ઉદ્યોગ વ્યાપાર અને વ્યવસ્થાપન

સિંઘાણિયા પદમપત

સિંઘાણિયા, પદમપત (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1905, કાનપુર; અ. 19 નવેમ્બર 1979, કાનપુર) : ધર્મમાં ઊંડી આસ્થા અને માનવીય અભિગમ ધરાવનાર સાહસિક ઉદ્યોગપતિ. કાનપુરમાં વિખ્યાત ઉદ્યોગપતિ કમલપતના જુહારીદેવીના જ્યેષ્ઠ પુત્ર. બાળપણમાં ખાનગી શિક્ષકો દ્વારા અભ્યાસ. પિતાનું અવસાન થતાં તેમણે સત્તર વર્ષની વયે પરિવારના ઉદ્યોગની ધુરા સંભાળી હતી. પિતાશ્રીએ ગાંધીજીને સ્વદેશી ચળવળમાં…

વધુ વાંચો >

સીમાંત ઉત્પાદકતાનો સિદ્ધાંત

સીમાંત ઉત્પાદકતાનો સિદ્ધાંત : જમીન, શ્રમ, મૂડી અને નિયોજકને તેમના દરેકના ઉત્પાદનકાર્ય બદલ કેટલું વળતર મળી શકે છે, એટલે કે તેમની કિંમતો કેવી રીતે નિર્ધારિત થાય છે તે સમજાવતો સિદ્ધાંત. તે વહેંચણીના સિદ્ધાંત તરીકે પણ ઓળખાય છે. બેનહાનના શબ્દો ટાંકીએ તો પૂર્ણ સ્પર્ધા અને પૂર્ણ રોજગારીની સ્થિતિમાં ઉત્પાદનનાં વિવિધ સાધનોની…

વધુ વાંચો >

સીમિત વિવેકબુદ્ધિવાદ (Bounded Rationality)

સીમિત વિવેકબુદ્ધિવાદ (Bounded Rationality) : સંપૂર્ણ તાર્કિક વર્તન કરવા અંગેની પ્રત્યેક વ્યક્તિની બોધાત્મક મર્યાદિત ક્ષમતા. વિવેકબુદ્ધિવાદનું મૂળ તત્વ બુદ્ધિ છે, તેથી હકીકતો(facts)ને તે બધી બાજુથી તપાસવાનું વલણ ધરાવે છે. એ હકીકતો વચ્ચેના સંબંધોને શોધે છે અને જો કોઈ હકીકતો વચ્ચે કાર્યકારણના સંબંધો માલૂમ પડે તો તેવા સંબંધોની એકાધિક કસોટીઓ કરી…

વધુ વાંચો >

સેડલર માઇકલ થૉમસ

સેડલર, માઇકલ થૉમસ (જ. 3 જાન્યુઆરી 1780, સ્નેલસ્ટન, ડર્બીશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 29 જુલાઈ 1835, બેલફાસ્ટ, અલસ્ટર, આયર્લૅન્ડ) : ઉદ્દામવાદી રાજનીતિજ્ઞ, ઉદાર વ્યાપારી અને ફૅક્ટરીસુધાર આંદોલનના નેતા. ઔદ્યોગિક ક્રાંતિને પગલે પગલે આર્થિક ઉત્પાદનના વિકાસ સાથે ઘણી નવી સમસ્યાઓ પણ ઇંગ્લૅન્ડમાં ઊભી થઈ. ઇંગ્લૅન્ડ ઔદ્યોગિક ક્રાંતિનું મુખ્ય કેન્દ્ર હતું; એથી આ સમસ્યાઓ…

વધુ વાંચો >

સ્ટૅગ (શૅરબજાર)

સ્ટૅગ (શૅરબજાર) : કંપનીએ બહાર પાડેલા નવા શૅરો અરજી કરીને ખરીદ્યા પછી તુરત જ વેચી કાઢીને નફો કમાવાના હેતુવાળો સટોડિયો. શૅરબજારના ખેલાડીઓની ઓળખ અંગ્રેજી ભાષામાં કેટલાંક પ્રાણીઓનાં નામથી આપવામાં આવે છે; દા. ત., તેજીવાળાને ‘Bull’ એટલે કે ‘સાંઢ’થી ઓળખવામાં આવે છે. એ જ પ્રમાણે તાજાં ઘાસ અને કૂંપળ ખાતા ‘Stag’…

વધુ વાંચો >

સ્ટૅમ્પ

સ્ટૅમ્પ : સરકાર વતી પૈસા લઈને માગણી કરનાર નાગરિકને આપેલ દસ્તાવેજ માટેની કે ટપાલની ટિકિટ. ગુજરાતી ભાષામાં તે સામાન્ય રીતે ટિકિટ તરીકે ઓળખાય છે. તેમાં મુખ્યત્વે ટપાલ પર ચોંટાડવાની ટિકિટો, કોઈ દસ્તાવેજને કાયદેસરતા બક્ષવા માટે તેના પર ચોંટાડેલી અથવા છાપેલી ટિકિટો, મહેસૂલી ટિકિટો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. ઇન્ડિયન સ્ટૅમ્પ-ઍક્ટ 1899ની…

વધુ વાંચો >

સ્ટૅમ્પ-ડ્યૂટી

સ્ટૅમ્પ-ડ્યૂટી : સરકારે નક્કી કરેલા આર્થિક વ્યવહારો સહિત ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના વ્યવહારો-પ્રસંગે તે વ્યવહારોને કાયદાનું પીઠબળ મળે તે માટે નિયત રકમના સ્ટૅમ્પ કે સ્ટૅમ્પ-પેપરના ઉપયોગ દ્વારા નાગરિકો તરફથી ચૂકવવામાં આવતો વેરો. મિલકતોના ખરીદ-વેચાણ-પ્રસંગે પક્ષકારો વચ્ચે થતો કરાર નિયત રકમના સ્ટૅમ્પ-પેપર પર જ થવો જોઈએ. અંગ્રેજોએ જાહેર વિત્તવ્યવસ્થાને ભારતમાં દાખલ કરી…

વધુ વાંચો >

સ્ટૉક

સ્ટૉક : ઉછીનાં નાણાં મેળવવા માટે અન્ય પ્રકારના કોઈ એકમના બદલે ફક્ત નાણાંના એકમમાં બહાર પાડવામાં આવતી જામીનગીરીઓ (બૉન્ડ). સરકાર સ્થાનિક સત્તાવાળાઓ અને કંપનીઓ તરફથી દેશમાં જે નાણું પ્રચલિત હોય, તેવા ચલણના નિશ્ચિત એકમમાં બહાર પાડેલી જામીનગીરીઓ સ્ટૉક તરીકે ઓળખાતી હતી. સામાન્ય રીતે તેની કિંમત રૂ. 100 અથવા પાઉન્ડનું ચલણ…

વધુ વાંચો >

સ્ટૉક (જથ્થો)

સ્ટૉક (જથ્થો) : ધંધાદારીનો હાથ ઉપરનો નહિ વેચાયેલો કે નહિ વપરાયેલો માલ. ગુજરાતીમાં જેને જથ્થો કહેવામાં આવે છે તેને અંગ્રેજીમાં ‘સ્ટૉક’ કહે છે. ધંધાદારી સમાજ તો ‘જથ્થો’ શબ્દનો ઉપયોગ કરવાને બદલે ‘સ્ટૉક’ શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે. ધંધાદારીના હાથ પરના નહિ વેચાયેલા અને નહિ વપરાયેલા માલને ‘સ્ટૉક’થી ઓળખવામાં આવે છે. ઉત્પાદકો…

વધુ વાંચો >

સ્થાનિકીકરણ ઉદ્યોગોનું

સ્થાનિકીકરણ, ઉદ્યોગોનું : કોઈ એક પ્રકારની ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓ કરતા ધંધાકીય એકમોનો સમૂહ ઉદ્યોગથી ઓળખાય છે; દા. ત., પેપર ઉદ્યોગ. આવા અનેક ઉદ્યોગોનાં કારખાનાં જુદાં જુદાં સ્થળે સ્થાપવામાં આવે છે. કોઈ એક કારખાનાનું સ્થળ પસંદ કરવાની પ્રક્રિયા સ્થાનિકીકરણથી ઓળખાય છે. કારખાના માટે સ્થળ પસંદ કરીને ત્યાં તે સ્થાપ્યા બાદ સ્થળ બદલવાનું…

વધુ વાંચો >