૨.૨૦
ઇજિપ્તની કલાથી ઇતિમાદખાન
ઇટાલી
ઇટાલી દક્ષિણ યુરોપનું આલ્પ્સ ગિરિમાળાથી મધ્ય ભૂમધ્ય સમુદ્ર સુધી વિસ્તરેલું અને 1100 કિમી. લાંબું ઇટાલિયન રાષ્ટ્ર. 36o ઉ. અ. અને 47o ઉ. અ. તથા 7o પૂ. રે. અને 19o પૂ. રે. વચ્ચે તે આવેલું છે. તેનું ક્ષેત્રફળ 3,01,278 ચોકિમી. છે અને વસ્તી અંદાજે 6,06,05,053 (2010) છે. ઉત્તરનો ભાગ વધુ પહોળો…
વધુ વાંચો >ઇટાવાહ (જિલ્લો)
ઇટાવાહ (જિલ્લો) : ઉત્તરપ્રદેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26o 25´ થી 27o 00´ ઉ. અ. અને 78o 45´ થી 79o 45´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 4,326 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લો અલ્લાહાબાદ વિભાગના વાયવ્ય ભાગમાં આવેલો છે. તેની ઉત્તરે મૈનપુરી અને ફારૂખાબાદ, પૂર્વમાં ઔરાયા,…
વધુ વાંચો >ઇટાહ (જિલ્લો)
ઇટાહ (જિલ્લો) : ઉત્તરપ્રદેશ રાજ્યમાં આગ્રા ઉપવિભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક અને તાલુકામથક. તે 27o 18´થી 28o 02´ ઉ. અ. અને 78o 11´થી 79o 17´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 4,446 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લાની સરહદનો આકાર ખૂબ જ અનિયમિત છે. તે ગંગા અને…
વધુ વાંચો >ઇટોલિયન લીગ
ઇટોલિયન લીગ : કૉરિન્થના અખાતની ઉત્તરે આવેલા પ્રાચીન ગ્રીસના ઇટોલિયા પ્રદેશનું સમવાયતંત્ર. દરિયાકિનારા તથા પર્વતોથી આ પ્રદેશ રક્ષાયેલો હતો. ખેતી લોકોનું જીવનનિર્વાહનું સાધન હતું. ઇટોલિયન લીગનું અર્ધસમવાય ઈ. સ. પહેલાં ચોથી સદીમાં અસ્તિત્વમાં આવ્યું. ઈ. સ. પૂ. 300ના વર્ષે લીગે ડેલ્ફીનો કબજો લીધો અને એકિયન લીગ તથા મેસિડોનિયા સાથે દુશ્મનાવટ…
વધુ વાંચો >ઇટ્રિયમ
ઇટ્રિયમ (Yttrium, Y) : આવર્તક કોષ્ટકનું IIIB (સંક્રાંતિ) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. 1794માં જોહાન ગેડોલિને ઇટર્બિગામ(સ્વીડન)માંથી મળેલ ખનિજમાંથી એક નવીન મૃદા (earth) ધાતુ-ઑક્સાઇડ અલગ પાડી. આ સૌપ્રથમ મળેલ વિરલ મૃદાનો નમૂનો હતો. સો વર્ષના ગાળામાં આમાંથી 9 તત્વો શોધી કાઢવામાં આવ્યાં હતાં. (સ્કેન્ડિયમ, ઇટ્રિયમ, ટર્બિયમ, ડિસ્પ્રોશિયમ, હોલ્મિયમ, અર્બિયમ, થુલિયમ, ઇટર્બિયમ અને…
વધુ વાંચો >ઇડલમૅન જિરાલ્ડ
ઇડલમૅન જિરાલ્ડ (Edelman Gerald) (જ. 1 જુલાઈ 1929, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : ફિઝિયોલૉજી મેડિસિનની શાખામાં નોબેલ પારિતોષિક(1972)ના વિજેતા. તેમણે પૅન્સિલવેનિયાની મેડિકલ સ્કૂલમાંથી એમ. ડી.(1954)ની પદવી મેળવી હતી. બે વર્ષ આર્મી મેડિકલ કોર(પૅરિસ)માં રહ્યા પછી રૉકફેલર ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાંથી પીએચ. ડી. (1960) મેળવીને ત્યાં અધ્યાપક તરીકે જોડાયા. ઇડલમૅને 1950માં મૅક્સિન એમ. મૉરિસન સાથે લગ્ન…
વધુ વાંચો >ઇડાહો
ઇડાહો : અમેરિકાના વાયવ્ય ભાગમાં 42oથી 49o ઉત્તર અક્ષાંશ તથા 111oથી 117o પશ્ચિમ રેખાંશ વચ્ચે આવેલું રાજ્ય. ઉત્તરમાં કૅનેડા, પૂર્વમાં મોન્ટાના તથા વ્યોમિંગ, દક્ષિણમાં ઉટાહ તથા નેવાડા અને પશ્ચિમમાં ઓરેગૉન તથા વૉશિંગ્ટન આવેલાં છે. ક્ષેત્રફળ આશરે 2,16,431 ચોરસ કિમી. છે. અમેરિકાનાં બધાં રાજ્યોમાં વિસ્તારની બાબતમાં તે તેરમા ક્રમે આવે છે.…
વધુ વાંચો >ઇડિપસ ઍટ કૉલોનસ
ઇડિપસ ઍટ કૉલોનસ : ગ્રીક નાટક. નાટ્યકાર સોફૉક્લિસ (ઈ. સ. પૂ. 495-406)ની નાટ્યત્રયી (1) ‘ઇડિપસ રૅક્સ’ (2) ‘ઇડિપસ ઍટ કૉલોનસ’ અને (3) ‘ઍન્ટિગૉની’ – માંનું આ બીજું નાટક, પ્રથમ નાટક ‘ઇડિપસ રૅક્સ’ના અનુસંધાનમાં છે. અજાણતાં પોતાના પિતાને મારી, પોતાની માતા સાથે લગ્ન કરી, તેનાથી ચાર સંતાનો (બે પુત્રો – એટિયોક્લિસ…
વધુ વાંચો >ઇડુક્કી
ઇડુક્કી : કેરળ રાજ્યનો સૌથી મોટો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 9o 15´થી 10o 21´ ઉ. અ. અને 76o 47´થી 77o 25´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 4358 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર અને પૂર્વ તરફ તમિળનાડુ રાજ્ય, દક્ષિણે પથનમથિટ્ટા, પશ્ચિમે કોટ્ટાયમ્ અને એર્નાકુલમ્ તથા વાયવ્યમાં ત્રિચુર જિલ્લો આવેલો…
વધુ વાંચો >ઇજિપ્તની કલા
ઇજિપ્તની કલા (ચિત્ર, શિલ્પ અને સ્થાપત્ય) : ઇજિપ્તની કલા ઈસુ પૂર્વે પાંચમી સહસ્રાબ્દીથી શરૂ થઈ હોવાનું મનાય છે અને તે ઈસુ પછી ત્રીજી શતાબ્દી સુધી, એમ કુલ 5,300 વરસના લાંબા ગાળાનો વિસ્તૃત ઇતિહાસ ધરાવે છે. અત્યંત મૌલિક હોવા ઉપરાંત ઇજિપ્તની કલાનો ગ્રીક કલા ઉપર પણ ઊંડો પ્રભાવ પડ્યો છે. ચિત્રકલા…
વધુ વાંચો >ઇજિપ્તનું પંચાંગ
ઇજિપ્તનું પંચાંગ : પ્રાચીન ઇજિપ્તનું ઋતુ-આધારિત સૌર પંચાંગ. એમાં 30-30 દિવસના બાર મહિના અને વધારાના પાંચ દિવસ મળીને કુલ 365 દિવસનું વર્ષ હતું. વર્ષની શરૂઆત નાઇલ નદીમાં પૂર આવે તે સમયથી કરવામાં આવતી હતી. વ્યાધ તારાની નજદીક સૂર્ય આવે ત્યારે નાઇલમાં પૂર આવતું હતું, પણ વ્યાધ તારાનું દર્શન દર ચાર…
વધુ વાંચો >ઇજોલાઇટ
ઇજોલાઇટ (Ijolite) : અંત:કૃત અગ્નિકૃત ખડકો પૈકીનો આલ્કલી સાયનાઇટનો લાક્ષણિક ખડક-પ્રકાર. ફેલ્સ્પેથોઇડ સાયનાઇટનો સમાનાર્થી પર્યાય. સાયનાઇટ ખડકોને બે મુખ્ય સમૂહોમાં વિભાજિત કરેલા છે : (1) ફેલ્સ્પાર અને ફેલ્સ્પેથોઇડવાળા સાયનાઇટ અને (2) ફેલ્સ્પાર રહિત સાયનાઇટ. શાન્ડે આ બીજા સમૂહ માટે સાયનોઇડ નામ સૂચવ્યું છે. સાયનોઇડ સમૂહમાં આ ખડક માત્ર ફેલ્સ્પેથોઇડનો જ,…
વધુ વાંચો >ઇઝરાયલ
ઇઝરાયલ આરબ રણની ધાર પર ભૂમધ્ય સમુદ્રના પૂર્વ છેડે એશિયા, આફ્રિકા અને યુરોપના ત્રિભેટે આવેલો દેશ. તે 310 30´ ઉ. અ. અને 350 00´ પૂ. રે. આજુબાજુનો વિસ્તાર આવરી લે છે. ઇઝરાયલનું કુલ ક્ષેત્રફળ 20,772 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર ધરાવે છે. વસતિ 93 લાખ (2021), જેમાં 83 % યહૂદી, 13% મુસ્લિમ,…
વધુ વાંચો >ઇઝાયાહના
ઇઝાયાહના : ઇઝરાયલના સુપ્રસિદ્ધ ધર્મપ્રણેતા ઇઝાયાહે (ઈ. સ. પૂ. 742 – ઈ. સ. પૂ. 701) રચેલું ધર્મપુસ્તક. પિતા એમોઝ ઇઝાયાહ જેરૂસલેમમાં વસેલા. આ પુસ્તકની 1948માં Dead Sea Scrolls – મૃત સમુદ્રમાંથી મળી આવેલ લખોટા-વીંટામાં બે હસ્તપ્રતો મળી આવી હતી. એ હિબ્રૂ ભાષાનું સૌથી પ્રાચીન તેમજ બાઇબલના જૂના કરારનું સૌપ્રથમ અને…
વધુ વાંચો >ઇટર્બિયમ
ઇટર્બિયમ (Yb, Ytterbium) : આવર્તક કોષ્ટકના III B (સંક્રાંતિ) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. તે વિરલ પાર્થિવ (rare earth) તત્વોના કુટુંબનું દ્વિસંયોજકતા દર્શાવતું સભ્ય છે. 1878માં જે. સી. જી. મેરિગ્નાકે સૌપ્રથમ આ તત્વના ઑક્સાઇડને અલગ પાડ્યો હતો. 1907માં ઊર્બાં અને વેલ્સબેકે સાબિત કર્યું કે આ ઑક્સાઇડ બે તત્ત્વોના ઑક્સાઇડનું મિશ્રણ છે. આ…
વધુ વાંચો >ઇટાનગર
ઇટાનગર : અરુણાચલ રાજ્યનું પાટનગર. હિમાલયના ડફના હિલ વિસ્તારમાં આવેલું જૂનું કેન્દ્રશાસિત મથક. ભૌગોલિક સ્થાન આશરે 27o.00 ઉ. અ. અને 95o.00 પૂ. રે. હિમાલયના પર્વતીય રાજ્ય ભુતાન અને આસામની સરહદે આ શહેર આવેલું છે. તેની પૂર્વમાં લખીમપુર, હિમ્પુલી અને દિબ્રૂગઢ છે, જ્યારે દક્ષિણે તેજપુર જેવાં આસામનાં પર્વતીય શહેરો આવેલાં છે.…
વધુ વાંચો >ઇટારસી
ઇટારસી : પાંચ રાજ્યોની સીમાને સ્પર્શતા મધ્યપ્રદેશ રાજ્યમાં હોશંગાબાદ જિલ્લામાં આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 22o.37´ ઉ. અ. અને 74o.45´ પૂ. રે. તે નર્મદા નદીના દક્ષિણ કાંઠાનાં હોશંગાબાદથી માત્ર 30 કિમી. અંતરે આવેલું વિખ્યાત રેલવેજંક્શન છે. તે મધ્ય રેલવેના મુંબઈ-અલ્લાહાબાદ રેલમાર્ગનું તેમજ કાનપુર-આગ્રા રેલમાર્ગનું પણ જંક્શન છે. દિલ્હીથી ચેન્નાઈ જતા…
વધુ વાંચો >ઇટાલિયન ભાષા અને સાહિત્ય
ઇટાલિયન ભાષા અને સાહિત્ય : ભારત-યુરોપીય ભાષા-પરિવારની રોમાન્સ ઉપજૂથની ઇટાલિક ભાષાઓમાંની એક ભાષા અને તેનું સાહિત્ય. આજે તે ઇટાલીની અને સાન મેરીનોની વહીવટી અને અધિકૃત ભાષા છે. તે ઉપરાંત સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં જે કેટલીક અધિકૃત ભાષાઓ છે તેમાંની પણ તે એક છે. ઇટાલીમાં લગભગ સાડા પાંચ કરોડ લોકો, સાન મેરીનોમાં અંદાજે વીસ…
વધુ વાંચો >