રવીન્દ્ર વસાવડા
ડીઓક્લેશિયન થર્મે, રોમ
ડીઓક્લેશિયન થર્મે, રોમ : રોમન સ્થાપત્યશૈલીમાં લોકોપયોગી સ્થાપત્યનો એક પ્રકાર. થર્મે એટલે સ્નાનાગાર, જેમાં સ્નાન ઉપરાંત અનેક જુદી જુદી સગવડોનો સમાવેશ કરાતો. જેમ કે પુસ્તકાલય, સ્વાસ્થ્યને લગતી જુદી જુદી સગવડો, સભાઓ માટે પ્રાંગણ વગેરે. રોમમાં તેના ઉપલબ્ધ અવશેષો પરથી તે સ્થાપત્યનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો ગણાયેલ છે. સત્તરમી સદીના સ્થપતિઓએ આનો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >ડૉજિસ પૅલેસ, વેનિસ
ડૉજિસ પૅલેસ, વેનિસ : ઇટાલીમાં વિવિધ સ્થાપત્યશૈલીમાં બનાવાયેલ ઇમારત-સંકુલમાં આવેલો વિખ્યાત પૅલેસ. સેન્ટ માર્કો પ્લાઝામાં આવેલ આ પૅલેસ સૌપ્રથમ નવમી સદીમાં બનાવાયો પણ એક યા બીજા કારણસર તેને ફરી ફરી બનાવવો પડ્યો. અત્યારના ડૉજિસ પૅલેસની રચના ઈ. સ. 1303થી 1438ના 135 વર્ષના સમયગાળામાં થયેલી. આ પૅલેસ ઇટાલીના મુક્ત સ્થાપત્યનું ઉત્કૃષ્ટ…
વધુ વાંચો >ડોનેર કુમ્બેટ, કૈઝરી
ડોનેર કુમ્બેટ, કૈઝરી (તુર્કસ્તાન) : તેરમી સદીના અંતભાગમાં તુર્કસ્તાન સેલ્યૂક શાસનકાળમાં વિકસેલ સ્થાપત્યશૈલીનું એક અગત્યનું ઉદાહરણ. મકબરા તરીકે બનાવાયેલ આ ઇમારતમાં દફન માટે ઓટલા જેવો પથ્થરનો પાયો રચાતો, જેના પર મકબરાની મુખ્ય ઇમારત બનતી. ડોનેરના મકબરામાં આવી 12 બાજુવાળી ઇમારત પર શંકુ આકારના ઘુમ્મટની રચના કરાઈ હતી. રવીન્દ્ર વસાવડા
વધુ વાંચો >ડૉરિક
ડૉરિક : ગ્રીસની ડૉરિયન પ્રજા દ્વારા ખાસ કરીને દક્ષિણ ઇટાલી તથા સિસિલીના પ્રાંતમાં ઈ. સ. પૂ. 500થી 300માં પ્રચલિત બનેલી સ્થાપત્યશૈલી. પ્રાચીન ગ્રીસમાં શરૂઆતમાં વિકસેલી બે સ્થાપત્ય-શૈલીઓમાંની એક ડૉરિક અને બીજી આયોનિક તરીકે ઓળખાય છે. મૂળ લાકડાના બાંધકામની શૈલી પરથી વિકસેલ ડૉરિક શૈલી પ્રમાણમાં વધુ સઘન જણાય છે. આ શૈલીની…
વધુ વાંચો >ડૉર્મર
ડૉર્મર : પાશ્ચાત્ય દેશોના સ્થાપત્યમાં ઢળતા છાપરામાં બનાવાયેલ ઊભી બારી. આ બારી પર પણ બે તરફ ઢળતું છાપરું બનાવાતું. છાત્રાવાસ કે મઠ જેવા મોટા પ્રમાણમાપવાળા ઓરડામાં અંદર સુધી હવાઉજાસ પ્રવેશી શકે તે માટે છાપરાના માળખા સાથે જ આવી બારીઓ બનાવાતી. આથી આવા વધારે વ્યક્તિના સમાવેશ માટેના ઓરડા ‘ડૉર્મર (dormer)’ પરથી…
વધુ વાંચો >તમિળનાડુનાં ઘરો
તમિળનાડુનાં ઘરો : દરેક પ્રાંતના લોકોની રહેણીકરણીની લાક્ષણિકતા ત્યાંનાં ઘરોમાં પ્રદર્શિત થાય છે. વસવાટ અને રહેઠાણનો અભ્યાસ દરેક સભ્યતાને સમજવાનો પાયો છે. બીજા પ્રાંતના ઘરોથી અલગ પડતાં તમિળનાં ઘરો ત્યાંની રહેણીકરણીનો લાક્ષણિક ખ્યાલ આપે છે. ખાસ કરીને ઓછી પહોળાઈ અને વધારે લંબાઈ ધરાવતી જમીન પર ઘર બંધાય છે; ઘરનું આયોજન…
વધુ વાંચો >થર્મી
થર્મી : પ્રાચીન રોમના વિશિષ્ટ સ્થાપત્યના નમૂનારૂપ સાર્વજનિક સ્નાનસંકુલ. સાર્વજનિક સ્નાનાગારો પ્રાચીન ભારત તથા પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં હતાં. અવશેષોના અભાવે તેમના વિશેનું જ્ઞાન ઘણું અપૂરતું છે. પ્રાચીન ગ્રીસમાં પણ સ્નાનનો મહિમા હતો, એ 3700 વર્ષ પહેલાંના નોસસના મહેલના સ્નાનખંડોના અવશેષો પરથી જણાય છે. રોમમાં ઈ. સ. 81માં સમ્રાટ ટાઇટસના સ્નાનગૃહની રચના…
વધુ વાંચો >દક્ષિણ-પૂર્વ (અગ્નિ) એશિયાનું સ્થાપત્ય અને શિલ્પ
દક્ષિણ-પૂર્વ (અગ્નિ) એશિયાનું સ્થાપત્ય અને શિલ્પ : અગ્નિ એશિયાના વિસ્તારોની કલાપ્રવૃત્તિ. તેમાં અગ્નિ એશિયાની તળભૂમિ તથા સુમાત્રાથી માંડીને સુલાવેસી ટાપુઓ સુધીના વિસ્તૃત ભૂમિપ્રદેશના કલાપ્રવાહોનો સમાવેશ થાય છે. આજની ર્દષ્ટિએ આમાં બર્મા, થાઇલૅન્ડ, લાઓસ, વિયેટનામ, કામ્પુચિયા, મલેશિયા તથા ઇન્ડોનેશિયાનો સમાવેશ થાય. આ બધાંને સાંકળતી મુખ્ય અસર તે ભારતીય સંસ્કૃતિનો પ્રસાર. આશરે…
વધુ વાંચો >દરબાર ચૉક (નેપાળ)
દરબાર ચૉક (નેપાળ) : નેપાળનાં શહેરોમાં ખાસ કરીને રાજમહેલની બહાર આવેલા રસ્તા સાથે જોડાયેલો વિસ્તાર. આ વિસ્તારમાં પૅગોડાને મળતાં આવતાં મંદિરો તથા બીજાં મંદિરો તથા સ્તંભની ખાસ રચના જોવા મળે છે. લોકોને રાજમહેલની બહાર એકઠા થવા માટે આ વિશાળ જગ્યાનો ઉપયોગ થતો. નેપાળમાં કાઠમંડુ, પાટણ અને ભક્તાપુર (ભાતગાંવ) નજીક નજીક…
વધુ વાંચો >દીપસ્તંભ
દીપસ્તંભ : અનેક દીવાઓની ગોઠવણી માટેનો સ્તંભ. ખાસ કરીને દક્ષિણનાં મંદિરોમાં દીપોત્સવ માટે – અસંખ્ય દીવાઓની ગોઠવણી માટે ખાસ સ્તંભોની રચના કરવામાં આવતી. મંદિરના આગળના ભાગમાં – પ્રાંગણમાં સ્તંભ બાંધવામાં આવતો. આવો દીપસ્તંભ અથવા દીપમાલાનો સ્તંભ વર્તુળાકાર અથવા અષ્ટકોણાકાર ઘેરાવાવાળો રચાતો. તેની બધી બાજુઓએ દીવા મૂકવા માટે જોગવાઈ કરવામાં આવતી.…
વધુ વાંચો >