૧૯.૦૩
લેનૉક્સ, જેમ્સથી લૅમ્પિડૂઝ (Lampedusa)
લેનૉક્સ, જેમ્સ
લેનૉક્સ, જેમ્સ (જ. 19 ઑગસ્ટ 1800, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1880, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકન માનવપ્રેમી અને દુષ્પ્રાપ્ય પુસ્તકોના સંગ્રાહક. પિતા સ્કૉટલૅન્ડના ધનિક વેપારી હતા. વારસામાં મળેલી અઢળક સંપત્તિના તેઓ માલિક બન્યા. ન્યૂયૉર્કમાં તેમની સ્થાવર મિલકતો હતી. કોલંબિયા કૉલેજના સ્નાતક બન્યા ત્યારે તેમની ઉંમર 18 વર્ષની હતી. પોતે વકીલ…
વધુ વાંચો >લેનૉક્સ, શાર્લોટ રૅમસે
લેનૉક્સ, શાર્લોટ રૅમસે (જ. 1720, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 4 જાન્યુઆરી 1804, લંડન) : જન્મે અમેરિકન, પણ અંગ્રેજ મહિલા નવલકથાકાર. પિતા ન્યૂયૉર્કના લેફ્ટેનન્ટ ગવર્નર હતા. અભિનેત્રી તરીકે સફળતા મળી નહિ એટલે તેમણે લેખનનો વ્યવસાય સ્વીકાર્યો. માત્ર 15 વર્ષની ઉંમરે ન્યૂયૉર્ક છોડીને લંડનમાં વસવાટ કર્યો. 1748માં ઍલેક્ઝાન્ડર લેનૉક્સ સાથે તેઓ લગ્નગ્રંથિથી જોડાયાં.…
વધુ વાંચો >લૅનોલિન (lanolin)
લૅનોલિન (lanolin) : ઘેટાના કાચા (raw) ઊન પર રહેલા મીણ જેવા ચીકણા આવરણમાંથી મળતો પદાર્થ. કાંતણ માટે તૈયાર કરાતા ઊનની તે આડપેદાશ છે. ઊનને યોગ્ય દ્રાવકની માવજત આપવાથી મળતા અપરિષ્કૃત (crude) ગ્રીઝ અથવા મીણને પાણીમાં મસળી અથવા સાબુના દ્રાવણ વડે તેનું અભિમાર્જન (scouring) કરી, અપકેન્દ્રણ કરવામાં આવે છે. આ રીતે…
વધુ વાંચો >લેન્કા, કમલકાન્ત
લેન્કા, કમલકાન્ત (જ. 19 નવેમ્બર 1935, ઇચ્છાપોર, ભદ્રક, ઓરિસા) : ઊડિયા કવિ. ઊડિયામાં વ્યાખ્યાતા તેમજ રીડર તરીકે કામગીરી કર્યા બાદ તેઓ સેવાનિવૃત્ત થયા. તેમણે ‘સાબિત’ ઉપનામથી લેખનકાર્ય શરૂ કરીને અત્યાર સુધીમાં 18થી વધુ ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમના ઉલ્લેખનીય કાવ્યસંગ્રહો છે : ‘સુના ફસલ’ (1958); ‘પ્રીતિ ઓ પ્રતીતિ’ (1963); ‘ઉત્તરાણ’ (1966);…
વધુ વાંચો >લૅન્કેસ્ટર, ફ્રેડરિક વિલિયમ
લૅન્કેસ્ટર, ફ્રેડરિક વિલિયમ (જ. 1868, લંડન; અ. 1946) : મોટરકાર તથા વૈમાનિકીનો પ્રારંભિક સંશોધક. બ્રિટનમાં લૅન્કેસ્ટરે 1895માં સૌપ્રથમ પ્રાયોગિક ધોરણે મોટરકાર બનાવેલી. તેમણે લૅન્કેસ્ટર એન્જિન કંપનીની 1899માં સ્થાપના કરી. પ્રસિદ્ધ મોટરકાર તથા અંતર્જલન એન્જિનના શોધક ડેઇમલરે સ્થાપેલી કંપનીમાં લૅન્કેસ્ટર સલાહકાર-તજ્જ્ઞ હતા. 1907-1908 દરમિયાન તેમણે વાયુગતિવિદ્યા (aero-dynamics) ઉપર બે ભાગમાં પુસ્તક…
વધુ વાંચો >લૅન્ગ, ક્રિશ્ચિયન લુઈ
લૅન્ગ, ક્રિશ્ચિયન લુઈ (જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1869, સ્ટાવેન્જર, નૉર્વે; અ. 11 ડિસેમ્બર 1938, ઑસ્લો) : વિશ્વશાંતિના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને 1921ના વિશ્વશાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. યુવાનવયે તેઓ ‘યંગ નૉર્વે મૂવમેન્ટ’માં દાખલ થયા હતા અને ત્યારથી નૉર્વેને સ્વીડનથી જુદું પાડવા માટેના આંદોલનમાં સક્રિય રહ્યા હતા. તેમના દાદા જેઓ તેમના જમાનાના ઇતિહાસકાર…
વધુ વાંચો >લેન્ઝનો નિયમ
લેન્ઝનો નિયમ : રશિયન ભૌતિકવિદ હેન્રિક લેન્ઝે 1835માં રજૂ કરેલો વિદ્યુત-ચુંબકીય પ્રેરણ(induction)નો નિયમ. આ નિયમ મુજબ જ્યારે જ્યારે વિદ્યુતવાહકમાં વિદ્યુતચાલક બળ (electromotive force/emf) પ્રેરિત થાય છે ત્યારે તે હમેશાં એવી દિશામાં હોય છે કે જેથી તેના દ્વારા ઉત્પન્ન થનારો વિદ્યુતપ્રવાહ પ્રેરિત વિદ્યુતચાલક બળ માટે કારણભૂત ફેરફારનો વિરોધ કરે છે. જો…
વધુ વાંચો >લૅન્ઝારોટી (Lanzarote)
લૅન્ઝારોટી (Lanzarote) : ઉત્તર ઍટલૅટિક મહાસાગરના કેનેરી દ્વીપસમૂહમાં પૂર્વ તરફ આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° 00´ ઉ. અ. અને 13° 40´ પ. રે. પર આશરે 795 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વમાં આશરે 150 કિમી. દૂર ઉત્તર આફ્રિકાનો પશ્ચિમ ભાગ આવેલો છે. ટાપુનું ભૂપૃષ્ઠ લાવાના ખડકોથી…
વધુ વાંચો >લૅન્ટાના
લૅન્ટાના : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા વર્બિનેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તેની જાતિઓ શાકીય, ઉપક્ષુપ (under shrub) અને ક્ષુપ-સ્વરૂપ ધરાવે છે અને મુખ્યત્વે અમેરિકાના ઉષ્ણકટિબંધીય અને ઉપોષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશોમાં તેમનું વિતરણ થયેલું છે. બહુ થોડી જાતિઓ જૂની દુનિયાના ઉષ્ણકટિબંધીય વિસ્તારોમાં થાય છે. ભારતમાં તેની સાત કે આઠ જાતિઓ થાય છે. ગંધારી (Lanatana…
વધુ વાંચો >લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી (Lentibulariaceac)
લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી (Lentibulariaceac) : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલું એક કુળ. બૅન્થમ અને હૂકરની વર્ગીકરણ-પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : વર્ગ દ્વિદળી, ઉપવર્ગ યુક્તદલા (gamopetalae), શ્રેણી દ્વિસ્ત્રીકેસરી, ગોત્ર પર્સોનેલીસ, કુળ લેન્ટિબ્યુલેરિયેસી. આ કુળ લગભગ 5 પ્રજાતિઓ અને 260 જેટલી જાતિઓનું બનેલું છે. તેના સભ્યો જલીય અને અત્યંત ભેજવાળી જગાએ થતા વનસ્પતિસમૂહનો…
વધુ વાંચો >લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયોપ્સિડા (તનુબીજાણુધાનીય = લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયેટી)
લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયોપ્સિડા (તનુબીજાણુધાનીય = લેપ્ટોસ્પોરેન્જિયેટી) : જુઓ હંસરાજ.
વધુ વાંચો >લેબીએટી
લેબીએટી : જુઓ લેમિયેસી.
વધુ વાંચો >લૅબુઆન (Labuan)
લૅબુઆન (Labuan) : બૉર્નિયોમાં બ્રૂનેઇના ઉપસાગરમાં સાબાહના કિનારાથી નજીક આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 6° 25´ ઉ. અ. અને 115° 25´ પૂ. રે.. મલેશિયાના સમવાયતંત્રીય પ્રદેશના એક ભાગ રૂપે તેનો મલેશિયાના પાટનગર કુઆલાલમ્પુરની સાથે વહીવટ કરવામાં આવે છે. આ ટાપુનો વિસ્તાર 91 ચોકિમી. જેટલો છે. તેનું ભૂપૃષ્ઠ નીચાણવાળું છે અને…
વધુ વાંચો >લેબેડેફ ગેરાસિમ સ્તિપાનોવિચ
લેબેડેફ ગેરાસિમ સ્તિપાનોવિચ (જ. 1749; અ. 27 જુલાઈ 1817) : મૂળ રૂસી રંગકર્મી. તેમણે કોલકાતામાં પ્રથમ બંગાળી થિયેટર બાંધવાનો અને બંગાળી ભાષામાં પ્રથમ નાટક ભજવવાનો યશ પ્રાપ્ત કર્યો છે. તેમણે ભારતમાં સંસ્કૃત ભાષાનો અભ્યાસ કર્યો હતો અને ગુરુ ગોલોકનાથ દાસની પ્રેરણા અને સહકારથી અંગ્રેજી નાટક ‘ધ ડિસગાઇઝ’ અને ‘ધ લવ…
વધુ વાંચો >લેબેનૉન (Lebanon)
લેબેનૉન (Lebanon) : એશિયા ખંડની પશ્ચિમ સીમા પર આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 33° 50´ ઉ. અ. અને 35° 50´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 10,400 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉ.દ. લંબાઈ 193 કિમી. અને પૂ.પ. પહોળાઈ 80 કિમી. જેટલી છે. તેની ઉત્તરે અને પૂર્વે સીરિયા, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >લૅબ્રેડૉર
લૅબ્રેડૉર : કૅનેડાના અગ્નિકોણમાં આવેલો મોટો દ્વીપકલ્પ. તે 54° ઉ. અ. અને 62° પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 2,65,911 ચોકિમી. જેટલો ભૂમિવિસ્તાર (ન્યૂ ફાઉન્ડલૅન્ડ સહિત) આવરી લે છે. તેનો બધો વિસ્તાર ઍટલૅંટિક મહાસાગર અને હડસનના ઉપસાગર વચ્ચે આવી જાય છે. તેનો પશ્ચિમ ભાગ ક્વિબેકમાં ગણાય છે, જ્યારે પૂર્વ કાંઠાનો ભાગ ન્યૂ…
વધુ વાંચો >લૅબ્રેડૉરાઇટ
લૅબ્રેડૉરાઇટ : ફેલ્સ્પાર સમૂહ અંતર્ગત પ્લેજિયોક્લેઝ સમરૂપ શ્રેણીનું ખનિજ. રાસા. બંધારણ : mCaAl2Si2O8થી nNaAlSi3O8 અથવા સંજ્ઞાકીય સૂત્ર : Ab50An50થી An30An70 જેમાં Ab = આલ્બાઇટ NaAlSi3O8 અને An = ઍનૉર્થાઇટ CaAl2Si2O8. સ્ફટિકવર્ગ : ટ્રાયક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મેજઆકાર, b અક્ષ પર ચપટા, મોટેભાગે દળદાર, સંભેદશીલ, દાણાદાર, ઘનિષ્ઠ. યુગ્મતા સામાન્યત: કાર્લ્સબાડ,…
વધુ વાંચો >લેમલે, કાર્લ
લેમલે, કાર્લ (જ. 17 જાન્યુઆરી 1867, લોફેઇમ, જર્મની; અ. 1939) : ચલચિત્ર-નિર્માતા અને યુનિવર્સલ સ્ટુડિયોના પ્રણેતા. હૉલિવુડમાં ‘અંકલ કાર્લ’ તરીકે પ્રતિષ્ઠા મેળવનાર કાર્લ લેમલે મધ્યમવર્ગીય યહૂદી પરિવારમાં તેર ભાંડુઓમાં 10મા ક્રમે હતા. 13 વર્ષની ઉંમરથી તેમણે નોકરી કરવા માંડી હતી અને 17મે વર્ષે કંઈક નવું કરવાની તેમને ઇચ્છા થઈ. ત્યાં…
વધુ વાંચો >લૅમાર્ક, ઝાં બૅપ્તિસ્ત
લૅમાર્ક, ઝાં બૅપ્તિસ્ત (જ. 1 ઑગસ્ટ 1744, બાઇઝૅન્ટાઇન; અ. 18 ડિસેમ્બર 1829, પૅરિસ) : સજૈવ ઉત્ક્રાંતિવાદનો સિદ્ધાંત સૌપ્રથમ રજૂ કરનાર ફ્રેન્ચ જૈવવિજ્ઞાની. લૅમાર્કની ઉત્ક્રાંતિવાદની રજૂઆત મુજબ પર્યાવરણને અનુકૂળ થવા સજીવો પોતાનું સ્વરૂપ બદલતાં હોય છે અને બદલાતાં આ સ્વરૂપો સંતાનોમાં ઊતરે છે. સમય જતાં સજીવમાં થયેલા ફેરફારો, પર્યાવરણને અધીન રહીને…
વધુ વાંચો >લેમિત્રે, જ્યૉર્જ
લેમિત્રે, જ્યૉર્જ (જ. 1894, બેલ્જિયમ; અ. 1966, બેલ્જિયમ) : વિશ્વની ઉત્પત્તિનો સિદ્ધાંત એટલે કે મહાવિસ્ફોટ(big-bang)ની ઘટનાનું સૂચન કરનાર ખ્યાતનામ બેલ્જિયન બ્રહ્માંડવિદ (cosmologist). યુ.એસ. ખગોળવિદ ઍૅડ્વિન હબ્બલે દર્શાવ્યું કે વિશ્વ હરદમ વિસ્તરતું જાય છે, પણ લેમિત્રેએ જણાવ્યું કે વિશ્વની ઉત્પત્તિ મહાવિસ્ફોટથી થઈ અને ત્યારબાદ તેનું નિરંતર વિસ્તરણ ચાલુ રહ્યું છે. મહાવિસ્ફોટનો…
વધુ વાંચો >