ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >લોધર
લોધર : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સિમ્પ્લોકેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Symplocos racemosa Roxb. (સં. લોધ્ર, હિં. મ. બં. લોધ, ગુ. લોધર) છે. તે સદાહરિત, 6.0 મી.થી 8.5 મી. ઊંચું વૃક્ષ કે ક્ષુપ છે. ઉત્તર અને પૂર્વ ભારતનાં મેદાનોમાં અને હિમાલયની 1,400 મી. સુધી ઊંચાઈવાળી ટેકરીઓ ઉપર પુષ્કળ પ્રમાણમાં…
વધુ વાંચો >લોધા, કે. એમ.
લોધા, કે. એમ. (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1921, જોધપુર, રાજસ્થાન) : હિંદી વિવેચક અને નિબંધકાર. તેમણે અલ્લાહાબાદ યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.ની પદવી મેળવી. તેઓ હિંદીના પ્રાધ્યાપકપદેથી નિવૃત્ત થયા. તેઓ કોલકાતા યુનિવર્સિટીના હિંદી વિભાગના પ્રાધ્યાપક અને વડા; જોધપુર યુનિવર્સિટીમાં વાઇસ-ચાન્સેલર; રાજસ્થાન હિંદી ગ્રંથ અકાદમીના નિયામક; કવિ, નાટ્યકાર, નિબંધકાર, સંપાદક, નવલકથાકાર સંસ્થા(પ.બં.)ના પ્રમુખ, એશિયાટિક સોસાયટી-કોલકાતાના…
વધુ વાંચો >લોન
લોન : ધંધાદારી અથવા સામાન્ય વ્યક્તિ પાસે પોતાની આગવી મૂડી અપર્યાપ્ત હોય ત્યારે અન્ય પાસેથી ઉછીનાં લીધેલાં નાણાં. સામાન્ય રીતે ધંધા માટે લોન લેવામાં આવે છે, પરંતુ ઊંચી અને ટકાઉ કિંમતની અસ્કામતો જેવી કે જમીન, મકાન અને મોટરકાર ખરીદવા માટે પણ લોન લેવાનું ચલણ છે. આર્થિક વ્યવહારની આ પ્રકારની લેવડદેવડ…
વધુ વાંચો >લૉન (lawn)
લૉન (lawn) : વ્યવસ્થિત રીતે કાતરેલા ઘાસવાળી હરિયાળી ભૂમિ. દરેકને આવી લીલી-પોચી લૉન ઉપર ચાલવાનું, બેસવાનું અને તે જોવાનું ગમે છે. સામાન્ય રીતે ઊગતા ઘાસને, આવું એકસરખું લીલુંછમ રાખવું એ પણ એક કળા છે. આ માટે મુખ્યત્વે ધરો (cynodon dactylon દુબ, દૂર્વા; કુળ : પોએસી ઘાસ) વપરાય છે. વિશ્વમાં cynodonની…
વધુ વાંચો >લોન, અલી મુહમ્મદ
લોન, અલી મુહમ્મદ (જ. 1926, શ્રીનગર, કાશ્મીર) : કાશ્મીરી અને ઉર્દૂ નાટ્યકાર અને વાર્તાકાર. તેમના પિતા મારફત શરૂઆતમાં તેમને ફારસીની ઉત્તમ કૃતિઓનું શિક્ષણ મળ્યું. 1946માં તેઓ પંજાબ યુનિવર્સિટી, લાહોરમાંથી, બી.એ. થયા અને ‘ખિદમત’ના સહ-સંપાદક બન્યા. દેશના ભાગલા બાદ તેઓ કાશ્મીર મિલિશિયામાં રાજકીય કમાન્ડર તરીકે જોડાયા. 1948માં તેઓ ‘રેડિયો કાશ્મીર’માં ક્લાર્ક…
વધુ વાંચો >લૉન ટેનિસ
લૉન ટેનિસ : ટેનિસની રમતનો એક પ્રકાર. લૉન ટેનિસની રમતને સામાન્ય પ્રજા ‘ટેનિસ’ના નામથી વધુ ઓળખે છે. શરૂઆતમાં આ રમત ફક્ત ઘાસની લૉન પર જ રમાતી હોવાથી ‘લૉન ટેનિસ’ તરીકે જાણીતી બની હતી. પરંતુ અત્યારે તો આ રમત ક્લે કોર્ટ (માટીનો કોર્ટ) તથા સિમેન્ટ કોર્ટ પર પણ રમાય છે. સામાન્ય…
વધુ વાંચો >લોનાર સરોવર (Lonar Lake)
લોનાર સરોવર (Lonar Lake) : મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના બુલદાણા જિલ્લામાં દક્ષિણ ભાગમાં આવેલું ખારા પાણીનું સરોવર. બેસાલ્ટ ખડકબંધારણવાળા દખ્ખણના પઠાર પ્રદેશમાં ઉદભવેલા ગર્તમાં આ સરોવર તૈયાર થયેલું છે. તે જ્વાળાકુંડ (crater) અથવા ઉલ્કાપાત ગર્ત હોવાનું કહેવાય છે. પંકથરથી બનેલી તેની ઈશાન બાજુને બાદ કરતાં તે લગભગ ગોળ આકારવાળું છે. આ સરોવર…
વધુ વાંચો >લૉન્ગ, રિચર્ડ
લૉન્ગ, રિચર્ડ (જ. 1945, બ્રિટન) : આધુનિક બ્રિટિશ શિલ્પી. ચાલવું જેનો જન્મજાત સિદ્ધાંત છે તેવા પદયાત્રાના શોખીન લૉન્ગ વનવગડામાં જતાં-આવતાં પથ્થરો, ઝાંખરાં, સૂકી ડાળીઓને આરણ્યક સ્થળમાં જ પોતાની સ્વયંસૂઝથી ગોઠવીને અમૂર્ત શિલ્પ સર્જે છે. આવાં શિલ્પ પહેલી નજરે ઘણી વાર સીધી, આડીઅવળી કે વર્તુળાકાર અણઘડ વાડ જેવાં જણાય છે. સ્વાભાવિક…
વધુ વાંચો >લૉન્ગી, પિયેત્રો
લૉન્ગી, પિયેત્રો (જ. 1702, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 8 મે 1785, વેનિસ, ઇટાલી) : વેનિસ નગરના ઘરગથ્થુ અને સામાજિક જીવનને ચિત્રિત કરવા માટે જાણીતો રોકોકો શૈલીનો ઇટાલિયન ચિત્રકાર. મૂળ નામ પિયેત્રો ફાલ્ચા. ચોકસી પિતાએ તેને ચોકસીનો કસબ શિખવાડવા માટે ઘણી મથામણો કરી, પણ તે બધી નિષ્ફળ જતાં ઐતિહાસિક પ્રસંગો ચીતરવા માટે…
વધુ વાંચો >લૉન્ગો, રૉબર્ટ
લૉન્ગો, રૉબર્ટ (જ. 1953, યુ.એસ.) : આધુનિક અમેરિકન ચિત્રકાર. પૉપકલા તેનું ક્ષેત્ર છે. ફિલ્મ, ટીવી, કૉમિક સ્ટ્રિપ, સ્થિર ફોટોગ્રાફ જેવાં લોકભોગ્ય માધ્યમોમાંથી દૃશ્યો ઉઠાવી તે મોટા કદની નકલો ચીતરે છે. વિષયપસંદગીમાં હિંસાનું તાંડવ, પ્રેમ, સેક્સ, નૃત્ય જેવા ભાવો તેને મનગમતા છે. લાકડું, ધાતુકાંસું અને કાચમાંથી તેણે શિલ્પો પણ સર્જ્યાં છે.…
વધુ વાંચો >