વનસ્પતિશાસ્ત્ર
કંકોડાં (કંટોલાં)
કંકોડાં (કંટોલાં) : શાકફળ. સં. कर्कोटकी, कंटफला, स्वादुफला; હિં. खेखसा, ककोडा. ककरौल; મ. कर्टोली, कांटली, फाकली; બં. कांकरोल; લૅ : Mormodica dioica Roxb. એ પ્રસિદ્ધ ચોમાસું શાકફળ છે. ભારતમાં તેના વેલા સર્વત્ર ડુંગરાળ જમીનમાં, ચોમાસાના વરસાદ પછી આપોઆપ ઊગી નીકળે છે. વાડ કે ઝાડ-ઝાંખરાં ઉપર તેના વેલા ફેલાય છે. તેમાં…
વધુ વાંચો >કંથાર (કાળો કંથારો) – કંથેર
કંથાર (કાળો કંથારો) – કંથેર : વનૌષધિ. સં. कन्थारि, कन्थार, गृध्रनखी, वक्र- कंटका, काकादनी, अहिंस्रा; હિ. कन्थारि, कन्धारी, हैंसा; મ. कांथारी, कंथाबेल; બં. कालियाकडा, कांटागुडकाभाई; અં. Cather Plant; લૅ. Capparis Sepiaria Linn. કુળ-કેપેરિડેસી. કંથાર કે કંથારીની મોટી અને ખૂબ લાંબી કાષ્ઠમય વેલો ગુજરાતમાં ખેતરની વાડો પર બાવળ, થોર જેવી ઝાડીઓ…
વધુ વાંચો >કંપિલો
કંપિલો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફોરબિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mallotus philippensis Muell. (સં. કમ્પિલક; હિં. કમલા, સિંદૂર, રોહિણી; બં. કમલા; મ. શેંદૂરી; ગુ. કંપિલો; તે. કુંકુમ, સિંદૂરી; તા. કુંગુમમ; અં. મંકી ફેસ ટ્રી, કમલા ટ્રી) છે. તેના સહસભ્યોમાં હુરા, મોગો, રબર, ઓખરાડ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તે…
વધુ વાંચો >કાઇનિન
કાઇનિન : વનસ્પતિ અંત:સ્રાવનો એક પ્રકાર. મિલર અને તેમના સહકાર્યકરોએ (1956) હેરિંગના શુક્રકોષીય DNA(ડિઑક્સિ-રાઇબૉન્યૂક્લિઇક ઍસિડ)માંથી શુદ્ધ સ્ફટિક-સ્વરૂપે પ્યુરીન પ્રાપ્ત કર્યું અને તેનું નામ કાઇનેટિન આપ્યું; કારણ કે સંવર્ધન-માધ્યમમાં રહેલા તમાકુના કોષોમાં તે કોષરસ-વિભાજન(cytokinesis)ની ક્રિયાને ઉત્તેજે છે. તે DNAના ડિઑક્સિએડિનોસાઇનમાંથી પ્રાપ્ત થતી નીપજ છે. ‘સાયટોકાઇનિન’ એવાં સંયોજનો માટે વપરાતું નામ છે,…
વધુ વાંચો >કાકડ (ખુસિંબ)
કાકડ (ખુસિંબ) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા બસૅરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Garuga pinnata Roxb. (સં. કર્કટક; મ. કાંકડ, કુડક; હિં. કાંકડ, ગંગેરુઆ, ખાખટ; ક. વાલિગે; તે. ગરૂગ ચેટ્ટ; તા. કરિબેંબુ મરમ્; બં. જૂમ; ગુ. કાકડિયો, કડકાડુ.) છે. તે એક મધ્યમ કદનું 15 મી. જેટલું ઊંચું વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >કાકડાશિંગી
કાકડાશિંગી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા એનાકાર્ડિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Pistacia integerimma L. (સં. કર્કટશૃંગી; મ. કાકડાશિંગી; હિં., બં. કાકડાશૃંગી; અં. ક્રો-ક્વીલ) છે. તેની ડાળી પર કીટકના કારણે ઉત્પન્ન થયેલો રસ જામીને તેની શિંગડા આકારની ફલાકાર ગ્રંથિ બને છે. તેથી તેને કાકડાશિંગી કહે છે. તે મધ્યમકદનું પાનખર વૃક્ષ…
વધુ વાંચો >કાકડી
કાકડી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કુકરબિટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cucumis sativus Linn. (સં. કર્કટી, હર્વાસ; હિં. કાકડી, કકડી, ખીરાકકડી; બં. કાંકુડ, વડકાંકુડ; મ. કાંકડી; ક. મુળુસવતિ; તે. દોષકાયા; અં. કકુંબર) છે. તે એક તલસર્પી (trailing) કે આરોહી, એકવર્ષાયુ, રોમિલ વનસ્પતિ છે. તેનાં ફળ વિવિધ કદ અને સ્વરૂપનાં,…
વધુ વાંચો >કાગડો (પારસ)
કાગડો (પારસ) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઑલિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Jasminum multiflorum (Burm.f.) Ander. syn. J. pubescens Willd; var. rubescens L; J. hirsutum Willd. (સં. સદાપુષ્પ, વસંત, કુંદ; હિં. પારસ, ચમેલી, કુંદ, કુંદફલ; મ.; મોગરો; ગુ. કાગડા (પારસ), મોગરો (વેલાળ જાત); ક. કસ્તુરી મલિગે, સુરગિ; તે. ગુજારી,…
વધુ વાંચો >કાચકો
કાચકો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સિઝાલ્પિનિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Caesalpinia crista Linn. syn. C. bonducella Flem. (સં. પૂતિકરંજ, લતાકરંજ, કૂર્બરાક્ષ; હિં. કટુક રંજા, કરંજવા; બં. લત્તાકરંચા; મ. સાગરગોટા, ગજગા, ગજરા; તા. કાલારકોડી; ક. ગજગ, ગડુગુ; તે. ગુચ્ચેપિક્કા કચકાઈ, ગચ્ચા; અં. ફિવર નટ, બોંડક નટ) છે. તેના સહસભ્યોમાં…
વધુ વાંચો >કાજુ
કાજુ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા એનાકાર્ડિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Anacardium occidentale Linn. (સં. કાજૂતક, અગ્નિકૃત; ગુ., હિં. કાજુ; બં. હિગલી-બદામ; ક. ગેરૂ; મલા. ચુમાક; તે. જીડિમામિ; તા. મુદિરિકૈ; અં. કૅશૂનટ) છે. તેના સહસભ્યોમાં અમાની, આંબો, કામઠી, ચારોળી, સમેટ, ભિલામા, પિસ્તાં વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તે એક નાનું,…
વધુ વાંચો >