૧૯.૦૪
લૅમ્પ્રોફાયર ખડકો (lamprophyres)થી લૉઇડ, ક્લાઇવ હ્યુબર્ટ
લૅમ્પ્રોફાયર ખડકો (lamprophyres)
લૅમ્પ્રોફાયર ખડકો (lamprophyres) : અગ્નિકૃત ખડકો પૈકીનો સામૂહિક ખડકપ્રકાર. અગ્નિકૃત ખડકોનો આ એક એવો સમૂહ છે જે નરી આંખે ન દેખી કે પારખી શકાય એવા સૂક્ષ્મ સ્ફટિકમય ખનિજદ્રવ્યમાં જડાયેલા વિપુલ પ્રમાણવાળા બાયોટાઇટ ઍમ્ફિબોલ, પાયરૉક્સીન અથવા ઑલિવિન જેવા ઘેરા રંગવાળા (મૅફિક) ખનિજોના મહાસ્ફટિકોથી બનતી પૉર્ફિરિટિક કણરચના દ્વારા ઓળખી શકાય છે. એક…
વધુ વાંચો >લૅમ્બ, ઍલન જોસેફ
લૅમ્બ, ઍલન જોસેફ (જ. 20 જૂન 1954, કેપ પ્રૉવિન્સ, દક્ષિણ આફ્રિકા) : આંગ્લ ક્રિકેટખેલાડી. તેમણે 1972-73માં વેસ્ટર્ન પ્રૉવિન્સ માટેની પ્રથમ કક્ષાની ક્રિકેટથી પોતાની કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. 1978માં તેઓ નૉર્થહૅમ્પટનશાયર માટે ક્રિકેટ રમવા ઇંગ્લૅન્ડ આવ્યા. 1989માં તેઓ તેના કાઉન્ટી કપ્તાન બન્યા. તેમનાં માતાપિતા બ્રિટિશ હોવાથી તેઓ ઇંગ્લૅન્ડ વતી રમવા માટે પાત્ર…
વધુ વાંચો >લૅમ્બ ચાર્લ્સ
લૅમ્બ, ચાર્લ્સ (જ. 10 ફેબ્રુઆરી 1775, લંડન; અ. 27 ડિસેમ્બર 1834, એડમન્ટન, મિડલસેક્સ) : અંગ્રેજ નિબંધકાર, વિવેચક, નાટ્યકાર અને કવિ. ‘એસેઝ ઑવ્ ઇલિયા’માં સંગૃહીત નિબંધોએ તેમને જગપ્રસિદ્ધ કર્યા. પિતા જૉન લૅમ્બનું રેખાચિત્ર ‘ધી ઓલ્ડ બેન્ચર્સ ઑવ્ ધી ઇનર ટેમ્પલ’ના વકીલ સૅમ્યુઅલ સૉલ્ટના કારકુન તરીકે કરેલું છે. ‘ક્રાઉન ઓફિસ રો’ તરીકે…
વધુ વાંચો >લૅમ્બ-રધરફર્ડ પ્રયોગ (Lamb-Rutherford experiment)
લૅમ્બ-રધરફર્ડ પ્રયોગ (Lamb-Rutherford experiment) : હાઇડ્રોજન પરમાણુના ઊર્જાસ્તરો 2s1 અને 2p1 વચ્ચેનો અતિસૂક્ષ્મ તફાવત માપવા માટેનો પ્રસિદ્ધ પ્રયોગ. તે પ્રયોગ 1947માં ઉક્ત બે ભૌતિકશાસ્ત્રીઓએ માઇક્રોતરંગ તક્નીકી (microwave technique) દ્વારા કર્યો હતો. શ્રોડિંગરના ક્વૉન્ટમ યાંત્રિકી મુજબ હાઇડ્રોજન પરમાણુના ઊર્જાસ્તરોમાં મુખ્ય ક્વૉન્ટમ અંક n = 2 માટે 2s અને 2p અવસ્થાઓ રહેલ…
વધુ વાંચો >લૅમ્બર્ટનો નિયમ (Lambert’s law)
લૅમ્બર્ટનો નિયમ (Lambert’s law) : પ્રકાશનું અવશોષણ કરતા માધ્યમની જાડાઈ અને વિકિરણના પારગમન તથા અવશોષણને સાંકળી લેતો નિયમ. જ્યારે કોઈ એક સમાંગ (homogeneous) માધ્યમ ઉપર એકવર્ણી (monochromatic) અથવા વિષમાંગ (heterogeneous) પ્રકાશ પડે છે, ત્યારે તેમાંનો કેટલોક ભાગ (portion) પરાવર્તન પામે છે, કેટલોક માધ્યમમાં અવશોષાય છે અને બાકીનો પારગમન પામે છે.…
વધુ વાંચો >લૅમ્બ, વિલિસ યૂજીન
લૅમ્બ, વિલિસ યૂજીન (જ. 1913) : અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની અને 1955ના તે વિષયના નોબેલ પુરસ્કારના સહ-પ્રાપ્તકર્તા. તે પારિતોષિક તેમને અન્ય એક ભૌતિકવિજ્ઞાની પોલિકાર્પ કુશ(Polykarp Kusch)ની સાથે પ્રાપ્ત થયું હતું. યુ.એસ.ના લૉસ ઍન્જલસ-કૅલિફૉર્નિયામાં જન્મેલ લૅમ્બ 1938માં ન્યૂયૉર્ક શહેરની કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા અને ત્યાંની રેડિયેશન લેબૉરેટરીમાં બીજા વિશ્વયુદ્ધના સમય દરમિયાન પણ કાર્યરત રહ્યા.…
વધુ વાંચો >લૅમ્બે ટાપુ (Lambay Island)
લૅમ્બે ટાપુ (Lambay Island) : આયર્લૅન્ડના ડબ્લિન પરગણાના કાંઠાથી થોડે દૂર આયરિશ સમુદ્રમાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 53° 30´ ઉ. અ. અને 6° 00´ પ. રે.. આ ટાપુનો વિસ્તાર માત્ર 21 ચોકિમી. જેટલો જ છે. અહીંના વિસ્તારમાં તે પક્ષી-અભયારણ્ય તરીકે જાણીતો બન્યો છે. આ અભયારણ્ય ખાનગી માલિકીનું હોવાથી તેની…
વધુ વાંચો >લેમ્બ્રુક, વિલ્હેમ
લેમ્બ્રુક, વિલ્હેમ (જ. 4 જાન્યુઆરી 1881, મીડેરિખ, જર્મની; અ. 25 માર્ચ 1919, બર્લિન, જર્મની) : જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી શિલ્પી. તેઓ ચિત્રકાર અને કવિ પણ હતા. જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી કળાની ચળવળમાં તેઓ એક મુખ્ય ચાલકબળ હતા. લંબાવેલાં અંગોપાંગો ધરાવતી તથા દયા, પીડા અને વેદનાની અનુભૂતિ જગાડતી માનવ-આકૃતિઓને તે શિલ્પમાં કંડારવા માટે પ્રખ્યાત છે.…
વધુ વાંચો >લેરમનટૉવ, મિખેલ
લેરમનટૉવ, મિખેલ (જ. 3 ઑક્ટોબર 1814, મૉસ્કો; અ. 15 જુલાઈ 1841) : રશિયાના એક મહાન કવિ. 29 વર્ષની વયે જ દ્વન્દ્વયુદ્ધમાં તેમનું અવસાન થયું, પણ તેમની ટૂંકી જિંદગીમાં તેમણે રશિયાના સૌથી અગ્રણી રોમૅન્ટિક કવિ તથા ગદ્યસાહિત્યના અગ્રેસર તરીકેની દૃઢ પ્રતિભા ઉપસાવી તેમજ 1825ના નિષ્ફળ બળવા પછીની પ્રગતિવિરોધી નીતિઓના અણનમ વિરોધી…
વધુ વાંચો >લેરિયૉનૉવ, મિખાઇલ ફ્યૉદૉરોવિચ
લેરિયૉનૉવ, મિખાઇલ ફ્યૉદૉરોવિચ (જ. 3 જૂન 1881, ઓડેસા નજીક તિરાસ્પૉલ, રશિયા; અ. 11 મે 1964, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : નાતાલ્યા ગૉન્ચારોવા સાથે રશિયામાં અમૂર્ત ચિત્રણાની પહેલ કરનાર ચિત્રકાર અને સ્ટેજ-ડિઝાઇનર. લેરિયૉનૉવની પ્રારંભિક ચિત્રકલા પ્રભાવવાદ અને પ્રતીકવાદ વડે ઘેરી પ્રભાવિત હતી. પણ 1909માં ઘનવાદ, ફ્યૂચરિઝમ અને ઑર્ફિઝમની અસર હેઠળ એમણે પોતાનું પ્રથમ…
વધુ વાંચો >લેવિસ, ફ્રૅન્ક રેમંડ
લેવિસ, ફ્રૅન્ક રેમંડ (જ. 14 જુલાઈ 1895, કેમ્બ્રિજ, કેમ્બ્રિજશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 14 એપ્રિલ 1998, કેમ્બ્રિજ) : અંગ્રેજી સાહિત્યના પ્રાધ્યાપક અને વિવેચક. શિક્ષણ કેમ્બ્રિજ ખાતે. ઇમૅન્યુઅલ કૉલેજમાં ઇતિહાસ અને અંગ્રેજી સાહિત્યનો તલસ્પર્શી અભ્યાસ. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન ઍમ્બુલન્સ વિભાગમાં મદદનીશ તરીકે યુદ્ધમોરચે કામ કરેલું. ઇમૅન્યુઅલ કૉલેજ અને પાછળથી ડાઉનિંગ કૉલેજમાં અંગ્રેજીના વ્યાખ્યાતા.…
વધુ વાંચો >લેવિસ સિદ્ધાંત
લેવિસ સિદ્ધાંત : ઍસિડ અને બેઝ અંગેના બ્રોન્સ્ટેડલોરીના પ્રોટૉન સ્થાનાંતરણ સિદ્ધાંત(1923)નો વ્યાપ વધારતો સિદ્ધાંત. 1923માં ગિલ્બર્ટ ન્યૂટન લેવિસે નોંધ્યું કે બ્રોન્સ્ટેડ ઍસિડ (પ્રોટૉનદાતા) [રાસાયણિક જાતિ(species)માં રહેલો હાઇડ્રોજન] અન્ય કોઈ સ્પીસીઝમાંથી ઇલેક્ટ્રૉન-યુગ્મ સ્વીકારે છે અને પોતે બે ઇલેક્ટ્રૉન ધારણ કરી પોતાની કક્ષક પૂર્ણ કરે છે. જ્યારે બેઝ એવી રાસાયણિક સ્પીસીઝ છે,…
વધુ વાંચો >લેવીઝ
લેવીઝ : જુઓ નદી.
વધુ વાંચો >લેવી-પૉલ-પિયરી (Levy Paul Pierre)
લેવી-પૉલ-પિયરી (Levy Paul Pierre) (જ. 15 સપ્ટેમ્બર 1886, પૅરિસ; અ. 15 ડિસેમ્બર 1971) : ખનિજ-ઇજનેર તેમજ સંભવિતતાના સિદ્ધાંત પરના તેમના કૃતિત્વ માટે ખ્યાતનામ થયેલા ફ્રેન્ચ ગણિતી. 1910થી 1913ના ગાળામાં પૅરિસના ઇકોલ દ’ માઇન્સ દ’ એટીનમાં પ્રાધ્યાપક તરીકે કામ કર્યું. 1914થી 1951ના ગાળા દરમિયાન તેઓ ઇકોલ-નૅશનલ-સુપિરિયર દ’ માઇન્સની વિદ્યાશાખામાં જોડાયા. વળી…
વધુ વાંચો >લેવી, સ્ટ્રાઉસ ક્લૉડ
લેવી, સ્ટ્રાઉસ ક્લૉડ (જ. 28 નવેમ્બર 1908, બ્રસેલ્સ) : ફ્રાન્સના અગ્રણી નૃવંશવિજ્ઞાની. તેઓ સંરચનાવાદ(structuralism)ના સ્થાપક તરીકે નામના પામ્યા છે. આ પદ્ધતિથી સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક ઘટનાઓનું તેમનાં ઘટક તત્વો વચ્ચેના સંબંધોની સંરચના તપાસીને પૃથક્કરણ કરી શકાય છે. સંરચનાવાદના આ અત્યંત પ્રભાવક અભિગમની અસર ભાષાવિજ્ઞાન અને નૃવંશવિજ્ઞાન ઉપરાંત તત્વજ્ઞાન, માનસશાસ્ત્ર તેમજ સાહિત્યિક…
વધુ વાંચો >લેવ્ની, અબ્દુલસલિલ (Levni, Abdulcelil)
લેવ્ની, અબ્દુલસલિલ (Levni, Abdulcelil) (જ. સત્તરમી સદીનો અંત, તુર્કી; અ. 1732, કૉન્સ્ટૅન્ટિનોપલ, તુર્કી) : ઑટોમન સામ્રાજ્યનો ‘ટ્યુલિપ યુગ’નો પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર. તરુણાવસ્થામાં કૉન્સ્ટૅન્ટિનોપલ જઈ ટોપકાપી મહેલમાં ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. પછી ઑટોમન સુલતાન મુસ્તફા બીજાનો મુખ્ય દરબારી ચિત્રકાર બન્યો. સુલતાન મુસ્તફા બીજાના મૃત્યુ પછી ગાદીએ આવેલા સુલતાન અહમદ ત્રીજાનો પણ મુખ્ય દરબારી…
વધુ વાંચો >લેશ્યા
લેશ્યા : જૈન દર્શન અનુસાર મનના ભાવ કે મનના પરિણામ (અધ્યવસાય) અને કર્મના સંમિશ્રણથી નિષ્પન્ન ગાઢ રીતે ગૂંથાયેલ ભાત. લેશ્યા અ જીવાત્માનો કર્મસંસર્ગથી ઉત્પન્ન થતો વિકાર છે. તે અત્યંત સૂક્ષ્મ હોઈ તેનું ચક્ષુ દ્વારા નિરીક્ષણ શક્ય નથી. જેમ સ્ફટિક રત્ન પાસે જે રંગની ચીજ રાખીએ તેવા રંગવાળું સ્ફટિક રત્ન દેખાય…
વધુ વાંચો >લેસિથિડેસી
લેસિથિડેસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. આ કુળમાં 15 પ્રજાતિઓ અને 325 જાતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે મોટેભાગે ઉષ્ણ પ્રદેશોમાં વૃક્ષ સ્વરૂપે થાય છે. પર્ણો સાદાં, એકાંતરિક અને અનુપપર્ણીય હોય છે અને શાખાને છેડે ગુચ્છમાં થાય છે. પુષ્પવિન્યાસ એકાકી પરિમિત (solitary cymose) કે કલગી (raceme) પ્રકારનો જોવા…
વધુ વાંચો >લેસિથીન
લેસિથીન : કોષસંરચના અને ચયાપચય(metabolism)માં અગત્યનું એવું ફૉસ્ફોલિપિડ (ફૉસ્ફોગ્લિસેરાઇડ). તે ફૉસ્ફેટિડાઇલ કોલાઇન પણ કહેવાય છે. તે ગ્લિસેરાઇલ-3-ફૉસ્ફોરિલકોલાઇનનો દ્વિ-ચરબીજ ઍસિડનું વ્યુત્પન્ન છે. બંધારણીય સૂત્ર : જ્યાં R અને R´ ચરબીજ ઍસિડસમૂહો છે. આ બે ઍસિડની પ્રકૃતિ અને સ્થાન પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન જૈવિક કાર્યોવાળાં લેસિથીન મળે છે. લેસિથીન શબ્દ ફૉસ્ફોગ્લિસેરાઇડના મિશ્રણ માટે…
વધુ વાંચો >લેસિંગ, ગૉટ્હોલ્ડ ઇફ્રેમ
લેસિંગ, ગૉટ્હોલ્ડ ઇફ્રેમ (જ. 22 જાન્યુઆરી 1729, કામૅન્ઝ, અપર લુસાશિયા, સૅક્સની, જર્મની; અ. 15 ફેબ્રુઆરી 1781, બ્રન્શ્ચવિક) : જર્મન નાટ્યકાર, વિવેચક અને કલામીમાંસક. જર્મન સાહિત્યમાં તેમણે પ્રમાણભૂત અને પાયાના વિચારો આપ્યા; એટલું જ નહિ, પરંતુ તેમનાં નાટકોએ તેમને યશસ્વી પ્રતિષ્ઠા અપાવી. પિતા મુખ્ય પાદરી (chief pastor) હતા, પરંતુ બહોળા કુટુંબનું…
વધુ વાંચો >