ખંડ ૧૩
બક પર્લથી બોગોટા
બેલાડોના
બેલાડોના : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સોલેનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Atropa belladona var acuminata (હિં. अंगूरशेका, सागअंगूर, અં. બેલાડોના, ડેડ્લી નાઇટશેડ, ઇન્ડિયન બેલાડોના) છે. A. belladona યુરોપિયન બેલાડોના છે. તેનું મૂળ વતન મધ્ય અને દક્ષિણ યુરોપ છે અને તેનું વાવેતર ઇંગ્લૅન્ડ તથા મધ્ય અને દક્ષિણ યુરોપના દેશોમાં થાય…
વધુ વાંચો >બેલારી
બેલારી : કર્ણાટક રાજ્યના પૂર્વભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક અને શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 15° 0´ ઉ. અ. અને 76° 30´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 9,885 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તુંગભદ્રા નદી કુદરતી રીતે જ જિલ્લાની પશ્ચિમ અને ઉત્તર સરહદ રચે છે. તેની ઉત્તર…
વધુ વાંચો >બેલારુસ
બેલારુસ (બાઇલોરશિયા) : અગાઉના સોવિયેત સંઘ- (યુ.એસ.એસ.આર.)ના તાબામાંથી અલગ થતાં સ્વતંત્ર બનેલું પૂર્વ યુરોપનું રાષ્ટ્ર. સોવિયેત સમાજવાદી પ્રજાસત્તાક સંઘનાં રશિયા સહિતનાં 15 ઘટક રાજ્યો પૈકીનું ત્રીજા ક્રમે આવતું સ્લાવિક રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 51° 30´થી 56° 10´ ઉ. અ. અને 23° 30´થી 32° 30´ પૂ. રે. વચ્ચે વિસ્તરેલું…
વધુ વાંચો >બેલિઝ
બેલિઝ : મધ્ય અમેરિકી સંયોગીભૂમિમાં કેરિબિયન સમુદ્રકાંઠે યુકેતાન દ્વીપકલ્પના અગ્નિ કિનારા પર આવેલો નાનો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે લગભગ 15° 55´થી 18° 30´ ઉ. અ. અને 88° 10´થી 89° 10´ પ. રે. વચ્ચે વિસ્તરેલો છે. તેનો કુલ વિસ્તાર 22,965 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની ઉત્તરે મેક્સિકો, પશ્ચિમે અને દક્ષિણે ગ્વાટેમાલા…
વધુ વાંચો >બેલિઝ (નદી)
બેલિઝ (નદી) : મધ્ય અમેરિકામાં આવેલા ગ્વાટેમાલાના બેલિઝ શહેર નજીક થઈને વહેતી નદી. તેનું બીજું નામ ‘ઓલ્ડ રીવર’ છે. તે ઈશાન ગ્વાટેમાલામાંથી મોપાન નદીના નામથી નીકળે છે. ત્યાંથી તે 290 કિમી.ના અંતર સુધી બેંક વીજો, સાન ઇગ્નાસિયો (અલ કાયો) અને બેલ્મોપાન નજીકની રોરિંગ ક્રિક પાસે થઈ બેલિઝ શહેર નજીક કેરિબિયન…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જંતિલે
બૅલિની, જંતિલે (જ. 1429, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1507) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. ચિત્રકાર જૅકોપો બૅલિનીના પુત્ર. 1470માં પિતા જૅકોપોના મૃત્યુ સુધી જંતિલેએ પિતાના સ્ટુડિયોમાં તાલીમ લીધી. સ્વતંત્ર રીતે કામ કરતા થયા ત્યારે તેમની ગણના વેનિસના ટોચના ચિત્રકારોમાં થવા લાગી. રોમન સમ્રાટ ફ્રેડરિક ત્રીજાએ જંતિલેને દરબારી ચિત્રકારનો દરજ્જો આપ્યો. સમ્રાટે 1479માં…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જિયોવાની
બૅલિની, જિયોવાની (જ. 1430, વૅનિસ, ઇટાલી; અ. 1516) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. પિતા જૅકોપો બૅલિનીના સ્ટુડિયોમાં તેમણે તાલીમ મેળવી. ચિત્રકાર આન્દ્રેઆ માન્તેન્યાની શૈલીનો જિયોવાની પર ઘેરો પ્રભાવ જોવા મળે છે. પરંતુ ચિત્રકલામાં તેમની નિજી સિદ્ધિઓ તેને રેનેસાંના ટોચના કલાકારોમાં સ્થાન અપાવે છે. તેમના શિષ્યોમાં જ્યૉર્જોને તથા ટિશ્યોં જેવા મહાન ચિત્રકારોનો…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જૅકોપો
બૅલિની, જૅકોપો (જ. 1400, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1470) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. જંતિલે દ ફૅબ્રિયાનોના હાથ નીચે જૅકોપોએ 1423માં તાલીમ લીધી હતી. જૅકોપોનાં ચિત્રોમાં ઘણી ઊંડી ગૉથિક અસર જોવા મળે છે. માત્ર ચાર જ ચિત્રો એવાં બચ્યાં છે, જે જૅકોપોએ જ ચીતર્યાં છે તેમ નિ:શંક કહી શકાય. આ ચિત્રોમાં માનવ-આકૃતિઓ…
વધુ વાંચો >બેલિન્સ્કી, વિસારિયૉન ગ્રિગોરિયેવિચ
બેલિન્સ્કી, વિસારિયૉન ગ્રિગોરિયેવિચ (જ. 11 જૂન 1811, વિયાપોરી, રશિયા; અ. 7 જૂન 1848, સેન્ટ પીટર્સબર્ગ) : રશિયન સાહિત્યના ખ્યાતનામ વિવેચક. તેઓ રશિયાના મૂલગામી બુદ્ધિમાનોના ‘પિતામહ’ તરીકે ઓળખાતા હતા. મૉસ્કો યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ પત્રકાર તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ (1832). તેમના નોંધપાત્ર વિવેચનાત્મક લેખો 1834માં ‘મોલ્વા’ નામના અખબારમાં પ્રસિદ્ધ થયા હતા.…
વધુ વાંચો >બૅલિસ, વિલિયમ મૅડોક (સર)
બૅલિસ, વિલિયમ મૅડોક (સર) (જ. 1860, વૉલ્વર હૅમ્પટન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1924) : દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના અગ્રણી નિષ્ણાત. તેમણે લંડનની યુનિવર્સિટી કૉલેજ ખાતે વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો અને 1888થી 1924 દરમિયાન ત્યાં દેહધર્મવિદ્યા વિશે અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. તેમણે મોટા ભાગનું સંશોધનકાર્ય તેમના સાથી અર્નેસ્ટ હેનરી સ્ટાલિંગના સહયોગમાં કર્યું. એમાં સૌથી મહત્વની સંશોધન-કામગીરી તે કાર્ડિયો-વૅસ્ક્યુલર તંત્રનો…
વધુ વાંચો >બક, પર્લ
બક, પર્લ (જ. 26 જૂન 1892, હિલ્સબરો, વેસ્ટ વર્જિનિયા; અ. 6 માર્ચ 1973, ડેન્બી, વર્મોન્ટ) : જગપ્રસિદ્ધ અમેરિકન નવલકથાકાર. તેમનાં માતાપિતા મિશનરી હોવાના કારણે તેમનો ઉછેર ચીન દેશમાં થયેલો. તેમણે ઉચ્ચતર શિક્ષણ અમેરિકામાં લીધું હતું. પરંતુ શિક્ષણકાર્ય નિમિત્તે તેઓ 1917માં ચીન પાછાં ફર્યાં. તેમનું લગ્ન જૉન બક સાથે થયું હતું,…
વધુ વાંચો >બકરાં
બકરાં આર્થિક ર્દષ્ટિએ એક અગત્યનું સસ્તન પ્રાણી. પાલતુ બકરાંનો સમાવેશ પશુધન(live stock)માં કરવામાં આવે છે. માનવી માટે તેનું દૂધ પૌષ્ટિક ખોરાકની ગરજ સારે છે, માંસાહારીઓ માટે તેનું માંસ સ્વાદિષ્ટ ગણાય છે, જ્યારે તેના વાળમાંથી પહેરવા માટેનાં ગરમ કપડાં, ઓઢવા માટેનાં કામળી, ધાબળા અને શાલ તેમજ ગાલીચાઓ જેવી ચીજો બનાવાય છે.…
વધુ વાંચો >બકસર
બકસર : બિહાર રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં વાયવ્ય છેડે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 23° 35´ ઉ. અ. અને 83° 59´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,633.60 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને વાયવ્ય તરફ ઉત્તરપ્રદેશનો બલિયા જિલ્લો, પૂર્વ તરફ રાજ્યનો ભોજપુર જિલ્લો,…
વધુ વાંચો >બકા
બકા : બકા એટલે સ્થિતિ. ‘પરમાત્મામાં સ્થિતિ’ને ‘સૂફી બકા’ કહે છે. ‘પરમાત્મામાં વાસ કરવો’, ‘સર્વવ્યાપી સત્તા સાથે આત્માનું એકરૂપ થવું’ વગેરેનો ‘બકા’ શબ્દથી બોધ થાય છે. પાછળથી સૂફી જ એને ચરમ લક્ષ્ય માનવા લાગ્યા. સૂફીઓનું કહેવું છે કે ‘બકા’ એ ‘ફના’ પછીની સ્થિતિ છે. ફનાની અવસ્થામાં અહં માત્રનો નિરોધ થઈ…
વધુ વાંચો >બકાન લીમડો
બકાન લીમડો : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલીએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Melia azedarach Linn. (સં. पर्वत – निंब, महानिंब, रम्यक; હિં. बकाईन, द्रेक; બં. મહાનીમ, ઘોરા નીમ; મ. પેજી્ર; ગુ. બકાન લીમડો; અં. Persian Lilac, Bead tree) છે. તે 9.0થી 12.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું મધ્યમ કદનું પર્ણપાતી…
વધુ વાંચો >બકુલ
બકુલ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સેપોટેસી કુળની વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimusops elengi Linn. (સં. બં. बकुल; મ. બકુલી; હિં. मोलसरी; ગુ. બકુલ, બોરસલ્લી, વરશોલી; અં. Bullet wood) છે. તે ભારતીય દ્વીપકલ્પ અને આંદામાનના ટાપુઓમાં થતું નાનાથી માંડી મોટું 3 મી.થી 10 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવતું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >બકુલબનેર કવિતા
બકુલબનેર કવિતા (1976) : સ્વાતંત્ર્યોત્તર કાળના અસમિયા કવિ આનંદચન્દ્ર બરુવાનો કાવ્યસંગ્રહ. આ સંગ્રહ માટે એમને 1977માં કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો વર્ષના શ્રેષ્ઠ અસમિયા પુસ્તકનો ઍવૉર્ડ મળ્યો હતો. વળી અસમિયા સાહિત્ય અકાદમી તરફથી પણ એમને પારિતોષિક અપાયું હતું. એમનાં કાવ્યો એટલાં બધાં લોકપ્રિય થયાં કે અસમિયા સાહિત્યમાં એ બકુલબનના કવિ તરીકે ઓળખાવા…
વધુ વાંચો >બકુલાદેવી
બકુલાદેવી (ઈ.સ. 1022–1064) : ગુજરાતના સોલંકી વંશના રાજા ભીમદેવ પહેલાની ઉપપત્ની. ‘બકુલા’નું પ્રાકૃત રૂપ ‘બઉલા’ છે, જે જૈન પ્રબંધોમાં પ્રયોજાયેલું. એ સમયની નાગરી લિપિમાં ब અને च લગભગ સરખા લખાતા, આથી હસ્તપ્રતોમાં ‘बउला’ હતું તેને બદલે કેટલાકે સરતચૂકથી ‘चउला’ વાંચ્યું; ને એના પરથી ગુજરાતી નવલકથાકારોએ એનું વળી ‘ચૌલાદેવી’ એવું ‘ઇદં…
વધુ વાંચો >બકુલેશ
બકુલેશ (જ. 11 ઑગસ્ટ 1910, કોઠારા, તા. અબડાસા, કચ્છ; અ. 5 નવેમ્બર 1957, મુંબઈ) : ગુજરાતી વાર્તાકાર અને પત્રકાર. મૂળ નામ ગજકંદ રામજી અર્જુન. શાળા સુધીનો અભ્યાસ. બાળપણથી ચિત્રકળામાં રસ. અભ્યાસકાળ દરમિયાન સાપ્તાહિક પત્રોમાં નોકરી તથા ફિલ્મી જાહેરાતનાં સુશોભનો કરી તેઓ પોતાનો નિર્વાહ કરતા. પત્રકારત્વથી દૂર રહેવાની પિતાની સલાહ અવગણીને…
વધુ વાંચો >બકોર પટેલ
બકોર પટેલ : ગુજરાતી બાળભોગ્ય કથાશ્રેણીનું જાણીતું પાત્ર. ‘બકોર પટેલ’ (ચોથો–પાંચમો દાયકો) એ બાલસાહિત્યકાર હરિપ્રસાદ મણિરાય વ્યાસ(25-5-1904 – 13-7-1980)કૃત ત્રીસ ભાગની કથાશ્રેણી છે અને બકોર પટેલ એ આ શ્રેણીનું મુખ્ય, બાળખ્યાત અને બાળપ્રિય એવું પાત્ર છે. ગુજરાતી બાલકથાસાહિત્યમાં હાસ્યરસનો પ્રવાહ વહેવડાવવામાં અને તેને સુઘટ્ટ બનાવવામાં જે કેટલાંક પાત્રોનો ફાળો છે,…
વધુ વાંચો >