ભાષાશાસ્ત્ર અને લિપિ

પુષ્કરસારી : પશ્ચિમ ગાંધારની પ્રાચીન લિપિ. પશ્ચિમ ગાંધારની રાજધાની પુષ્કરાવતી હતી. ભારતીય અનુશ્રુતિઓમાં પ્રાચીન લિપિઓનાં અનેક નામો ગણાવેલાં છે. જૈન આગમ ગ્રંથ ‘પન્નવણાસૂત્ર – પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર’ (સૂત્ર 107, ઈ. સ. પૂ. બીજી સદી) અને ‘સમવાયાંગ સૂત્ર’(સમવાય 18, ઈ. પૂ. ત્રીજી સદી)માં 18 લિપિઓની સૂચિ આપેલી છે, જેમાં ‘પુષ્કરસારીય’ લિપિનો સમાવેશ કરેલો…

ફખ્રી અલ-ઇસ્ફહાની (ચૌદમી સદી) : ઈરાનનો ભાષાશાસ્ત્રી. શમ્સુદ્દીન મુહમ્મદ ફખ્રી અલ-ઇસ્ફહાનીએ ‘મેયારુલ જમાલી’ નામનું ભાષાશાસ્ત્રવિષયક પુસ્તક લખ્યું હતું. સી. સેલમૅન નામના ભાષાશાસ્ત્રીએ 1887માં ફખ્રીના પુસ્તકના ભાગ 4નો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કર્યો હતો. આ હકીકત ઉપરથી ફખ્રી અલ-ઇસ્ફહાનીનું ભાષાશાસ્ત્રી તરીકેનું મહત્વ સ્પષ્ટ થાય છે. મેહબુબહુસેન એહમદહુસેન અબ્બાસી

ફિનો-યુગ્રિક ભાષાઓ : યુરેલિક ભાષાઓનું પેટાજૂથ. વીસથી વધુ ભાષાઓ ધરાવતા આ જૂથની ભાષાઓનો ઉપયોગ લગભગ અઢી કરોડ લોકો કરે છે. પશ્ચિમમાં નૉર્વેથી પૂર્વમાં સાઇબીરિયા અને છેક કાર્પેથિયન પર્વતમાળાના પ્રદેશોમાં વસતા લોકોની આ પૃથક્ પૃથક્ ભાષાઓ છે. ઉત્તર સ્કૅન્ડિનેવિયા, પૂર્વ યુરોપ અને વાયવ્ય એશિયામાં આ ભાષાઓ બોલાય છે. ફિનો-યુગ્રિકની બે મુખ્ય…

બુરુશાસ્કી ભાષા : ઉત્તર કાશ્મીરના હુંઝા અને નાઝિરમાં વસતા અલ્પસંખ્યક બુરુશો લોકોની ભાષા. યાસીન નદીની ખીણમાં ગિલગિટ વિસ્તારમાં આ ભાષાની નિકટની બોલીને વર્ચિકવાર કે વર્શિકવાર કહેવાય છે. ડી. એલ. આર. લૉરિમેર જેવા ભાષાશાસ્ત્રીઓએ આ બોલીનો અભ્યાસ આદર્યો છે. આ બોલીને કોઈ ઇતિહાસ નથી. તેનું કોઈ સાહિત્ય નથી. એક રીતે જોતાં…

બૉપ, ફ્રાન્ઝ (જ. 1791, જર્મની; અ. 1867) : જાણીતા ભાષાવિજ્ઞાની. તેમણે પૅરિસમાં 4 વર્ષ સુધી અભ્યાસ કર્યો. 1816માં તેમણે ઇન્ડૉ-યુરોપિયન વ્યાકરણ વિશે મહત્વનો ગ્રંથ લખ્યો. 1821માં બર્લિનમાં સંસ્કૃત અને તુલનાત્મક વ્યાકરણના વિષયમાં અધ્યાપક-વિશેષના પદે નિમાયા. મૂળ જર્મન ભાષામાં લખાયેલી તેમની મહાન કૃતિ તે ‘એ કમ્પૅરેટિવ ગ્રામર ઑવ્ સંસ્કૃત, ઝન્દ, ગ્રીક,…

બ્રૅડલી, હેનરી (જ. 1845; અ. 1923) : બ્રિટનના ભાષાવિદ અને કોશરચનાકાર. 1886માં તેમણે સર જેમ્સ મરે સાથે ‘ઑક્સફર્ડ ઇંગ્લિશ ડિક્શનરી’નું સહસંપાદન કર્યું; 1915માં તેઓ એ જ શબ્દકોશના સીનિયર સંપાદક બન્યા. 1904માં તેમણે ‘ધ મૅકિંગ ઑવ્ ઇંગ્લિશ’ નામનું ઉપયોગી પુસ્તક તૈયાર કર્યું. 1910માં તેમણે ‘ઇંગ્લિશ પ્લેસનેમ્સ’ નામનો અતિ મહત્વનો કોશ તૈયાર…