Physics
ઍટમ્સ ફૉર પીસ
ઍટમ્સ ફૉર પીસ (Atoms for Peace) : અણુશક્તિના શાંતિમય ઉપયોગને પ્રોત્સાહન મળે તે હેતુથી અમેરિકાએ કરેલી ભલામણ. ડિસેમ્બર 1953માં તે સમયના અમેરિકાના પ્રમુખ ડ્વાઇટ આઇઝનહોવરે (1953-61) આંતરરાષ્ટ્રીય અણુશક્તિ મંડળ(International Atomic Energy Agency)ની સ્થાપના કરવા અંગેની ભલામણ કરી હતી. એટલું જ નહિ, પરંતુ અણુશક્તિના શાંતિમય ઉપયોગને ઉત્તેજન મળતું રહે તે માટે…
વધુ વાંચો >ઍડિસન, ટૉમસ આલ્વા
ઍડિસન, ટૉમસ આલ્વા (જ. 11 ફેબ્રુઆરી 1847, ઓહાયો; અ. 18 ઑક્ટોબર 1931, વેસ્ટ ઑરેન્જ ન્યૂ જર્સી) : ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધના અગ્રણી અમેરિકન સંશોધક. સૅમ્યુઅલ ઑગ્ડન અને નાન્સી ઇલિયટ એડિસનનાં ચાર બાળકોમાં સૌથી નાના. સાત વર્ષની ઉંમરે તેમનું શાળાશિક્ષણ શરૂ થયું, પણ ત્રણ માસ પછી શિક્ષકે તેમને મંદબુદ્ધિના કહી શાળામાંથી કાઢી…
વધુ વાંચો >ઍડિંગ્ટન, આર્થર સ્ટેનલી (સર)
ઍડિંગ્ટન, આર્થર સ્ટેનલી (સર) (જ. 28 ડિસેમ્બર 1882, કૅન્ડલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 નવેમ્બર 1944, કેમ્બ્રિજ) : આધુનિક સમયના મહાન અંગ્રેજ ખગોળવેત્તા. ખ્રિસ્તી ધર્મના એક પેટા ‘ક્વેકર’ સંપ્રદાયી માબાપને ત્યાં તેમણે જન્મ લીધો હતો. પિતા સ્થાનિક શાળાના મુખ્ય શિક્ષક હતા; કેમ્બ્રિજની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં અભ્યાસ કરીને 1904માં ગણિતના વિષયના ‘ફેલો’ તરીકે નિમાયા…
વધુ વાંચો >ઍનિમૉમિટર
ઍનિમૉમિટર (anemometer) : પવનની ઝડપ માપવા માટેનું સાધન. રૉબિન્સન અથવા વાડકા આકારના ઍનિમૉમિટર(Cup animometer)માં ચાર ગોળાર્ધ વાડકાઓને, તેમની અંતર્ગોળ સપાટીઓ પરિભ્રમણ(rotation)ની દિશામાં જ હોય તે રીતે, એકબીજાને લંબ આવેલી ચાર ભુજાઓ ઉપર જકડેલા હોય છે. આખું તંત્ર પવનની ઝડપને લગભગ અનુપાતિક (proportional) દરે પ્રચક્રણ (spin) કરતું હોય છે. અદ્યતન વાડકા…
વધુ વાંચો >ઍનેરૉઇડ બૅરોમિટર
ઍનેરૉઇડ બૅરોમિટર (aneroid barometer) : હવાનું દબાણ માપવા માટેનું નિષ્પ્રવાહી વાયુભારમાપક. બૅરોમિટરના મુખ્ય પ્રકારોમાં ફૉર્ટિનનું પારાનું બૅરોમિટર અને નિષ્પ્રવાહી બૅરોમિટરનો સમાવેશ થાય છે. આ બૅરોમિટરમાં પારો કે બીજું કોઈ પ્રવાહી વપરાતું ન હોવાથી તે વજનમાં હલકું અને પ્રવાસમાં સાથે ફેરવવામાં સુગમ રહે છે. આ સાધનમાં ધાતુના પાતળા પતરાની બંધ નળાકાર…
વધુ વાંચો >ઍનોડાઇઝિંગ
ઍનોડાઇઝિંગ : ધાતુની સપાટી ઉપર, ખાસ કરીને ઍલ્યુમિનિયમ ધાતુ ઉપર, વિદ્યુતની મદદથી ઍનોડિક ઉપચયન (oxidation) મારફત ઑક્સાઇડનું પડ ચડાવવાની ક્રિયા. ઍનોડાઇઝિંગ વિદ્યુતઢોળ (electroplating) ચડાવવાની ક્રિયાથી ઊલટી ક્રિયા છે. વિદ્યુતઢોળ ચડાવવામાં એક ધાતુની સપાટી ઉપર તે જ અથવા અન્ય ધાતુનું પડ ચડાવવામાં આવે છે, જ્યારે ઍનોડાઇઝિંગની ક્રિયામાં આ પડ ધાતુની અંદરથી…
વધુ વાંચો >ઍન્ટેના
ઍન્ટેના અવકાશમાં વિદ્યુતચુંબકીય તરંગનો પ્રસાર કરનાર તથા અવકાશમાં આવેલા વિદ્યુતચુંબકીય તરંગને ઝીલનાર, સંચારણ-પદ્ધતિનો એક અગત્યનો ઘટક. તે અવકાશ અને સંચારણ(transmission)લાઇન વચ્ચે પરિવર્તક જેવું કાર્ય કરે છે. પ્રસારણ તંત્રનો તે સૌથી છેલ્લો ઘટક છે જ્યારે અભિગ્રાહી બાજુનો પ્રથમ ઘટક છે. મૅક્સવેલના વિદ્યુતચુંબકીય તરંગોના સિદ્ધાંતનું સર્વપ્રથમ પ્રાયોગિક નિદર્શન, 1877માં હર્ટ્ઝે પોતે બનાવેલા…
વધુ વાંચો >એન્ટ્રૉપી
એન્ટ્રૉપી (entropy) : ઉષ્માગતિક પ્રણાલીની અવ્યવસ્થાની સ્થિતિ સાથે સંકળાયેલી એક અમૂર્ત (abstract) સંકલ્પના (concept). પ્રણાલીમાં પ્રવર્તતી અનિશ્ચિતતા (randomness), સંભ્રમ (confusion), ઘોંઘાટ (noise) અને ક્ષીણતા(decay)નું તે માપ છે. મૂળે ઉષ્માના સ્થાનાન્તરના અભ્યાસમાંથી ઉદભવેલ આ સંકલ્પનાનું મહત્વ ભૌતિક, જૈવ તથા સમાજશાસ્ત્રો અને માહિતી સિદ્ધાંત (information theory) ઉપરાંત વિશ્વના ભાવિ અંગેની વિચારણા જેવાં…
વધુ વાંચો >ઍન્ડરસન કાર્લ ડેવિડ
ઍન્ડરસન, કાર્લ ડેવિડ (જ. 3 સપ્ટેમ્બર 1905, ન્યૂયૉર્ક; અ. 11 જાન્યુઆરી 1991, સાન મેરિનો, કૅલિફૉર્નિયા) : સુપ્રસિદ્ધ ભૌતિકશાસ્ત્રી. પ્રતિદ્રવ્ય(anti-matter)ના પ્રથમ શોધિત કણ પૉઝિટ્રૉન કે ઍન્ટિઇલેક્ટ્રૉનની શોધ માટે 1936માં ભૌતિકશાસ્ત્ર માટેનું નોબેલ પારિતોષિક તેમને હેસ વિક્ટર ફ્રાંઝ સાથે સંયુક્ત રીતે આપવામાં આવ્યું હતું. 1930માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટેક્નૉલૉજી, પાસાડેનામાંથી પીએચ.ડી.ની…
વધુ વાંચો >ઍન્ડરસન ફિલિપ વૉરન
ઍન્ડરસન ફિલિપ વૉરન (જ. 13 ડિસેમ્બર 1923, ઇન્ડિયાના-પોલિસ, ઇન્ડિયાના, યુ.એસ.; અ. 29 માર્ચ 2020 ન્યૂજર્સી, યુ. એસ.) : ઉચ્ચ ઇલેક્ટ્રૉનિક પરિપથિકી-(advanced electronic circuitry)માં કરેલા પ્રદાન માટે નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર ભૌતિકશાસ્ત્રી. હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યા પછી ત્યાં તેમણે 1949માં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. એ વર્ષમાં ઍન્ડરસન બેલ ટેલિફોન લેબૉરેટરીઝમાં જોડાયા.…
વધુ વાંચો >