યૉફ્રે (સર)
વિલિયમ, જેમ્સ (William James)
વિલિયમ, જેમ્સ (William James) (જ. 11 જાન્યુઆરી 1842; અ. 26 ઑગસ્ટ 1910, ન્યૂહેમ્પશાયર) : અમેરિકામાં આધુનિક મનોવિજ્ઞાનનો પાયો નાખનાર વિદ્વાન મનોવિજ્ઞાની. તેઓ નવીન મનોવિજ્ઞાનના પથદર્શક હતા. પ્રખ્યાત અમેરિકન નવલકથાકાર હેન્રી જેમ્સ તેમના ભાઈ હતા. એમની બહેન એલિસ પણ અમેરિકન સાહિત્યક્ષેત્રે જાણીતાં હતાં. ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં વિલિયમ જેમ્સનું કુટુંબ રહેતું હતું. તે…
વધુ વાંચો >વિલિયમ, બેટ્ટી સ્મીથ
વિલિયમ, બેટ્ટી સ્મીથ (જ. 22 મે 1943, બેલફાસ્ટ, ઉત્તર આયર્લૅન્ડ) : વિશ્વશાંતિનાં હિમાયતી, શાંતિને વરેલી ‘પીસ પીપલ’ સંસ્થાનાં સહસંસ્થાપક તથા 1976 વર્ષ માટેના નોબેલ શાંતિ-પુરસ્કારનાં સહવિજેતા. ઔપચારિક શિક્ષણ કાર્યાલયના કર્મચારીને લગતું (secretarial) અને વ્યવસાય પણ તે જ. પિતા સ્મીથ કૅથલિક ધર્મી, વ્યવસાય ખાટકીનો. માતા પ્રોટેસ્ટંટધર્મી, વ્યવસાય હોટેલમાં વેટ્રિસ. બેટ્ટી સ્મીથ…
વધુ વાંચો >વિલિયમ્સ, ટેનિસી (ટૉમસ લૅનિયર વિલિયમ્સ)
વિલિયમ્સ, ટેનિસી (ટૉમસ લૅનિયર વિલિયમ્સ) (જ. 26 માર્ચ 1911, કોલંબસ, મિસિસિપી; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1983, ન્યૂયૉર્ક સિટી, યુ. એસ.) : અમેરિકન નાટ્યકાર. બાળપણ મિસિસિપી અને સેંટ લૂઈ ખાતે વીત્યું. શિક્ષણ યુનિવર્સિટી ઑવ્ મિઝરી અને વૉશિંગ્ટન યુનિવર્સિટી(સેંટ લૂઈ)માં લીધું. યુનિવર્સિટી ઑવ્ આયૉવામાંથી 1938માં બી.એ.ની ઉપાધિ મેળવી. ‘અમેરિકન બ્લૂઝ’ (1939, પ્રસિદ્ધ થયું…
વધુ વાંચો >વિલિયમ્સ, વેનિસ
વિલિયમ્સ, વેનિસ (જ. 17 જુલાઈ, 1980, લિન્વૂડ, કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.) : અમેરિકાનાં મહાન મહિલા ટેનિસ-ખેલાડી. તેમણે 2000માં વિમ્બલ્ડન ટાઇટલ મેળવ્યું હતું. વેનિસ વિલિયમ્સે પોતાનું પહેલું જ ગ્રૅન્ડસ્લૅમ ટાઇટલ જ ‘વિમ્બલ્ડન’નું જીત્યું હતું. ચારેય ગ્રૅન્ડસ્લૅમ સ્પર્ધાઓમાંથી વેનિસ વિલિયમ્સનો સર્વશ્રેષ્ઠ દેખાવ ‘વિમ્બલ્ડન’માં રહ્યો છે. 2008 સુધીમાં તેમણે પાંચ વાર (2000, 2001, 2005, 2007…
વધુ વાંચો >વિલિયમ્સ, વૉહાન
વિલિયમ્સ, વૉહાન (જ. 1872; અ. 1958) : આધુનિક બ્રિટિશ સંગીતના બે પ્રણેતામાંનો એક (બીજો તે ગુસ્તાવ હૉલ્સ્ટ). તેમની રાહબરી હેઠળ બ્રિટિશ સંગીત ત્રણ સદી પછી ડચ, જર્મન અને નૉર્વેજિયન સંગીતના પ્રભાવમાંથી આખરે મુક્ત થયું. શાલેય અભ્યાસ દરમિયાન જ વિલિયમ્સને મધ્યયુગીન ટ્યૂડૉર ચર્ચની પૉલિફોની અને લોકગીતો ભેગાં કરવાનો નાદ લાગેલો. આ…
વધુ વાંચો >વિલિયમ્સ, સેરેના
વિલિયમ્સ, સેરેના (જ. ?) : અમેરિકાની મહાન મહિલા ટેનિસ-ખેલાડી. 1999માં તેમણે સૌપ્રથમ ‘યુ.એસ. ઓપન ચૅમ્પિયનશિપ’ જીતીને પ્રથમ ગ્રૅન્ડસ્લૅમ ટાઇટલ જીત્યું હતું. 1999 પછી સેરેના વિલિયમ્સે ટેનિસમાં સતત આગેકૂચ કરી છે. 2002માં તેમણે વિમ્બલ્ડન, ફ્રેન્ચ ઓપન અને યુ.એસ. ઓપન જીતીને ટેનિસજગતમાં ઇતિહાસ સર્જ્યો હતો. તેમણે 2002 અને 2003માં વિમ્બલ્ડન ચૅમ્પિયનશિપ; 2002માં…
વધુ વાંચો >વિલિસ, બૉબ (વિલિસ રૉબર્ટ જ્યૉર્જ ડિલૅન)
વિલિસ, બૉબ (વિલિસ રૉબર્ટ જ્યૉર્જ ડિલૅન) (જ. 30 મે 1949, સંડરલૅન્ડ, ડરહૅમ, યુ.કે.) : આંગ્લ ક્રિકેટ ખેલાડી. તેમની વેધક ઝડપી ગોલંદાજીને પરિણામે તેઓ આંગ્લ ટીમના ગોલંદાજી-આક્રમણમાં અગ્રેસર બની રહ્યા હતા. તેમની સૌથી ઉત્તમ ગોલંદાજી તે 1981માં હેડિંગ્લે ખાતેની 843ની ગોલંદાજી. તેના પરિણામે ઇંગ્લૅન્ડ ઑસ્ટ્રેલિયા પર 18 રનથી અણધાર્યો વિજય મેળવી…
વધુ વાંચો >વિલેનિલમ, જોન વર્ગિસ
વિલેનિલમ, જોન વર્ગિસ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1935, ચેન્ગાન્નુર, જિ. અલપ્પુળા, કેરળ) : મલયાળમ અને ભારતીય અંગ્રેજીના લેખક. 1958માં તેમણે બી.એચ. યુનિવર્સિટીમાંથી અંગ્રેજી સાહિત્યમાં એમ.એ., 1975માં ટેમ્પલ યુનિવર્સિટી ફિલાડેલ્ફિયા, યુ.એસ.માંથી કૉમ્યુનિકેશનમાં એમ.એસસી., 1981માં ભાગલપુર યુનિવર્સિટીમાંથી ડી.લિટ્. અને 1986માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ એમસ્ટરડૅમમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. શરૂઆતમાં તેઓ કેરળ યુનિવર્સિટીના કુલપતિ રહ્યા…
વધુ વાંચો >વિલૅન્ડર મૅટ્સ અર્ને ઑલૉફ
વિલૅન્ડર મૅટ્સ અર્ને ઑલૉફ (જ. 22 ઑગસ્ટ 1964, સ્વીડન) : સ્વીડનના ટેનિસ-ખેલાડી. વિચક્ષણ પ્રતિભા ધરાવતા કિશોરાવસ્થાના ટેનિસ ખેલાડી. 17 વર્ષ અને 288 દિવસની ઉંમરે 1982માં તેઓ ફ્રેન્ચ ઓપન સ્પર્ધાના વિજેતા બન્યા. પુરુષોની એકલ (singles) સ્પર્ધાના ‘ગ્રૅન્ડ સ્લૅમ’ના વિજેતા બનનાર તેઓ એ સમયે સૌથી નાની વયના ખેલાડી હતા. વળી ઓપન ટેનિસના…
વધુ વાંચો >વિલેમસ્ટાડ (Willemstad)
વિલેમસ્ટાડ (Willemstad) : નેધરલૅન્ડ ઍન્ટિલીઝનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 12° 00´ ઉ. અ. અને 69° 00´ પ. રે.. તે કૅરિબિયન સમુદ્રમાંના ક્યુરાકાઓ ટાપુના નૈર્ઋત્ય કિનારે આવેલું છે. સેન્ટ એન્ના આ નગરને પુંડા અને ઔત્રાબાંદા નામના બે વિભાગોમાં વહેંચી નાખે છે. પશ્ચિમ ગોળાર્ધમાંનાં જૂનામાં જૂના બે યહૂદી ભૂમિચિહ્નો વિલેમસ્ટાડમાં જોવા મળે…
વધુ વાંચો >વિયેના સંમેલન
વિયેના સંમેલન (1814-15) : નેપોલિયનના પતન બાદ, યુરોપના દેશોની પુનર્વ્યવસ્થા કરવા માટે, ઑસ્ટ્રિયાના પાટનગર વિયેનામાં મળેલું, યુરોપના દેશોના પ્રતિનિધિઓનું સંમેલન. ઑસ્ટ્રિયાના વડા પ્રધાન મૅટરનિક આ સંમેલનના પ્રમુખ હતા. નેપોલિયનને સત્તા પરથી દૂર કરનાર ઑસ્ટ્રિયા, પ્રશિયા, રશિયા અને ગ્રેટબ્રિટનના પ્રતિનિધિઓ અનુક્રમે વડા પ્રધાન મૅટરનિક, રાજા ફ્રેડરિક વિલિયમ 3જો, ઝાર ઍલેક્ઝાન્ડર 1લો…
વધુ વાંચો >વિયેન્ટિયેન (Vientiane)
વિયેન્ટિયેન (Vientiane) : લાઓસનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. તેનું બીજું નામ વિયેનચૅન (Viangchan) છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 58´ ઉ. અ. અને 102° 36´ પૂ. રે.. તે લાઓસ અને થાઇલૅન્ડ વચ્ચેની સરહદ નજીક મેકૉંગ નદી પર આવેલું છે. આ શહેર મહત્વનું વ્યાપારી મથક છે, તે હવાઈ મથક પણ છે.…
વધુ વાંચો >વિયોગી કુંવર
વિયોગી કુંવર (જ. 1940, સાંબા, જમ્મુ-કાશ્મીર) : ડોગરી ભાષાના કવિ. શરૂઆતમાં વિજ્ઞાનના વિષયોનો અભ્યાસ કર્યો, પણ ઇન્ડિયન ઍરફૉર્સમાં પસંદગી થવાથી અભ્યાસ છોડી દેવો પડ્યો. પાછળથી તેમણે બી.એ.ની ડિગ્રી મેળવી. કવિ-કારકિર્દીનો કૉલેજ-કાળથી પ્રારંભ. કૉલેજ-મૅગેઝિન તથા ‘યોજના’ અને ‘ત્રિકૂટ’ જેવાં સામયિકોમાં કાવ્યોનું પ્રકાશન. કવિસંમેલનોમાં તેમનાં કાવ્યોને ભારે દાદ મળતી. તેમનાં કાવ્યોમાં વિચાર…
વધુ વાંચો >વિયોગી હરિ
વિયોગી હરિ (જ. 1896, છત્તરપુર, મધ્યપ્રદેશ; અ. 1988) : હિંદીના લેખક. મૂળ નામ હરિપ્રસાદ દ્વિવેદી. નાની વયે પિતાનું અવસાન. છત્તરપુરમાં અભ્યાસ કરી 1915માં મૅટ્રિક. તે પછી કૃષ્ણ પ્રત્યેના પ્રેમથી આકર્ષાઈ વિવિધ યાત્રાધામોનો પ્રવાસ. તેમનો હરિજનસેવક સંઘ, ભૂદાન આંદોલન, ભારત સેવક સમાજ અને બીજાં સામાજિક સંગઠનો સાથે પ્રવૃત્તિ-સહયોગ હતો. અસ્પૃશ્યતા-નિવારણમાં દૃઢ…
વધુ વાંચો >વિરલ (દ્વીપકલ્પ)
વિરલ (દ્વીપકલ્પ) : ઇંગ્લૅન્ડના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા પચરંગી મર્સીસાઇડ પરગણાનો એક જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 53° 22´ ઉ. અ. અને 3° 05´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 158 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ દ્વીપકલ્પની ઈશાન બાજુએ મર્સી નદીનો નદીનાળ જળમાર્ગ, ઉત્તરે આયરિશ સમુદ્ર, પશ્ચિમે ડી નદીનો જળવિસ્તાર, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >વિરલ ખનિજો
વિરલ ખનિજો : પૃથ્વીના પોપડામાં તદ્દન જૂજ પ્રમાણમાં રહેલાં કેટલાંક ખનિજો. આ માટેનું વધુ ઉચિત નામ ‘વિરલ પાર્થિવ ખનિજો’ છે. લૅન્થેનાઇડ્ઝના સામૂહિક નામથી જાણીતાં પંદર તત્વો લૅન્થેનમ, સીરિયમ, પ્રેસિયોડિમિયમ, નિયોડિમિયમ, પ્રૉમિથિયમ, સમેરિયમ, યુરોપિયમ, ગૅડોલિનિયમ, ટર્બિયમ, ડિસ્પ્રોશિયમ, હૉલ્મિયમ, એર્બિયમ, થુલિયમ, ઇટર્બિયમ અને લૂટિશિયમ (અણુક્રમાંક 57થી 71) તેમજ સ્કૅન્ડિયમ અને ઇટ્રિયમ મળીને…
વધુ વાંચો >વિરલ મૃદ-તત્વો (rare earth elements)
વિરલ મૃદ–તત્વો (rare earth elements) : આવર્તક કોષ્ટકમાં આવેલા, પરમાણુક્રમાંક 21 (સ્કૅન્ડિયમ), 39 (ઇટ્રિયમ) અને 57 (લેન્થેનમ)થી 71 (લ્યુટેશિયમ) ધરાવતાં રાસાયણિક તત્વોનો સમૂહ. આ પૈકી 58થી 71 સુધીનાં તત્વોને લેન્થેનાઇડ તત્વો (અથવા લેન્થેનાઇડ) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ખરેખર તો વિરલ મૃદાઓ (rare earths) એ ખોટું નામ છે કારણ કે તેઓ…
વધુ વાંચો >વિરંજન ચૂર્ણ
વિરંજન ચૂર્ણ : જુઓ બ્લીચિંગ પાઉડર.
વધુ વાંચો >વિરાજ્યતા (statelessness)
વિરાજ્યતા (statelessness) : કોઈ વ્યક્તિનું સ્થાનિક કાયદા (municipal law) મુજબ રાષ્ટ્રીયત્વ રદ થયું હોય અને તે દરમિયાન તે અન્ય રાષ્ટ્રીયત્વ પ્રાપ્ત ન થઈ ગયું હોય એવી વચગાળાની સ્થિતિ. રાષ્ટ્રીયત્વ એ વ્યક્તિ અને રાજ્ય વચ્ચેની સાંધણકડી છે. હરેક વ્યક્તિને રાષ્ટ્રીયત્વ ધારણ કરવાનો અધિકાર છે. રાજ્ય કોઈ પણ વ્યક્તિને રાષ્ટ્રીયત્વ એટલે રાજ્યવિહીન…
વધુ વાંચો >વિરાટ
વિરાટ : મત્સ્યદેશનો રાજા, જેની રાજધાનીનું નામ વિરાટનગરી હતું. યુધિષ્ઠિરના રાજસૂય યજ્ઞ વખતે સહદેવે એના પર વિજય મેળવ્યો હતો. પોતાના અજ્ઞાતવાસ દરમિયાન પાંડવો એક વર્ષ સુધી વિરાટનગરમાં રહ્યા હતા. ત્યાં તેઓ નામ બદલીને રહેલા. જેમકે, યુધિષ્ઠિર (કંક) જુગાર રમવામાં પ્રવીણ એવો વિરાટ રાજાનો સેવક, અર્જુન (બૃહન્નલા) વિરાટ રાજાની કન્યાને નૃત્ય-સંગીત…
વધુ વાંચો >