જયન્તિલાલ પો. જાની

રસ્તા (ભૂમિમાર્ગ)

રસ્તા (ભૂમિમાર્ગ) : વિવિધ ભૂમિસ્થળોને જોડતો પગપાળા ચાલવાનો અથવા પરિવહન માટેનો પથ. રસ્તાઓ વિભિન્ન પ્રકારના હોય છે, જેવા કે ગ્રામવિસ્તારોને જોડતા સ્થાનિક રસ્તાઓ (local roads); તે સાંકડા હોય છે. શહેરોને જોડતા મુખ્ય રસ્તાઓ (main roads); તે પહોળા હોય છે. શહેરની અંદર બનાવેલા રસ્તાઓ (શેરીઓ  streets) તેમજ શહેર બહાર બનાવેલા ગોળાકાર…

વધુ વાંચો >

રોકડ પ્રવાહ-વિશ્લેષણ

રોકડ પ્રવાહ-વિશ્લેષણ : રોકડ વસૂલાત અને રોકડ વિતરણના નિશ્ચિત અવધિના આંકડાઓ ઉપર આધાર રાખીને તૈયાર કરેલા પત્રકનું વિશ્લેષણ. હિસાબી પદ્ધતિ અનુસાર, તૈયાર કરેલાં પેઢીનાં નફા-નુકસાન તથા નફા-નુકસાન વિનિયોગ ખાતાં તથા સરવૈયાના આંકડાઓની મદદથી રોકડ પ્રવાહપત્રક બનાવવામાં આવે છે. કેટલીક વાર પેઢી રોકડ પ્રવાહપત્રકને બદલે રોકડ સારાંશપત્રક બનાવે છે અને તેમાં…

વધુ વાંચો >

લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની)

લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની) : કંપનીમાં બહુમતી શૅરહોલ્ડરોના અત્યાચાર અને ગેરવહીવટ સામે રક્ષણ મેળવવાપાત્ર લઘુમતી શૅરહોલ્ડરોનું હિત. કંપનીમાં ઊભા થતા પ્રત્યેક પ્રશ્ન અંગેનો નિર્ણય શૅરહોલ્ડરોની સાદી અથવા વિશિષ્ટ બહુમતીથી લેવામાં આવે છે. આમ તેનું સંચાલન બહુમતી નિર્ણય ઉપર આધારિત હોય છે. રાજામુંદ્રી ઇલેક્ટ્રિસિટી વિ. નાગેશ્વર રાવ કેસમાં ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે…

વધુ વાંચો >

લાઇનર

લાઇનર : નિયમિત પરિવહન-સેવા આપનાર જહાજ. પૂર્વનિર્ધારિત જળમાર્ગ ઉપર નિશ્ચિત સમયાંતરે વિજ્ઞાપિત દરે પરિવહન-સેવા આપનાર નૌયાન આ છે. ઉતારુ-લાઇનર અને માલવાહક-લાઇનર એમ બે પ્રકારનાં લાઇનર હોય છે. ઉતારુ-લાઇનરો ઝડપી અને સુખસવલતવાળી પ્રવાસ-સેવા આપવામાં અન્યોન્ય સાથે હરીફાઈ કરતાં હોય છે. હવાઈ માર્ગે ઉતારુ પરિવહન-સેવા શરૂ થયા પછી ઉતારુ-લાઇનરના ધંધામાં ઓટ આવી…

વધુ વાંચો >

લિક્વિડેટર

લિક્વિડેટર : કંપનીનું વિસર્જન (liquidation) કરવાની કાર્યવહી કરવા માટે નિમાયેલો અધિકારી. તેની નિમણૂક અદાલત અથવા શૅરહોલ્ડરો અથવા કંપનીના લેણદારો દ્વારા કરવામાં આવતી હોય છે. કંપનીને બંધ કરવાનાં અનેક કારણો હોઈ શકે છે. તેમાં મુખ્યત્વે કાયદાકીય વિધિના પાલનમાં કંપનીની ક્ષતિઓ, દેવાં ચૂકવવાની તેની અશક્તિ, કંપનીની સ્થાપના સમયે નિશ્ચિત કરેલા સમયનું પૂરું…

વધુ વાંચો >

લીઝ અને લીઝિંગ

લીઝ અને લીઝિંગ : ઉત્પાદક અથવા વિક્રેતાની માલિકીની મિલકત કોઈ વ્યક્તિને પસંદ પડે તો તેના વપરાશ અને કબજાના હકો મેળવવા માટે કરેલો કરાર. આવો કરાર ભાડાપટો લેનાર (lessee) અને ભાડાપટો આપનાર (lessor) વચ્ચે થતો હોય છે. લીઝના નાણાકીય લીઝ (financial lease) અને પરિચાલન લીઝ (operating lease) એવા બે પ્રકારો છે.…

વધુ વાંચો >

લીવરેજ (વાણિજ્ય)

લીવરેજ (વાણિજ્ય) : કંપનીના વકરામાં વધઘટ થતાં તેના નફામાં થતી સાપેક્ષ વધઘટ. ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ઉચ્ચાલક(lever)નો ઉપયોગ કરવાથી જે યાંત્રિક શક્તિલાભ અથવા શક્તિહાનિ થાય છે તેને ‘લીવરેજ’ કહેવાય છે. તેવી રીતે ધંધામાં કંપની પ્રચુર અથવા સીમિત મૂડીની મદદથી ઉત્પાદિત કરેલા માલનું વેચાણ કરે તો વકરામાં વધઘટ થવાથી જે નાણાલાભ અથવા નાણાહાનિ થાય…

વધુ વાંચો >

વસ્તુ-વેરા

વસ્તુ-વેરા : ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓ ઉપર લેવામાં આવતા કરવેરા. ગ્રાહકની જરૂરિયાતોને સંતોષે તેવા કાચા અને તૈયાર માલ તથા વિવિધ પ્રકારની સેવાઓને વસ્તુ કહેવાય છે. મૂલ્યના સિદ્ધાંત અનુસાર કાચો માલ જેવો કે રૂ, ઊન, શણ અને પ્રાણીઓનાં રૂંવાં, તૈયાર માલ જેવો કે કાપડ, ખાંડ અને આઇસક્રીમ તથા સેવાઓ જેવી કે ટેલિફોન,…

વધુ વાંચો >

વ્યવસ્થા-વિશ્લેષણ

વ્યવસ્થા–વિશ્લેષણ : ઔદ્યોગિક એકમમાં વ્યવસ્થાતંત્રની મદદથી થયેલા ઉત્પાદન/ઉત્પાદિત કાર્યને લક્ષમાં રાખીને વ્યવસ્થાતંત્રની કાર્યદક્ષતા અને અસરકારકતાનું કાર્યસિદ્ધિના સંદર્ભમાં પૃથક્કરણ કરવાની પદ્ધતિ. સંચાલકે અધિકારીઓ પાસેથી રાખેલી કાર્યની અપેક્ષા અને તેમણે કરેલા ખરેખરા કાર્યની સરખામણી કરીને ઔદ્યોગિક એકમની કાર્યસિદ્ધિની મુલવણી સમયાંતરે કરવામાં આવે છે. જો અધિકારીઓ સારી રીતે કામ ન કરે તો કાર્યસિદ્ધિ…

વધુ વાંચો >

શાખ-નિયમન

શાખ–નિયમન : દેશની વ્યાપારી બૅંકો દ્વારા રોકાણકારોને અપાતી શાખનું વિસ્તરણ અને સંકોચન કરવા સારુ મધ્યસ્થ બૅંક દ્વારા વખતોવખત નિર્ધારિત કરવામાં આવતા નિયમો. સાદી ભાષામાં કહીએ તો મધ્યસ્થ બૅંક દ્વારા શાખની વૃદ્ધિ અથવા સંકોચ કરવા માટે લાદવામાં આવતાં નિયમનો. જ્યારે કોઈ પણ દેશની સરકાર પોતાના મૂડીખર્ચ અથવા મહેસૂલી ખર્ચ માટે ખાધપૂરક…

વધુ વાંચો >