Geology
સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૂસ્તરીય)
સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૂસ્તરીય) : ભારતના પંજાબ રાજ્ય તેમજ પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંત બંનેમાંથી પસાર થતી હારમાળા. પ્રાકૃતિક ભૂસ્તરશાસ્ત્ર તેમજ સ્તરવિદ્યાત્મક અભ્યાસ માટે સૉલ્ટ-રેન્જ ભારત–પાકિસ્તાન બંનેનો મહત્વનો વિસ્તાર ગણાય છે. ઘણા જૂના સમયથી આ વિસ્તાર તરફ ભૂસ્તરવિદોનું ધ્યાન દોરાયેલું. તેમાં જીવાવશેષયુક્ત સ્તરો રહેલા છે માટે તે મહત્વની છે. તે ઉપરાંત તેમાં જુદા જુદા…
વધુ વાંચો >સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૌગોલિક)
સૉલ્ટ-રેન્જ (ભૌગોલિક) : પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંતના ઉત્તર ભાગમાં, સિંધુ અને જેલમ નદીઓની ખીણો વચ્ચે આવેલી ટેકરીઓ તેમજ ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતા પર્વતોની શ્રેણી. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 71° પૂ. રે.થી 74° પૂ. રે. વચ્ચે પૂર્વ–પશ્ચિમ વિસ્તરેલી છે. તળેટી ટેકરીઓના નીચલા ઢોળાવોમાં રહેલા વિસ્તૃત સિંધવ-નિક્ષેપોને કારણે તેને ક્ષાર-હારમાળા (salt-range) નામ અપાયેલું છે.…
વધુ વાંચો >સૉસ્યુરાઇટીકરણ (Sossuritisation)
સૉસ્યુરાઇટીકરણ (Sossuritisation) : સૉસ્યુરાઇટ બનવાની પ્રક્રિયા. બેઝિક (કૅલ્શિયમધારક) પ્લેજિયોક્લેઝનું સૉસ્યુરાઇટ નામના લાક્ષણિક ખનિજજૂથમાં પરિવર્તન પામવાની પ્રક્રિયા. આ લાક્ષણિક ખનિજજૂથમાં ઝૉઇસાઇટ, ક્લોરાઇટ, ઍમ્ફિબોલ અને કાર્બોનેટ ખનિજોનો સમાવેશ થાય છે. અર્થાત્ બેઝિક પ્લેજિયોક્લેઝનું પરિવર્તન કૅલ્સાઇટ, અબરખ અથવા તેને સમકક્ષ અન્ય કોઈ પણ પડગુંથિત ખનિજમાં તેમજ ક્વચિત્ મળી આવતા રંગવિહીન ઍમ્ફિબોલ (જે એપિડૉટને…
વધુ વાંચો >સૌફ્રિયેર પર્વત (Soufriere Mount) :
સૌફ્રિયેર પર્વત (Soufriere Mount) : કૅરિબિયન સમુદ્રમાંના લઘુ ઍન્ટિલિઝ ટાપુજૂથમાં સેન્ટ વિન્સેન્ટ ટાપુ પર આવેલો સક્રિય જ્વાળામુખી પર્વત. 1,234 મીટરની ઊંચાઈ ધરાવતો સેન્ટ વિન્સેન્ટ ટાપુ સુંદર ભૌમિતિક આકાર ધરાવે છે. 1812માં અને ફરીથી 1902માં તેનાં પ્રચંડ પ્રસ્ફુટનો થયેલાં, તે વખતે અડધા ટાપુનો નાશ થયેલો અને અંદાજે 2,000 લોકોનાં મૃત્યુ થયેલાં.…
વધુ વાંચો >સ્કાર્ન
સ્કાર્ન : કણશ: વિસ્થાપન દ્વારા ઉદભવેલો વિશિષ્ટ ખડકપ્રકાર. સ્વીડનના ખાણિયાઓએ ધાતુખનિજ શિરાઓના સંપર્કમાં રહેલી ખડક-દીવાલોમાં મળતા ઘેરા રંગવાળા ખનિજ વિભાગો માટે આપેલું નામ. પછીથી આ નામ એ પ્રકારના સ્થૂળ દાણાદાર ખડક માટે અથવા ચૂનાખડક કે ડોલોમાઇટ પર ઉષ્ણ સિલિકા-સમૃદ્ધ દ્રાવણો કે ઍસિડિક વાયુબાષ્પની પ્રક્રિયાને કારણે ઉદભવતા ખનિજસમૂહો માટે પણ વપરાતું…
વધુ વાંચો >સ્કૅન્ડિયમ (scandium)
સ્કૅન્ડિયમ (scandium) : આવર્તક કોષ્ટકના 3જા (અગાઉના IIIA) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Sc. સ્વીડનના કૃષિરસાયણવિદ લાર્સ નિલ્સને યુક્ઝેનાઇટ (euxenite) અયસ્કમાંથી એક નવા ઑક્સાઇડને અલગ પાડ્યો અને તેને પોતાની માતૃભૂમિ (homeland) પરથી સ્કૅન્ડિયા અને તત્વને સ્કૅન્ડિયમ નામ આપ્યું. આ અગાઉ મેન્દેલિયેવે પોતાનું આવર્તક કોષ્ટક બનાવતી વખતે કોષ્ટકમાં આ તત્વની જગા ખાલી…
વધુ વાંચો >સ્કેપોલાઇટ
સ્કેપોલાઇટ : મારીઆલાઇટ, ડાયપાયર, મિઝોનાઇટ અને મીઓનાઇટ ખનિજોને સમાવી લેતા ખનિજ જૂથ માટેનું સામૂહિક નામ. તે વર્નેરાઇટના નામથી પણ ઓળખાય છે. તેમનું સામૂહિક રાસાયણિક બંધારણ દર્શાવતું સૂત્ર (Na, Ca, K) 4Al3 (Al, Si)3 Si6O24 (Cl, F, OH, CO3, SO4) મુકાય છે. બીજી રીતે, મારીઆનાઇટ = 3 આલ્બાઇટ + NaCl, મીઓનાઇટ…
વધુ વાંચો >સ્કોરિયા (scoria)
સ્કોરિયા (scoria) : જ્વાળામુખીજન્ય (કુદરતી) ધાતુમળ. જુદા જુદા કદના પ્રસ્ફુટિત જ્વાળામુખીજન્ય ટુકડાઓથી બનેલું દ્રવ્ય. સ્કોરિયા મોટે ભાગે ઘેરા રંગવાળો, ઓછો વજનદાર, અંશત: કાચમય અને અંશત: સ્ફટિકમય કણરચનાવાળો અને બેઝિક બંધારણવાળો હોય છે. તે વિશિષ્ટપણે અસંખ્ય અનિયમિત કોટરો કે બખોલોની કોષમય લાક્ષણિકતાવાળો હોય છે. સ્કોરિયાનું કણદ્રવ્ય જો 4 મિમી.થી 32 મિમી.…
વધુ વાંચો >સ્કોરોડાઇટ (scorodite)
સ્કોરોડાઇટ (scorodite) : ફેરિક આર્સેનેટ. રાસા. બં. : FeAsO4·2H2O. આર્સેનિક પેન્ટોક્સાઇડ 49.8 %, લોહ સિક્વિઑક્સાઇડ 34.6 %, જળમાત્રા : 15.6 %. સ્ફ. વર્ગ : ઑર્થોરહોમ્બિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ત્રિપાર્શ્વીય, અષ્ટકોણીય, મૃણ્મય, દળદાર. સંભેદ : (120) અપૂર્ણ, (010) અને (100) પર આંશિક. પ્રભંગ : ખરબચડો, બરડ. ચમક : કાચમયથી આછા…
વધુ વાંચો >સ્કોલેસાઇટ
સ્કોલેસાઇટ : કૅલ્શિયમ ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ. રાસાયણિક બંધારણ : CaO·A12O3 · 3SiO2·3H2O. સિલિકા : 45.9 %. ઍલ્યુમિના : 26 %. કૅલ્શિયમ ઑક્સાઇડ : 14.3 %. જળમાત્રા : 13.8 %. સ્ફ. વર્ગ : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : નાજુક પ્રિઝમેટિક સ્ફટિકો; ગાંઠમય, દળદાર, રેસાદાર કે વિકેન્દ્રિત પણ હોય. યુગ્મતા : (010) ફલક પર,…
વધુ વાંચો >