૨૪.૦૮
સ્ટબ્સ, જૉર્જ (Stubbs, George)થી સ્ટૅકમૅન, ઇલ્વિન ચાર્લ્સ
સ્ટિયરિક ઍસિડ (stearic acid)
સ્ટિયરિક ઍસિડ (stearic acid) : લાંબી સરળ શૃંખલાવાળા ચરબીજ ઍસિડો પૈકી સૌથી વધુ સામાન્ય એવો સંતૃપ્ત (saturated) ચરબીજ ઍસિડ. તેને ઑક્ટાડેકાનૉઇક (octadecanoic) ઍસિડ પણ કહે છે. રાસાયણિક સૂત્ર C18H36O2 અથવા CH3(CH2)16COOH. ટેલો (tallow) અર્થ ધરાવતા ગ્રીક શબ્દ ઉપરથી તેનું નામ સ્ટિયરિક ઍસિડ પડ્યું છે. કુદરતમાં તે મુખ્યત્વે લાંબી શૃંખલાવાળા અન્ય…
વધુ વાંચો >સ્ટિલબાઇટ
સ્ટિલબાઇટ : ઝિયોલાઇટ વર્ગનું ખનિજ. રાસા. બં. : NaCa2Al5Si13O3616H2O. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો મોટે ભાગે વધસ્તંભની આકૃતિવાળા, આંતરગૂંથણી યુગ્મ-સ્વરૂપે મળે. યુગ્મસ્ફટિકો લગભગ સમાંતર સ્થિતિમાં બાણના ભાથા જેવા સમૂહો રચે; છૂટા, સ્વતંત્ર સ્ફટિકો ભાગ્યે જ મળે. વિકેન્દ્રિત, પતરીમય, ગોલકો કે દળદાર સ્વરૂપોમાં પણ મળે. યુગ્મતા (001) ફલક…
વધુ વાંચો >સ્ટીરિયોસ્કોપી
સ્ટીરિયોસ્કોપી : બે આંખોથી એકસાથે જોવાની ઘટના કે જે ત્રિપરિમાણમાં દૃશ્યનો અનુભવ કરાવે. અવકાશમાં વસ્તુઓના સાપેક્ષ અંતર તાદૃશ અવગમન (perception) કરાવે છે. આ અનુભવમાં અવલોકનકાર આંખોથી જુદા જુદા અંતરે સ્થિત વસ્તુઓ વચ્ચેની જગ્યાને જોતો જણાય છે. સ્ટીરિયોસ્કોપીની એક એવી વિશિષ્ટ અસર છે કે જેને તેની ક્ષમતા ન હોય તેને સમજાવી…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન એડલાઈ એવિંગ
સ્ટીવન્સન, એડલાઈ એવિંગ (જ. 5 ફેબ્રુઆરી 1900, લૉસ એન્જલ્સ, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 14 જુલાઈ 1965, લંડન) : અમેરિકાના જાણીતા રાજનીતિજ્ઞ અને ઉપપ્રમુખપદના ઉમેદવાર. 1952 અને 1956 – એમ બે વાર તેમણે અમેરિકાના ઉપપ્રમુખપદ માટે ઉમેદવારી કરી હતી; પરંતુ બંને વેળા તેઓ પરાજિત થયા હતા. એડલાઈ એવિંગ સ્ટીવન્સન મૂળે તેઓ કાયદાના સ્નાતક…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન જ્યૉર્જ
સ્ટીવન્સન, જ્યૉર્જ (જ. 9 જૂન 1781, વિલામ, નોર્થમ્બરલૅન્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 12 ઑગસ્ટ 1848, ચેસ્ટરફિલ્ડ, ડર્બિશાયર) : અંગ્રેજ એન્જિનિયર અને રેલવે-લોકોમોટિવનો શોધક. જ્યૉર્જ સ્ટીવન્સન તેના પિતા મિકૅનિક હતા. જ્યૉર્જ કિશોરવયથી કોલસાની ખાણમાં મજૂરી કરવા જતો. તે સાથે 18 વર્ષની ઉંમરે રાત્રિશાળામાં લખતાં-વાંચતાં શીખ્યો. તેણે 1814માં ખાણમાંથી કોલસો ખેંચી કાઢવાનું એંજિન બનાવ્યું…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સન રૉબર્ટ લૂઈ (બેલ્ફોર)
સ્ટીવન્સન, રૉબર્ટ લૂઈ (બેલ્ફોર) (જ. 13 નવેમ્બર 1850, ઍડિનબર્ગ; અ. 3 ડિસેમ્બર 1894, વૈલિમા, સામોઆ) : અંગ્રેજ નિબંધકાર, કવિ, નવલકથાકાર, કાલ્પનિક કથાના રચયિતા, સાહસ અને પ્રવાસકથાના લેખક. ‘ટ્રેઝર આઇલૅન્ડ’, ‘કિડનેપ્ડ’, ‘સ્ટ્રેન્જ કેસ ઑવ્ ડૉ. જેકીલ ઍન્ડ મિસ્ટર હાઇડ’ તથા ‘ધ માસ્ટર ઑવ્ બેલેન્ટ્રી’ જેવી નવલકથાઓથી જગતસાહિત્યમાં તેઓ જાણીતા થયેલા. પિતા…
વધુ વાંચો >સ્ટીવન્સ વૉલેસ
સ્ટીવન્સ, વૉલેસ (જ. 2 ઑક્ટોબર 1879, પેન્સિલ્વેનિયા; અ. 2 ઑગસ્ટ 1955, હાર્ટફૉર્ડ) : અમેરિકન કવિ. ન્યૂયૉર્કની લૉ સ્કૂલમાંથી કાયદાના સ્નાતક થઈને અમેરિકાની બાર કાઉન્સિલના સભ્ય બન્યા પછી હાર્ટફૉર્ડ એક્સિડન્ટ ઍન્ડ ઇન્ડેમ્નિટી કંપનીમાં તેમણે નોકરી સ્વીકારી અને 1934માં તેના વાઇસ પ્રેસિડન્ટના હોદ્દા સુધી પહોંચ્યા. 1914ના નવેમ્બરના ‘પોએટ્રી’ માસિકના યુદ્ધકવિતા વિશેષાંકમાં તેમની…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ જ્હૉન મૅકડોઅલ
સ્ટુઅર્ટ, જ્હૉન મૅકડોઅલ (જ. 1815; અ. 1866) : સ્કૉટલૅન્ડવાસી. ખૂબ જ હિંમતબાજ અને સહિષ્ણુ અભિયાનકાર. તેમણે 1862માં ઑસ્ટ્રેલિયા ખંડનું દક્ષિણથી ઉત્તર તરફનું અભિયાન કરેલું. આ અગાઉ 1858માં દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયાના દક્ષિણ ભાગને પણ તેઓ ખૂંદી વળેલા. આ અભિયાનને પરિણામે 1863માં દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા રાજ્યે નૉર્ધર્ન ટેરિટરીનો કબજો મેળવેલો. તે પછીથી જે માર્ગે…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ જૅમ્સ
સ્ટુઅર્ટ, જૅમ્સ (જ. 20 મે 1908, ઇન્ડિયાના, પેન્સિલ્વેનિયા; અ. 2 જુલાઈ 1997, લૉસ ઍન્જલસ, કૅલિફૉર્નિયા) : અમેરિકાના નામી ફિલ્મ-અભિનેતા. તેમણે પ્રિન્સ્ટન યુનિવર્સિટી ખાતે સ્થાપત્યકલાનો અભ્યાસ કર્યો હતો. 1935માં તેમણે ફિલ્મ અભિનયનો પ્રારંભ કર્યો. ‘યુ કાન્ટ ટૅક ઇટ વિથ યુ’ (1938), ‘ડેસ્ટ્રી રાઇડ્ઝ અગેન’ (1939) અને ઑસ્કાર ઍવૉર્ડ-વિજેતા હાસ્યરસિક ચિત્ર ‘ફિલાડેલ્ફિયા…
વધુ વાંચો >સ્ટુઅર્ટ ટાપુ
સ્ટુઅર્ટ ટાપુ (Stewart Island) : ન્યૂઝીલૅન્ડના મુખ્ય ત્રણ ટાપુઓ પૈકીનો દક્ષિણે આવેલો ટાપુ. ન્યૂઝીલૅન્ડના બીજા ક્રમના દક્ષિણ ટાપુ અને સ્ટુઅર્ટ ટાપુ વચ્ચે 24 કિમી. પહોળી ફોવિયક્સની સામુદ્રધુની આવેલી છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 47° દ. અ. અને 168° પૂ. રે.. વિસ્તાર : 1,746 ચોકિમી.. તેની ઉત્તરે ફોવિયક્સની સામુદ્રધુની અને પૂર્વ, દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >સ્ટબ્સ જૉર્જ (Stubbs George)
સ્ટબ્સ, જૉર્જ (Stubbs, George) (જ. 24 ઑગસ્ટ 1724, લિવરપૂલ, બ્રિટન; અ. 10 જુલાઈ 1806, લંડન, બ્રિટન) : પ્રાણીઓનાં આલેખનો માટે જાણીતા બ્રિટિશ ચિત્રકાર. પિતાનો ચામડા કમાવવાનો ધંધો હતો. માત્ર આરંભમાં કોઈ ચિત્રકાર પાસે થોડી તાલીમ લેવાના અપવાદ સિવાય જૉર્જ સ્ટબ્સે સ્વયંશિક્ષણ વડે જાતને તૈયાર કરી. પશુઓની શરીરરચનામાં તેમને પહેલેથી જ…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ક્યુલીઆ
સ્ટર્ક્યુલીઆ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સ્ટર્ક્યુલીએસી કુળની વૃક્ષ પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણકટિબંધમાં – ખાસ કરીને દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયામાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની લગભગ 12 જેટલી જાતિઓ થાય છે. તે હિમાલયના પહાડી પ્રદેશોમાં તથા પૂર્વ, મધ્ય અને દક્ષિણ ભારતનાં શુષ્ક કે અર્ધશુષ્ક વનોમાં મળી આવે છે. ગુજરાતમાં તેની બે જાતિઓ જોવા…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ક્યુલીએસી
સ્ટર્ક્યુલીએસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ માલ્વેલીસ ગોત્રનું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : ઉપવર્ગ (subclass) – મુક્તદલા (Polypetalae); શ્રેણી (series) – પુષ્પાસન પુષ્પી (Thalamiflorae); ગોત્ર – માલ્વેલીસ; કુળ – સ્ટર્ક્યુલીએસી. સ્ટર્ક્યુલીએસી : Sterculia foetida (પૂન, જંગલી બદામ) : (અ) શાખા, (આ) છાલનો…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન ઇર્મા (Stern Irma)
સ્ટર્ન, ઇર્મા (Stern, Irma) (જ. 1894, ટ્રાન્સવાલ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 1966, કેપટાઉન) : દક્ષિણ આફ્રિકન મહિલા-ચિત્રકાર. એમનું બાળપણ જર્મનીમાં વીત્યું. જર્મનીમાં બર્લિન અને વાઇમાર ખાતેની કળાશાળાઓમાં તેમણે કળાનો અભ્યાસ કર્યો. ઇર્મા સ્ટર્ન 1917માં જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર મૅક્સ પેખ્સ્ટીન સાથે તેમની મુલાકાત થઈ અને પરિણામે 1918થી 1920 સુધી તેમણે જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન ઑટો
સ્ટર્ન, ઑટો (જ. 17 ફેબ્રુઆરી 1888, સોહરાઉ (Sohrau), અપર સિલેસિયા, જર્મની (હવે ઝોરી, પોલૅન્ડ); અ. 17 ઑગસ્ટ 1969, બર્કલી, કૅલિફૉર્નિયા) : આણ્વિક-કિરણ-પદ્ધતિના વિકાસમાં આપેલ ફાળા તથા પ્રોટૉનની ચુંબકીય ચાકમાત્રા(magnetic moment)ની શોધ બદલ 1943ના વર્ષે ભૌતિકવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન વિજ્ઞાની. ઑટો સ્ટર્ન 1892માં તે પોતાનાં માતા-પિતા સાથે બ્રેસ્લૌ (Breslau)…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન–ગર્લાકનો પ્રયોગ
સ્ટર્ન–ગર્લાકનો પ્રયોગ : ખાસ કરીને પ્રચક્રણ(spin)ને કારણે પેદા થતી ઇલેક્ટ્રૉનની ચુંબકીય ચાકમાત્રા(magnetic moment)ના અસ્તિત્વનું નિર્દેશન કરતો પ્રયોગ. સ્ટર્ન અને ગર્લાકે આને લગતો પ્રયોગ 1921માં કર્યો હતો. ત્યારબાદ ઘણાએ તેના ઉપર શોધન-વર્ધન કર્યું છે. તેને આધારે સદિશ-પરમાણુ-નમૂના(vector atom model)નાં કેટલાંક લક્ષણોની ચકાસણી થઈ શકી છે. આ પ્રયોગનું સૈદ્ધાંતિક મહત્વ તો ખરું…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન લૉરેન્સ
સ્ટર્ન, લૉરેન્સ (જ. 24 નવેમ્બર 1713, ક્લોન્મેલ, કાઉન્ટી ટિપરેરી, આયર્લૅન્ડ; અ. 18 માર્ચ 1768, લંડન) : નવલકથાકાર અને પ્રવાસલેખક. એમના પિતા રૉજર સ્પેનિશ સક્સેસનની લડાઈઓમાં હયદળમાં નીચલી કક્ષાના એક સામાન્ય અધિકારી હતા. એક અધિકારીની વિધવા એગ્નિસ સાથે તેમનો લગ્નસંબંધ થયો. લડાઈઓ પૂરી થયા પછી રોજર ઇંગ્લૅન્ડ છોડીને આયર્લૅન્ડ ગયા, ત્યાં…
વધુ વાંચો >સ્ટર્મર બોરિસ વ્લાદામિરોવિચ
સ્ટર્મર, બોરિસ વ્લાદામિરોવિચ (જ. 27 જુલાઈ 1848; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1917, પેટ્રોગાદ, રશિયા) : રશિયાના રાજનીતિજ્ઞ અને વહીવટી અધિકારી. સેંટ પિટર્સબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાના સ્નાતક બનીને પ્રારંભે તેઓ ઝારશાહીના ન્યાયવિભાગમાં જોડાયા. 1872થી 1892નાં વીસ વર્ષો સુધી મિનિસ્ટ્રી ઑવ્ ધ ઇમ્પીરિયલ કોર્ટમાં તેમણે કામ કર્યું. આ દરમિયાન 1883માં ઝાર એલૅક્ઝાંડર 3જાની તાજપોશીની…
વધુ વાંચો >સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર
સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર : એવા દેશોનું જૂથ, જેઓ પોતાના વિદેશી ચલણની અનામતોનો મોટો ભાગ બૅંક ઑવ્ ઇંગ્લૅન્ડમાં રાખતા હતા અને તેના બદલામાં લંડનના મૂડીબજાર અને નાણાબજારનો લાભ લેતા હતા. 1931માં ઇંગ્લૅન્ડના પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગના અવમૂલ્યન પછી જે દેશોએ તેમના ચલણના મૂલ્યને પાઉન્ડમાં ટકાવી રાખ્યું તે દેશોનું ઇંગ્લૅન્ડ સહિતનું જૂથ સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર તરીકે ઓળખાયું. આ…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇકેન, એડ્વર્ડ (Steichen, Edward)
સ્ટાઇકેન, એડ્વર્ડ (Steichen, Edward) (જ. 27 માર્ચ 1879, લક્ઝમ્બર્ગ; અ. 25 માર્ચ 1973, વેસ્ટ રેડિન્ગ, યુ.એસ.) : પ્રસિદ્ધ અમેરિકન ફોટોગ્રાફર. આલ્ફ્રેડ સ્ટાઇગ્લીટ્ઝ સાથે તેમની ગણના અમેરિકામાં ફોટોગ્રાફીને ક્ષેત્રે પાયાનું કામ કરનાર બે ફોટોસર્જકોમાં થાય છે. મનોહર નિસર્ગદૃશ્યો, પહેલા વિશ્વયુદ્ધે કરેલી ખાનાખરાબી અને માનવતાનો હ્રાસ તથા વ્યક્તિચિત્રો સુધીનું વૈવિધ્ય સ્ટાઇકેનની ફોટોગ્રાફીમાં…
વધુ વાંચો >