History of India

ત્રિપાઠી, આર. એસ. (જ. 1904, રાયબરેલી) : પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસના સંશોધક તથા વિદ્વાન. એમનું પૂરું નામ ત્રિપાઠી રમાશંકર હતું. એમણે એમ.એ.ની ડિગ્રી લખનૌ યુનિવર્સિટીમાંથી અને પીએચ.ડીની ડિગ્રી લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી મેળવી હતી. એમણે લંડનની સ્કૂલ ઑવ્ ઓરિએન્ટલ સ્ટડીઝમાં યુ.પી. સરકારના સ્કૉલર તરીકે કામ કર્યું હતું. એ પછી બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાં પ્રાચીન…

ત્રિપાઠી, આર. પી. : મધ્યકાલીન ભારતીય ઇતિહાસના વિદ્વાન. એમનું પૂરું નામ ત્રિપાઠી રામપ્રસાદ હતું. એમણે ભારતમાં એમ.એ. સુધી અભ્યાસ કર્યા પછી લંડન જઈને ત્યાંની યુનિવર્સિટીની ડી.એસ.સી.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી હતી. તેઓ અલ્લાહાબાદ યુનિવર્સિટીમાં ઇતિહાસના પ્રાધ્યાપક હતા. એમનું ‘સમ આસ્પેકટ્સ ઑવ્ મુસ્લિમ ઍડ્મિનિસ્ટ્રેશન’ નામનું પુસ્તક 1936માં પ્રસિદ્ધ થયું હતું. તેની બીજી…

દક્ષિણ કોસલ : દક્ષિણ ભારતમાં આવેલું કોસલ (કોશલ) જનપદ. હાલના ઉત્તરપ્રદેશના ઉત્તરપૂર્વ ભાગમાં આવેલા અવધમાં કોસલ (કોશલ) નામે જનપદ આવ્યું હતું. અયોધ્યા, સાકેત અને શ્રાવસ્તી નગરી એ જનપદમાં આવી હતી. એનાથી ભિન્ન કોસલ નામે એક બીજું જનપદ દક્ષિણ ભારતમાં આવ્યું હતું, એ દક્ષિણ કોસલ તરીકે ઓળખાતું. મહાભારતના સભાપર્વમાં સહદેવે દક્ષિણમાં…

દત્તદેવી : ગુપ્ત સમ્રાટ સમુદ્રગુપ્ત (શાસનકાળ આશરે ઈ. સ. 330–380)ની પ્રધાન મહિષી. સંભવત: એ કદમ્બ કુળની રાજકુમારી અને કકુત્સ્થ વર્માની પુત્રી હતી. સમુદ્રગુપ્તના એરણ (મ. પ્ર.) શિલાસ્તંભલેખમાં સમુદ્રગુપ્ત તેમજ તેની રાણી દત્તદેવીના ઉદાત્ત ચરિતની પ્રશસ્તિ કરેલી છે. આ લેખમાં દત્તદેવીને પતિપરાયણ, સન્માર્ગનું અવલંબન કરનાર વ્રતિની અને શીલસંપન્ન હોવાનો તથા પોતાના…

દત્ત, બટુકેશ્વર (જ. 18 નવેમ્બર 1910, કાનપુર; અ. 20 જુલાઈ 1965 ન્યૂ દિલ્હી) : અગ્રણી ક્રાંતિકારી તથા સ્વાતંત્ર્યસૈનિક. તેમનો જન્મ મધ્યમ વર્ગના બંગાળી કાયસ્થ કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતાને કાનપુરમાં ખાનગી નોકરી હતી. તેમણે કાનપુરમાં અભ્યાસ કરી 1925માં મૅટ્રિકની પરીક્ષા પસાર કરી. કાનપુરમાં માલ રોડ ઉપર સાંજના સમય બાદ અંગ્રેજો…

દત્તામિત્રી : પ્રાચીન ભારતનું એક શહેર. તેનું બીજું નામ સૈવીર હતું. મહાભારતમાં દિમિત્રનો ‘દત્તમિત્ર’ તરીકે ઉલ્લેખ છે. અર્જુને સૌવીર રાજાને હરાવ્યો હતો, જે કદાચ સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છનો રાજા હશે. બાક્ષિક(બેક્ટ્રિયા)ના યવન રાજા દિમિત્રે (દિમિત્રિયસે) ભારત પર ભારે આક્રમણ કરીને ગંગાપ્રદેશ, ગંધાર, મથુરા, પંચાલ, સાકેત, પુષ્પપુર, મધ્યમિકા વગેરે જીતી લીધેલાં. દિમિત્રના પિતા સેતુ…

દધિવાહન (જ. ઈ. પૂ. 601–603; અ. ઈ. સ. પૂ. 556) : ચંપાપુરીના રાજા રણવીરનો પુત્ર. આ વંશની ઈ. સ. પૂ.ની છઠ્ઠી સદી પહેલાં 5–6 પેઢીની તૂટક હકીકત મળે છે. જૈન ગ્રંથોમાંથી ઉપલબ્ધ માહિતી અનુસાર કુશસ્થળ ઉપર પ્રસેનજિતથી છઠ્ઠી પેઢીએ દધિવાહન અંગદેશની રાજ્યગાદી પર બેઠો. તેને (1) અભયાદેવી (2) પદ્માવતી અને…

દદ્ધ 2જો : ગૂર્જરનૃપતિ વંશના સ્થાપક દદ્ધ-1લાનો પૌત્ર. મૈત્રક કાલ દરમિયાન ઉત્તર લાટમાં ગૂર્જરનૃપતિ વંશનું શાસન પ્રવર્તેલું. એની રાજધાની આરંભમાં નાન્દીપુરી કે નાન્દીપુર (નાંદોદ) હતી. આ રાજવંશના સ્થાપક દદ્ધ 1લાનો પૌત્ર અને જયભટ-વીતરાગનો પુત્ર દદ્ધ 2જો હતો. એના શાસનકાલનાં પાંચ દાનશાસન મળ્યાં છે, જે કલચુરિ સંવત 380(ઈ. સ. 629)થી ક.…