ખંડ ૧૬
માળોથી મ્હારાં સોનેટ
મિંગ વંશ
મિંગ વંશ : ચીનમાં ઈ. સ. 1368થી 1644 સુધી રાજ્ય કરનાર વંશ. ચીનમાં મોંગોલોના યુઆન વંશને ઉથલાવીને ચુ યુઆન ચાંગે ઈ. સ. 1368માં મિંગ વંશની સ્થાપના કરી. તેના પાટનગર પેકિંગમાંથી મોંગોલોને ભગાડી તેણે સમગ્ર દેશનો કબજો લઈને મિંગ વંશની સ્થાપના કરી. ઈ. સ. 1371 સુધીમાં તો તેણે સમગ્ર ચીનમાંથી મોંગોલોને…
વધુ વાંચો >મિંગ હુઆંગ
મિંગ હુઆંગ (જ. 685, લોયાંગ, ચીન; અ. 762) : ચીનના તાંગ વંશનો છઠ્ઠો સમ્રાટ. તેનું નામ હસુઆન ત્સુંગ હતું. તે મિંગ હુઆંગ તરીકે જાણીતો થયો હતો. તેનો રાજ્યકાળ 712થી 756 સુધીનો હતો. તેના સમયમાં ચીને ઘણી સમૃદ્ધિ અને સત્તા મેળવ્યાં હતાં. તેણે વહીવટી અને નાણાકીય સુધારા કર્યા. કેન્દ્ર સરકારના માળખામાં…
વધુ વાંચો >મીઝ, ચાર્લ્સ એડ્વર્ડ કેનેથ
મીઝ, ચાર્લ્સ એડ્વર્ડ કેનેથ (જ. 26 મે 1882; અ. 16 ઑગસ્ટ 1960) : બ્રિટનના રસાયણવિજ્ઞાની, શોધક અને લેખક. તેમના પ્રયાસોના પરિણામે વીસમી સદીમાં ફોટોગ્રાફીમાં ટૅકનિકલ પ્રગતિ થઈ શકી. વળી ફોટોગ્રાફીના ઇતિહાસના આલેખનમાં તથા તેના સિદ્ધાંતોના નિરૂપણમાં પણ તેમણે અગ્રગામી જેવું યોગદાન આપ્યું છે. ન્યૂયૉર્કમાં રૉચેસ્ટર ખાતે આવેલી ઇસ્ટમૅન કોડાક કંપની…
વધુ વાંચો >મીટનરિયમ
મીટનરિયમ : ઇરિડિયમને મળતું આવતું, અનુઍક્ટિનાઇડ (transactinide) શ્રેણી(પરમાણુક્રમાંક 104થી 112)નું રાસાયણિક તત્વ. સંજ્ઞા Mt; પ.ક્ર. 109; પરમાણુભાર 266. જી. મુન્ઝેનબર્ગ અને તેમના સહકાર્યકરોએ જી. એસ. આઇ. લૅબોરેટરી, ડર્મસ્ટેટ (જર્મની) ખાતે ‘શીત સંગલન’ (cold fusion) તરીકે ઓળખાતી તકનીક દ્વારા આ તત્વની શોધ કરી હતી. ફર્મિયમ (100Fm) પછીનાં (અનુફર્મિયમ) તત્વો બનાવવા માટે…
વધુ વાંચો >મીઠાઈ (confectionery) અને બેકરી ઉદ્યોગ
મીઠાઈ (confectionery) અને બેકરી ઉદ્યોગ : સૂકા મેવા, મલાઈ અને માખણની શર્કરામિશ્રિત સ્વાદિષ્ટ તથા સુગંધિત ખાદ્ય વાનગીઓ (confectionery) તથા અનાજ તેમજ તેના આટાની ખાદ્ય વાનગીઓ બનાવવાનો ઉદ્યોગ. (1) મીઠાઈ ઉદ્યોગ : કૅન્ડી (candy), ટૉફી (toffee), નૂગા (nougat), ફૉન્ડન્ટ (fondant), ફજ (fudge), મુરબ્બો અથવા જેલી (jelly), માર્શમૅલો (marshmallow), ચીકી (marzipan) અને…
વધુ વાંચો >મીઠા-ઉદ્યોગ
મીઠા-ઉદ્યોગ : કુદરતી રીતે પ્રાપ્ય ખારા પાણીને સૂકવીને અથવા છીછરા સમુદ્ર સુકાઈ જવાથી કાળક્રમે ઘનસ્વરૂપ બનેલા સ્તરોમાંથી મીઠું મેળવવાનો પ્રાચીન સમયથી ચાલ્યો આવતો ઉદ્યોગ. મીઠું માનવજીવન માટે ખૂબ ઉપયોગી છે. અંગ્રેજી ભાષાનો મીઠા માટેનો શબ્દ ‘સૉલ્ટ’ લૅટિન શબ્દ ‘સૅલેરિયમ’ અને અંગ્રેજી પર્યાય ‘સૅલેરી’ ઉપરથી બન્યો છે, જે ભૂતકાળમાં મીઠાનો ચલણ…
વધુ વાંચો >મીઠા જળની પરિસૃષ્ટિ
મીઠા જળની પરિસૃષ્ટિ : જુઓ, જલાવરણ (વનસ્પતિશાસ્ત્ર)
વધુ વાંચો >મીઠાના ઘુમ્મટ
મીઠાના ઘુમ્મટ (Salt Domes) : પોપડાનાં જળકૃત ખડક-આવરણોને ભેદીને પ્રવિષ્ટિ પામેલા જુદી જુદી ગોળાઈના આકારોમાં રહેલા મીઠા(સિંધવ)ના વિશાળ પરિમાણવાળા જથ્થા. સામાન્ય રીતે તે ઘુમ્મટ-આકારમાં મળતા હોવાથી તેમને મીઠાના ઘુમ્મટ કહે છે. આ એક પ્રકારનું અંતર્ભેદન સ્વરૂપ હોવા છતાં ભૂસ્તરીય વિરૂપતાઓમાં તે અંતર્ભેદનોથી વિશિષ્ટપણે જુદું પડે છે. તે ક્ષારીય બંધારણવાળા હોય…
વધુ વાંચો >મીઠાનો સત્યાગ્રહ
મીઠાનો સત્યાગ્રહ : મીઠાના કાનૂનભંગનો સત્યાગ્રહ. કૉંગ્રેસનું અધિવેશન ડિસેમ્બર 1929માં જવાહરલાલ નહેરુના પ્રમુખપદે રાવી નદીના કિનારે લાહોરમાં મળ્યું હતું. ગાંધીજીએ તેના ખુલ્લા અધિવેશનમાં 31મી ડિસેમ્બરની રાત્રે ‘સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા’નો ઠરાવ રજૂ કર્યો અને તે સર્વાનુમતે પસાર થયો. આ અધિવેશનમાં નક્કી કર્યા મુજબ, 26મી જાન્યુઆરી, 1930નો દિવસ સમગ્ર દેશમાં સ્વાતંત્ર્યદિન તરીકે ઊજવવામાં…
વધુ વાંચો >મીઠાપુર
મીઠાપુર : જામનગર જિલ્લાના ઓખામંડલ તાલુકાનું એક શહેર. આ શહેર 22° 27´ ઉ. અ. અને 69° 00´ પૂ. રે. પર આવેલું છે. ઓખામંડલ તાલુકાના મેદાની વિસ્તારમાં વસેલું આ શહેર પ્રમાણમાં સૂકી આબોહવા ધરાવે છે. જાન્યુઆરી માસનું સરેરાશ મહત્તમ તાપમાન 26° સે. અને લઘુતમ તાપમાન 11° સે. રહે છે; જ્યારે જૂન…
વધુ વાંચો >માળો (Nest)
માળો (Nest) : હંગામી ધોરણે રહેવા, ઈંડાંને સુરક્ષિત જગ્યાએ મૂકવા અને બચ્ચાંની દેખભાળ કરવા મોટાભાગે પક્ષીઓ વડે બંધાતાં આશ્રયસ્થાનો. જીવનું અસ્તિત્વ ટકાવવાની સહજવૃત્તિ પ્રત્યેક પ્રાણીમાં હોય છે; દાખલા તરીકે, અંડપ્રસવી પક્ષીઓ માળો બાંધવા માટે જાણીતાં છે. માળાને લીધે તેમનાં વિમોચન કરેલાં ઈંડાંને પૂરતું રક્ષણ મળે છે અને તેમના સેવન માટે…
વધુ વાંચો >માંકડ (bed-bug)
માંકડ (bed-bug) : માનવ ઉપરાંત અન્ય પ્રાણીઓના શરીરમાંથી લોહી ચૂસી જીવન પસાર કરનાર એક બાહ્ય પરોપજીવી નિશાચરી કીટક. કીટક તરીકે તેનું વર્ગીકરણ અર્ધપક્ષ (hemiptera) શ્રેણીના સિમિલિડે કુળમાં થાય છે. ભારત સહિત ઉષ્ણ કટિબંધ પ્રદેશમાં વસતા માંકડનાં શાસ્ત્રીય નામો Cimex rotundus અને Cimex hemipterus છે. યુરોપ જેવા સમશીતોષ્ણ પ્રદેશમાં વસતા માંકડને…
વધુ વાંચો >માંકડ, ડોલરરાય રંગીલદાસ
માંકડ, ડોલરરાય રંગીલદાસ (જ. 23 જાન્યુઆરી 1902, જંગી, વાગડ, જિ. કચ્છ; અ. 29 ઑગસ્ટ 1970, અલિયાબાડા) : ગુજરાતીના વિવેચક, સંશોધક, કવિ અને કેળવણીકાર. ગંગાજળા વિદ્યાપીઠના સ્થાપક. 1920માં મૅટ્રિક. 1924માં કરાંચીમાં સંસ્કૃત-ગુજરાતી વિષયો સાથે બી. એ.. 1927માં એમ. એ.. 1923થી ’27 કરાંચીમાં ભારત સરસ્વતી મંદિરમાં શિક્ષક અને આચાર્ય. 1927થી ’47 ડી.…
વધુ વાંચો >માંકડ, મોહમ્મદભાઈ વલીભાઈ
માંકડ, મોહમ્મદભાઈ વલીભાઈ (જ. 13 ફેબ્રુઆરી 1928, પાળિયાદ, જિ. ભાવનગર; અ. 5 નવેમ્બર 2022, ગાંધીનગર) : ગુજરાતી નવલકથાકાર, વાર્તાકાર, નિબંધકાર, અનુવાદક, બાલસાહિત્યકાર અને કટારલેખક. અભ્યાસ ઇન્ટર સાયન્સ સુધીનો. આરંભે બોટાદની હાઈસ્કૂલમાં દસેક વર્ષ શિક્ષક તરીકે કાર્ય. તે પછી માત્ર લેખનકાર્યનો જ વ્યવસાય તરીકે સ્વીકાર. દરમિયાન સુરેન્દ્રનગરમાં નિવાસ. ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી,…
વધુ વાંચો >માંકડ, વિનુ
માંકડ, વિનુ (જ. 12 એપ્રિલ 1917, જામનગર; અ. 21 ઑગસ્ટ 1978, મુંબઈ) : ભારતના ઉત્કૃષ્ટ ઑલરાઉન્ડર અને પોતાના જમાનામાં વિશ્વના અગ્રિમ ઑલરાઉન્ડરોમાંનો એક. ‘વિનુ’ માંકડનું સાચું નામ મૂળવંતરાય હિંમતરાય માંકડ હતું; પરંતુ શાળામાં તેઓ ‘વિનુ’ના નામે જાણીતા હતા અને પછીથી આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટવિશ્વમાં ‘વિનુ માંકડ’ના નામે જ વિખ્યાત બન્યા હતા. તેમની…
વધુ વાંચો >માંકડ, હરિલાલ રંગીલદાસ
માંકડ, હરિલાલ રંગીલદાસ (જ. 29 જુલાઈ 1897, વાંકાનેર, સૌરાષ્ટ્ર; અ. 27 જુલાઈ 1955, અલિયાબાડા, જિ. જામનગર) : ગુજરાતના પુરાતત્વવિદ અને વહાણવટાના અભ્યાસી તથા આજીવન શિક્ષક. જામસાહેબના પ્રામાણિક, સંસ્કારી અને સાહસિક કારભારી કુટુંબમાં જન્મ. પિતા રંગીલદાસ રેવાશંકર માંકડ. માતા ઉમિયાગૌરી. સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના પ્રથમ કુલપતિ, જાણીતા સાક્ષર-સંશોધક ડોલરરાય માંકડ તથા ગાલીચાકામના નિષ્ણાત…
વધુ વાંચો >માંકડું (Macaque)
માંકડું (Macaque) : કદમાં મોટાં અને મજબૂત શરીરવાળાં લાલ મુખધારી વાંદરાંની એક જાત. કેટલીક જાતનાં માંકડાંનું વજન 15 કિલોગ્રામ કરતાં વધારે હોઈ શકે છે. માંકડાના વાળ તપખીરિયા કે રાખોડી રંગના, જ્યારે મોઢું અને નિતંબ (rump) રંગે લાલ હોય છે. આવાં લક્ષણોને લીધે તેમને અન્ય વાંદરાંથી સહેલાઈથી જુદાં પાડી શકાય છે.…
વધુ વાંચો >માંગરોળ
માંગરોળ : ગુજરાત રાજ્યના જૂનાગઢ જિલ્લાનો તાલુકો તથા તે જ નામ ધરાવતું તાલુકામથક અને મત્સ્ય-ઉદ્યોગ માટે જાણીતું લઘુ બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21° 07´ ઉ. અ. અને 70 07´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 566 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે માણાવદર, પૂર્વે કેશોદ અને માળિયા તાલુકાઓ, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >માંગરોળ – મોટા મિયાં
માંગરોળ – મોટા મિયાં : સૂરત જિલ્લાનો તાલુકો તથા તે જ નામ ધરાવતું તાલુકામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 21° 25´ ઉ. અ. અને 73° 15´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર આવરી લે છે. મોટા મિયાંની દરગાહના કારણે આ તાલુકાનું ઉપર પ્રમાણેનું નામ પડેલું છે. તેનો કુલ વિસ્તાર 78,367 હેક્ટર છે. તાલુકામાં…
વધુ વાંચો >માંડણ
માંડણ : જુઓ પ્રબોધ બત્રીશી
વધુ વાંચો >