૫.૨૬
કોરિયન ભાષા અને સાહિત્યથી કોલ
કોરિયન ભાષા અને સાહિત્ય
કોરિયન ભાષા અને સાહિત્ય ઉત્તર-પૂર્વ એશિયામાં આશરે 33°થી 43° ઉ. અ. અને 124°થી 131° પૂ. રે. વચ્ચે આવેલા ‘કોરિયા’ દ્વીપકલ્પમાં તેમજ નજીકમાં જ આવેલા ઉલ્લુંગ તથા તોક-તો ટાપુઓમાં બોલાતી ભાષા. એકંદર વિસ્તાર લગભગ 2,20,795.30 ચોકિમી. હોવા છતાં મોટે ભાગે ડુંગરાળ હોવાથી અહીં વસ્તી ઓછી છે. 2003ની વસ્તીગણતરી મુજબ દક્ષિણ કોરિયામાં…
વધુ વાંચો >કોરિયા
કોરિયા : ચીન અને રશિયાના મિલનસ્થાન આગળ પૂર્વ એશિયામાં દ્વીપકલ્પ રૂપે આવેલો દેશ. સમગ્ર દેશ 34° અને 43° ઉ. અ. તથા 124° અને 131° પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 2,22,154 ચોકિમી. છે. દ્વીપકલ્પના દક્ષિણ છેડાથી જાપાન માત્ર 195 કિમી. દૂર છે. ચીનનો મંચુરિયાનો પ્રદેશ તેની ઉત્તરે છે. રશિયાની…
વધુ વાંચો >કોરિયાની કળા
કોરિયાની કળા : પૂર્વ એશિયાના કોરિયા દેશની કળા. ઉત્તર પશ્ચિમના પડોશી દેશ ચીન અને પૂર્વના પડોશી દેશ જાપાનના પ્રભાવમાં કોરિયાની કળા વિકસી છે; છતાં કોરિયન કળામાં ચીની કળાની ભવ્યતા તથા પ્રશિષ્ટતા નથી અને જાપાની કળા જેવું શણગાર-તત્વ નથી. કોરિયાની કળામાં સાદગી અને સરળતાનું પ્રમાણ વધુ છે. કોરિયન કળામાં રેખાઓને વધુ…
વધુ વાંચો >કૉરિયોલિસ બળ
કૉરિયોલિસ બળ : પૃથ્વીના પશ્ચિમથી પૂર્વ દિશાના દૈનિક ધરી-ભ્રમણને લીધે પવન ઉપર લાગતું બળ. ફ્રેંચ ગણિતજ્ઞ કૉરિયોલિસે આ પ્રકારના બળ વિશે સૌપ્રથમ ધ્યાન દોર્યું હતું આથી એને કૉરિયોલિસ બળ નામ આપવામાં આવ્યું છે. આ બળ પવનનો વેગ, પૃથ્વીની ધરી-ભ્રમણની ગતિ અને જે તે સ્થળના અક્ષાંશના સીધા પ્રમાણમાં હોય છે. વિષુવવૃત્ત…
વધુ વાંચો >કૉરિયોલેનસ
કૉરિયોલેનસ : શેક્સપિયરના ઉત્તરકાલીન સર્જનમાં ‘કૉરિયોલેનસ’ની ગણના સમર્થ નાટ્યકૃતિ તરીકેની છે. વૉલ્સાઈ સામેના યુદ્ધ દરમિયાન કૉરિયોલીના ઘેરા વખતે કેઇયસ મારસિયસે અપ્રતિમ વીરત્વ દાખવ્યું અને તેની અટક ‘કૉરિયોલેનસ’ પરંપરાગત રીતે સ્વીકૃતિ પામી. રોમના આ ગર્વિષ્ઠ ઉમરાવે અછતના કાળમાં કાયર એવા સામાન્ય નાગરિકોને અનાજ આપવાનો ઇન્કાર કર્યો, આથી લોક-અદાલતે પ્રજાને તેની વિરુદ્ધ…
વધુ વાંચો >કોરી (સિક્કાશાસ્ત્ર)
કોરી (સિક્કાશાસ્ત્ર) : કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રનાં કેટલાંક દેશી રાજ્યોનું ચલણ. કચ્છમાં જાડેજાઓનાં નાનાં રાજ્યો સ્થપાયેલાં. એને એક કરીને ઈ. સ. 1540માં ખેંગારજીએ મજબૂત રાજ્ય સ્થાપ્યું. એની રાજધાની ભુજનગરમાં હતી. ત્યાંના શાસકો રાવ કહેવાતા. તેમના સિક્કા વિશિષ્ટ મહત્વ ધરાવે છે. ચાદીની કોરી કચ્છના ચલણના એકમરૂપ હતી. એને રૂપિયા સાથે કોઈ સંબંધ…
વધુ વાંચો >કોરી ઈલિયાસ જેમ્સ
કોરી, ઈલિયાસ જેમ્સ (જ. 12 જુલાઈ 1928, મૅથ્યુએન, યુ.એસ.) : પ્રખર કાર્બનિક રસાયણવિદ અને મોટા સંકીર્ણ અણુઓના સંશ્લેષણને સરળ બનાવતી પશ્ચસાંશ્લેષિત (retrosynthetic) વિશ્લેષણપદ્ધતિ અંગેના સંશોધનકાર્ય બદલ 1990ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. તેમણે મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅક્નૉલૉજીમાંથી 1948માં સ્નાતક(B.S.)ની અને 1951માં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. તેમણે યુનિવર્સિટી ઑવ્…
વધુ વાંચો >કૉરી કાર્લ ફર્ડિનાન્ડ તથા કૉરી ગર્ટી ટેરેસા
કૉરી, કાર્લ ફર્ડિનાન્ડ તથા કૉરી, ગર્ટી ટેરેસા (કાર્લ ફર્ડિનાન્ડ કૉરી : જ. 15 ડિસેમ્બર 1895, પ્રાગ; અ. 20 ઑક્ટોબર 1984, કેમ્બ્રિજ મૅસે., યુ.એસ.) તથા (ગર્ટી ટેરેસા કૉરી : જ. 15 ઑગસ્ટ 1896 પ્રાગ; અ. 26 ઑક્ટોબર 1957, સેન્ટ લુઈસ, યુ.એસ.) : નૉબેલ પારિતોષિકવિજેતા દંપતી. કૉરીએ ગ્લુકોઝના અણુનું ફૉસ્ફેટવાળું સંયોજન શોધ્યું…
વધુ વાંચો >કોરી ખાડી
કોરી ખાડી : સિંધુ નદીના લુપ્ત પૂર્વમુખનો અવશેષ. ભૌગોલિક સ્થાન : 23° 45′ ઉ. અ. અને 68°. 30′ પૂ. રે. કોરી ખાડી કચ્છના છેક પશ્ચિમ છેડા ઉપર આવેલી છે. ભૂતકાળમાં પૂર્વમાંથી આવતી રાજસ્થાનની લૂણી નદી તથા બનાસ અને સિંધુનો એક ફાંટો અરબી સમુદ્રને મળતો હતો. સિંધુનું મુખ પશ્ચિમ તરફ ખસતાં…
વધુ વાંચો >કૉરેજિયો
કૉરેજિયો (Correggio) (જ. ઑગસ્ટ 1494, કૉરેજિયો, મોદેના, ઇટાલી; અ. 5 માર્ચ 1534, ઇટાલી) : ખ્રિસ્તી ધાર્મિક અને રતિભાવપ્રેરક ગ્રેકો-રોમન પુરાકથા-વિષયક ચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા ઇટાલિયન બરોક ચિત્રકાર. મૂળ નામ ઍન્તૉનિયો એલેગ્રી. ઍન્તૉનિયો કૉરેજિયો જે નાના શહેરમાં જન્મ્યા અને મૃત્યુ પામ્યા તે કૉરેજિયોમાં તેમના પિતા પેલેગ્રિનો એલેગ્રી વેપારી હતા. મોટા થઈ…
વધુ વાંચો >કોરેલી આર્કાન્યેલો
કોરેલી, આર્કાન્યેલો (જ. 17 ફેબ્રુઆરી 1653, બોલોન્યા, ઇટાલી; અ. 8 જાન્યુઆરી 1713, રોમ, ઇટાલી) : ઇટાલિયન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. તેમણે બોલોન્યામાં જ સંગીતની તાલીમ લીધી. 1675માં રોમમાં સ્થિર થયા. ઇટાલિયન વાદ્યસંગીતના વિકાસમાં તેમણે મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો. 1681માં તેમણે સ્વરચિત વાદ્યસંગીતનું પ્રથમ પુસ્તક છપાવ્યું. બે વરસ પછી બે વાયોલિન, એક વાયોલા…
વધુ વાંચો >કોરો જ્યાઁ બાપ્તિસ્તે કેમિલે
કોરો, જ્યાઁ બાપ્તિસ્તે કેમિલે (Corot, Jean-Baptiste Camille) (જ. 16 જુલાઈ 1796, પૅરિસ; અ. 22 ફેબ્રુઆરી 1875, પૅરિસ; ફ્રાંસ) : નિસર્ગચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા ‘બાર્બિઝોન’ કલાજૂથના ચિત્રકાર. વાતાવરણ-પ્રધાન તેમનાં ચિત્રો બ્રિટિશ ચિત્રકારો ટર્નર અને જોન કૉન્સ્ટેબલનાં ચિત્રો સાથે હવે પછીના પ્રભાવવાદી ચિત્રકારો માટે પ્રેરણારૂપ બની રહેલાં. એ રીતે એ બે બ્રિટિશ…
વધુ વાંચો >કોરેલી મેરી
કોરેલી, મેરી (જ. 1 મે 1855, લંડન; અ. 21 એપ્રિલ 1924, સ્ટ્રેટફર્ડ-અપૉન-એવન, ઇગ્લૅન્ડ) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર. મૂળ નામ મેરી મૅકે. કોરેલી તખલ્લુસ. વિક્ટોરિયન યુગના પાછળના ચરણમાં, મધ્યમ વર્ગના અનેક વાચકો ઉપર એમની કલમે કામણ કર્યું હતું. સંગીતનો પાકો અભ્યાસ કર્યા બાદ 30 વર્ષની વયે એમણે પ્રથમ નવલકથા, ‘એ રોમાન્સ ઑવ્…
વધુ વાંચો >કોરોનાગ્રાફ
કોરોનાગ્રાફ : સૂર્યના આવરણના અભ્યાસ માટેનું દૂરબીન. સૂર્યનું વાતાવરણ ત્રણ જુદાં જુદાં આવરણોનું બનેલું છે : (1) પ્રકાશ આવરણ, (2) રંગાવરણ અને (3) કિરીટાવરણ. આ આવરણોનો અભ્યાસ મોટે ભાગે પૂર્ણ સૂર્યગ્રહણ સમયે થતો આવ્યો છે, પણ સૂર્યનું પૂર્ણ ગ્રહણ બહુ જ ઓછી મિનિટો (સામાન્ય રીતે દોઢથી બે મિનિટ) ટકતું હોય…
વધુ વાંચો >કોરોના વિષાણુ (વાઇરસ)
કોરોના વિષાણુ (વાઇરસ) : કોરોના વિષાણુઓ આરએનએ વાઇરસ જૂથના છે. તેની દેહરચનાને આધારે આ નામ આપવામાં આવ્યું છે. રોમની પ્રાચીન ભાષા-લૅટિનમાં કોરોના એટલે મુકુટ અથવા ગજરો થાય છે. આ શબ્દનો સૌ પ્રથમ ઉપયોગ 1968માં થયો હતો. ઇલેક્ટ્રૉન માઇક્રોસ્કોપથી જોતાં તેના દેહ પર નાની નાની કલગીઓ દેખાઈ હતી જે સૂર્યના આભામંડળ(કોરોના)ને…
વધુ વાંચો >કોરોમંડલ
કોરોમંડલ : કૃષ્ણા નદીના મુખથી (15°-47′ ઉ. અ. અને 80° 47′ પૂ. રે.) કેલ્લીમેડ ભૂશિર સુધી (10°-17′ ઉ. અ. અને 79° 50′ પૂ. રે.) આવેલો ભારતનો પૂર્વકિનારાનો પ્રદેશ. તેની પૂર્વે બંગાળની ખાડી, પશ્ચિમે પૂર્વઘાટ, દક્ષિણે કાવેરીનો ત્રિકોણાકાર પ્રદેશ અને ઉત્તરે ઓડિસાનું મેદાન છે. સમગ્ર પ્રદેશનું ક્ષેત્રફળ 22,800 ચોકિમી. છે. તેની…
વધુ વાંચો >કૉર્ક
કૉર્ક : યુરોપનું શ્રેષ્ઠ કુદરતી બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન 51° 54′ ઉ. અ. અને 8°. 28′ પ. રે. આયર્લૅન્ડનું આટલાન્ટિક મહાસાગરને કિનારે લી નદીના મુખપ્રદેશ પર આવેલું બંદર, દેશનું બીજા ક્રમે સૌથી મોટું શહેર, કૉર્ક પરગણાનું વડું મથક અને મન્સ્ટર પ્રાન્તમાં આવેલું દેશનું સૌથી મોટું પરગણું. પરગણાનો વિસ્તાર 7,460 ચોકિમી. વસ્તી…
વધુ વાંચો >કોર્ટ ફીનો કાયદો
કોર્ટ ફીનો કાયદો : 1870નો કેન્દ્રનો કાયદો. રાજ્યના લાભ માટે રાજ્ય કર ઉઘરાવવાનો હેતુ ધરાવે છે. આઝાદી બાદ ભારતના બંધારણ મુજબ કોર્ટ ફી રાજ્યનો વિષય છે. પરંતુ સર્વોચ્ચ અદાલતમાં લેવાતી કોર્ટ ફી કેન્દ્રનો વિષય છે. તેથી રાજ્યોએ પોતાના કોર્ટ ફીના કાયદા ઘડ્યા છે. ગુજરાતે મુંબઈનો 1959નો કોર્ટ ફીનો કાયદો અપનાવ્યો…
વધુ વાંચો >કૉર્ટિકોસ્ટીરૉઇડ્ઝ
કૉર્ટિકોસ્ટીરૉઇડ્ઝ : અધિવૃક્ક(adrenal)ગ્રંથિના અંત:સ્રાવો. અધિવૃક્કગ્રંથિ અંત:સ્રાવી (endocrine) ગ્રંથિ છે અને તેના અંત:સ્રાવો(hormones)માંના એક જૂથને કૉર્ટિકોસ્ટીરૉઇડ્ઝ કહે છે જેનો આધુનિક તબીબીશાસ્ત્રમાં દવા તરીકે પણ મહત્વનો ઉપયોગ થાય છે. સારણી 1 : કૉર્ટિકોસ્ટીરૉઇડની મુખ્ય અસરો અસર શરીરમાં સોડિયમનો ભરાવો યકૃતમાં ગ્લાયકોજનનો ભરાવો, પ્રતિશોથ અસર* કૉર્ટિસોલ કૉર્ટિસોન કૉર્ટિકોસ્ટીરોન આલ્ડોસ્ટીરોન પ્રેડ્નિસોલોન ટ્રાયન્સિનોલોન 1 1…
વધુ વાંચો >કૉર્ટિસોન
કૉર્ટિસોન : C21H28O5; ગ.બિં. 215° સે. અધિવૃક્કગ્રંથિ(adrenal)ના બાહ્યક અથવા કોટલા(cortex)માંથી સ્રવતો સ્ટીરૉઇડ અંત:સ્રાવ (hormone). રાસાયણિક ર્દષ્ટિએ તે 17-હાઇડ્રૉક્સિ-11-ડીહાઇડ્રોકૉર્ટિકોસ્ટેરોન છે. અધિવૃક્કગ્રંથિમાંથી કૉર્ટિસોન સૌપ્રથમ 1935માં અલગ કરવામાં આવ્યું હતું. તે જાતીય વિકાસ સાથે સંકળાયેલ છે. તેના નિર્માણ ઉપર પીયૂષિકા(pituitary)ના અગ્રભાગ(anterior)માંથી સ્રવતા એડ્રીનો-કૉર્ટિકોટ્રૉપિક હૉર્મોન(ACTH)નો અંકુશ હોય છે. ACTH હૉર્મોન એ લગભગ ~20,000 અણુભારવાળા…
વધુ વાંચો >