ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >બંગસેન (બારમી શતાબ્દીનો ઉત્તરાર્ધ કે તેરમી શતાબ્દીનો પૂર્વાર્ધ)
બંગસેન (બારમી શતાબ્દીનો ઉત્તરાર્ધ કે તેરમી શતાબ્દીનો પૂર્વાર્ધ) : આયુર્વેદિક ગ્રંથકાર. ‘બંગસેન’(વંગસેન)ના પિતાનું નામ ગદાધર હતું અને તેઓ બંગાળના કાન્તિકાવાસ ગામના રહીશ હતા. તેમણે ગ્રંથકાર વૃંદના ‘સિદ્ધયોગ’ અને ચક્રદત્તના ‘ચક્રસંગ્રહ’ને મળતો આવે તેવો ‘ચિકિત્સાસારસંગ્રહ’ નામે આયુર્વેદનો ચિકિત્સાવિષયક ગ્રંથ લખ્યો છે, જે પ્રાય: લેખકના ‘બંગસેન’ નામે જ વધુ વિખ્યાત છે. આ…
વધુ વાંચો >બંગા, અજયપાલ સિંહ
બંગા, અજયપાલ સિંહ (જ. 10 નવેમ્બર 1959 પુણે, જિ. ખડકી, મહારાષ્ટ્ર) : વર્લ્ડ બૅન્ક સમૂહના અધ્યક્ષ. ભારતીય મૂળના અજય બંગા વિશ્વ બૅન્કના14મા અધ્યક્ષ બન્યા છે. વિશ્વ બૅન્કના 25 સભ્યોના કાર્યકારી બોર્ડે અજય બંગાને અધ્યક્ષના રૂપમાં પાંચ વર્ષના કાર્યકાળ માટે પસંદ કર્યા છે તેમનો કાર્યકાળ 2 જૂન 2023થી શરૂ થયો છે…
વધુ વાંચો >બંગાળ
બંગાળ : જુઓ પશ્ચિમ બંગાળ ; બાંગ્લાદેશ
વધુ વાંચો >બંગાળના ગ્રામ-આવાસો
બંગાળના ગ્રામ-આવાસો : બંગાળ અને પૂર્વીય હિમાલયના વિસ્તારોમાં વનસ્પતિજન્ય માલસામાન તથા નદીના તટપ્રદેશોની માટીના ઉપયોગવાળાં બાંધકામની પદ્ધતિઓ. તે ઘણી જ પ્રચલિત છે. વાંસ તથા વળીના ઉપયોગની સાથે સાથે આ કુદરતી રીતે પ્રાપ્ય સામાનને લગતી કારીગીરીનો પણ ખૂબ જ વિકાસ થયેલો છે. પ્રણાલિકાગત ઘરોમાં, ગામડાંઓમાં વળી તથા વાંસના આધારો પર લાંબાં…
વધુ વાંચો >બંગાળનો ઉપસાગર
બંગાળનો ઉપસાગર : હિન્દી મહાસાગરનું પૂર્વ તરફનું વિસ્તરણ. ભારતીય દ્વીપકલ્પના પૂર્વ ભાગમાં આવેલો ઉપસાગર. ભૌગોલિક સ્થાન : આ ઉપસાગર આશરે 5° ઉ. અ.થી 22° ઉ. અ. અને 80° પૂ. રે.થી 90° પૂ. રે. વચ્ચે પથરાયેલો છે. તેનો કુલ વિસ્તાર આશરે 21,73,000 ચોકિમી. જેટલો છે તથા તેની પહોળાઈ આશરે 1,600 કિમી.…
વધુ વાંચો >બંગાળ શૈલીની કળા
બંગાળ શૈલીની કળા : ઓગણીસમી સદીના અંતભાગમાં ઉદભવેલા બંગાળના નવજાગરણ નિમિત્તે લાધેલી કલાશૈલી. ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં પરંપરાગત ભારતીય કળાની દુર્દશા થવાની સાથોસાથ યુરોપિયન શૈલીની, ત્રિપરિમાણની ભ્રમણા કરાવતી વાસ્તવમૂલક ચિત્રકળા વ્યાપક બનવા લાગી. તેનું સૌથી લાક્ષણિક ઉદાહરણ રાજા રવિ વર્મા છે. આ ઉપરાંત ઇંગ્લૅન્ડની રૉયલ એકૅડેમીની ઢબે આબેહૂબ આલેખનના અભિગમ દ્વારા…
વધુ વાંચો >બંગાળી કાદંબરીકાર બંકિમચંદ્ર
બંગાળી કાદંબરીકાર બંકિમચંદ્ર (1961) : કન્નડ સાહિત્યના અગ્રણી વિવેચક અને બંગાળી સાહિત્યના અઠંગ અભ્યાસી એ. આર. કૃષ્ણશાસ્ત્રીએ કન્નડમાં લખેલો બંકિમચંદ્રની નવલકથાઓ વિશેનો વિવેચનગ્રંથ. તેમાં બંગાળી વિવેચકોનું ધ્યાન ન ગયું હોય એવા કેટલાક મુદ્દાઓ છે; જેમ કે, બંકિમચંદ્રની કઈ કઈ નવલકથાઓ પર પશ્ચિમની કઈ કઈ નવલકથાઓની કેવી અને કેટલી અસર છે,…
વધુ વાંચો >બંગાળી ભાષા અને સાહિત્ય
બંગાળી ભાષા અને સાહિત્ય બંગાળી ભાષા ભારત-ઈરાની તરીકે ઓળખાતી ભારત-યુરોપીય ભાષાકુળની છેક પૂર્વેની શાખામાંથી ઊતરી આવી છે. તેની સીધી પૂર્વજ તો છે પ્રાકૃત, જે સંસ્કૃત–પ્રાચીન ભારતીય આર્યભાષા–માંથી ઊતરી આવી છે. લગભગ ઈ. પૂ. 500 સુધી સંસ્કૃત આર્યાવર્તની બોલચાલની તેમજ સાહિત્યની ભાષા હતી, જે પછીનાં લગભગ બે હજાર વર્ષ સુધી મુખ્ય…
વધુ વાંચો >બંગાળી સન
બંગાળી સન : જુઓ સંવત
વધુ વાંચો >બંચ, રાલ્ફ
બંચ, રાલ્ફ (જ. 7 ઑગસ્ટ 1904, ડેટ્રોઇટ; અ. 9 ડિસેમ્બર 1971, ન્યૂયૉર્ક) : રાષ્ટ્રસંઘના અગ્રણી અમેરિકન મુત્સદ્દી તથા પૅલેસ્ટાઇનની સમસ્યાના નિરાકરણમાં વિધેયાત્મક ભૂમિકા ભજવવા બદલ 1950નું શાંતિ માટેનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર રાજપુરુષ. આ સન્માન મેળવનાર તેઓ પ્રથમ હબસી હતા. સમગ્ર શિક્ષણ અમેરિકામાં. 1927માં કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીમાંથી આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોના વિષય સાથે સ્નાતક…
વધુ વાંચો >