Space science

વૅન્ગાર્ડ ઉપગ્રહ : અંતરીક્ષયુગની શરૂઆતમાં અમેરિકાએ પ્રક્ષેપિત કરેલા વૅન્ગાર્ડ-1 અને વૅન્ગાર્ડ-2 નામના ઓછા વજનના ઉપગ્રહો. એ જ (વૅન્ગાર્ડ) નામનાં પ્રમોચન વાહનો દ્વારા તે પ્રક્ષેપિત કર્યાં હતાં. આ બંને ઉપગ્રહોની ભ્રમણકક્ષા લંબવર્તુળાકાર (elliptical) હતી. માર્ચ 17, 1958ના રોજ પ્રક્ષેપિત કરવામાં આવેલા વૅન્ગાર્ડ1 ઉપગ્રહ દ્વારા પૃથ્વીના વાસ્તવિક આકાર વિશે પહેલી વખત જાણકારી…

વૉસ્ખોડ : સોવિયેત રશિયાના પ્રથમ સ-માનવ અંતરીક્ષયાન ‘વૉસ્ટૉક’માં થોડું રૂપાંતર કરીને તૈયાર કરવામાં આવેલું ‘વૉસ્ખોડ’. તે અંતરીક્ષયાનમાં ત્રણ યાત્રીઓ બેસી શકે તેવી વ્યવસ્થા હતી. પ્રથમ અંતરીક્ષયાન ‘વૉસ્ટૉક’માં ઉતરાણ સમયે યાત્રી તેની બેઠક સાથે બહાર ફેંકાય તેવી વ્યવસ્થા હતી, પરંતુ ‘વૉસ્ખોડ’ યાનમાં એ પ્રકારની વ્યવસ્થા નહોતી અને યાત્રીઓ છેવટ સુધી યાન…

વૉસ્ટૉક અંતરીક્ષયાન : સોવિયેત રશિયાના પ્રથમ સ-માનવ અંતરીક્ષયાન શ્રેણીનું કોઈ પણ અંતરીક્ષયાન. આ શ્રેણીમાં કુલ છ અંતરીક્ષયાનો હતાં, જેમાંના વૉસ્ટૉક-1 યાનમાં સોવિયેત અંતરીક્ષયાત્રી યુરી ગેગેરીને 12 એપ્રિલ, 1961ના રોજ સૌપ્રથમ અંતરીક્ષયાત્રા કરી હતી. વૉસ્ટૉક અંતરીક્ષયાનમાં ગોળાકાર અંતરીક્ષયાત્રી-કક્ષ (cosmonaut’s cabin) હતો, જેની સાથે પ્રમોચન-રૉકેટનો છેલ્લો તબક્કો જોડાયેલો હતો. અંતરીક્ષયાત્રી-કક્ષનો વ્યાસ 2.3…

શ્રીહરિકોટા અંતરીક્ષ કેન્દ્ર (SHAR) : ચેન્નાઈથી ઉત્તરમાં 100 કિમી. દૂર આવેલા શ્રીહરિકોટા ટાપુ ઉપર સ્થાપવામાં આવેલું ઇસરોનું એક માત્ર ઉપગ્રહ-પ્રક્ષેપણ-કેન્દ્ર. અહીંથી પૂર્વ દિશામાં ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપિત કરી શકાય છે તેથી તેનું મહત્વ વિશેષ છે. ઉપગ્રહના પ્રક્ષેપણ અંગે જરૂરી બધી તકનીકી સુવિધા ઉપરાંત પ્રક્ષેપણ-રૉકેટમાં વપરાતા ઘન પ્રોપેલન્ટ બનાવવાનું એક કારખાનું અને પ્રવાહી…