સ્થાપત્યકલા

દરબાર ચૉક (નેપાળ) : નેપાળનાં શહેરોમાં ખાસ કરીને રાજમહેલની બહાર આવેલા રસ્તા સાથે જોડાયેલો વિસ્તાર. આ વિસ્તારમાં પૅગોડાને મળતાં આવતાં મંદિરો તથા બીજાં મંદિરો તથા સ્તંભની ખાસ રચના જોવા મળે છે. લોકોને રાજમહેલની બહાર એકઠા થવા માટે આ વિશાળ જગ્યાનો ઉપયોગ થતો. નેપાળમાં કાઠમંડુ, પાટણ અને ભક્તાપુર (ભાતગાંવ) નજીક નજીક…

દીપસ્તંભ : અનેક દીવાઓની ગોઠવણી માટેનો સ્તંભ. ખાસ કરીને દક્ષિણનાં મંદિરોમાં દીપોત્સવ માટે – અસંખ્ય દીવાઓની ગોઠવણી માટે ખાસ સ્તંભોની રચના કરવામાં આવતી. મંદિરના આગળના ભાગમાં – પ્રાંગણમાં સ્તંભ બાંધવામાં આવતો. આવો દીપસ્તંભ અથવા દીપમાલાનો સ્તંભ વર્તુળાકાર અથવા અષ્ટકોણાકાર ઘેરાવાવાળો રચાતો. તેની બધી બાજુઓએ દીવા મૂકવા માટે જોગવાઈ કરવામાં આવતી.…

દીવાને આમ : સામાન્ય જનને મળવા માટે મોગલ શાસકો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતો વિશાળ દરબાર-ખંડ. ‘દીવાન’ મૂળ અરબી શબ્દ છે જેનો અર્થ “નોંધણી” થાય છે અને તેવી પ્રશાસકીય નોંધણી કરનાર માટે ‘દીવાન’ શબ્દ વપરાતો. આમજનતા પાસેથી પ્રશાસકીય બાબત માટે કોઈ પણ વાતની સુનાવણી માટે વપરાતો ઓરડો તે ‘દીવાને આમ’. ભારતમાં મુસ્લિમ…

દીવાને ખાસ, ફતેહપુર સિક્રી : ફતેહપુર સિક્રીમાં અકબરનો, વિશિષ્ટ હોદ્દો ધરાવતી વ્યક્તિઓ સાથેની મુલાકાત માટેનો દરબારખંડ. સિક્રીના સંકુલમાં ઈશાન ખૂણા તરફ આવેલી આ ઇમારતમાં વચમાં એક સ્તંભ આવેલો છે જેનો ગોળાકાર મંચ સર્પાકારના ખૂણિયા ટેકા વડે ટેકવાયો છે. આ મંચને દીવાને ખાસની ચોરસ ઇમારતના ચારે ખૂણે પહેલા માળે આવેલા ઝરૂખા…

દોશી, બાલકૃષ્ણ (જ. 26 ઑગસ્ટ, 1927, પુણે; અ. 24 જાન્યુઆરી 2023, અમદાવાદ) : જાણીતા ભારતીય સ્થપતિ. ઇજનેરીના અભ્યાસ માટે ફર્ગ્યુસન કૉલેજમાં દાખલ થયા (1948). પુણેની ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ મૉડર્ન આર્ટના અભ્યાસ દરમિયાન સ્થાપત્યના અભ્યાસની પ્રેરણા મળી. મુંબઈની જે. જે. સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં 4 વર્ષ સ્થાપત્યનો અભ્યાસ કર્યો. 1950માં ઇંગ્લૅન્ડ જઈ કોઈ…