૨૨.૩૦
સાઇકલ-દોડથી સાખી
સાઇકલ-દોડ
સાઇકલ–દોડ : વિશ્વવ્યાપી લોકપ્રિય રમત. યુરોપના દેશોમાં વિશેષ લોકપ્રિય છે. તેની સ્પર્ધાઓ 1868માં પૅરિસમાં શરૂ થઈ. 1896માં ઑલિમ્પિકમાં તેને પ્રારંભથી જ સ્થાન મળ્યું. પ્રારંભે તે દોડ 83.67 કિમીની હતી. હવે 205 કિલોમીટરની છે. 1921થી તે ધંધાદારી સ્વરૂપે રમાતી થઈ. આ સ્પર્ધાના મુખ્ય ત્રણ પ્રકારો છે : ટ્રૅક, માર્ગ અને મોટો…
વધુ વાંચો >સાઇકો
સાઇકો : ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1960. ભાષા : અંગ્રેજી. શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા-દિગ્દર્શક : આલ્ફ્રેડ હિચકોક. કથા : રૉબર્ટ બ્લૉચની નવલકથા પર આધારિત. પટકથા : જૉસેફ સ્ટિફેનો. છબિકલા : જૉન એલ. રસેલ. મુખ્ય પાત્રો : ઍન્થની પર્કિન્સ, જેનેટ લી, નેરા માઇલ્સ, જૉન ગેવિન, માર્ટિન બાલ્સામ, જૉન મેકિનટાયર, સિમોન ઑકલૅન્ડ, ફ્રૅન્ક…
વધુ વાંચો >સાઇક્લોટ્રૉન
સાઇક્લોટ્રૉન : એવી પ્રયુક્તિ, જેમાં વિદ્યુતભારિત કણોને ઉચ્ચ-ઊર્જાએ પ્રવેગિત કરી શકાય. વિદ્યુતભારિત કણ અચળ ચુંબકીય ક્ષેત્રને લંબ રૂપે સર્પિલ (spiral) ગતિપથના કેટલાય આંટા મારે છે. પરિવર્તનશીલ વિદ્યુતક્ષેત્રને લીધે હર વખતે બે વાહકો વચ્ચેની ખાલી જગ્યામાં થઈને પસાર થતાં કણ પ્રવેગિત થતો જાય છે. આકૃતિમાં આ બે વાહકો A અને B…
વધુ વાંચો >સાઇક્લોસ્પૉરિન (cyclosporin)
સાઇક્લોસ્પૉરિન (cyclosporin) : અવયવના પ્રત્યારોપણ પછી તેનો અસ્વીકાર ન થાય તે માટે વપરાતું ઔષધ. તેને પહેલાં ‘સાઇક્લોસ્પૉરિન એ’ કહેવાતું. તેની 1971માં શોધ થઈ. તે ટી-લસિકાકોષો(T-lymphocytes)નું, વધુ પડતી ઝેરી અસર વગર, પસંદગીપૂર્ણનું નિયમન કરે તેવું પ્રથમ ઔષધ બન્યું. તેને ટૉલિપોક્લેડિયમ ઇન્ફલેટમ (tolypocladium inflatum) નામની ફૂગમાંથી એક પેપ્ટાઇડ રૂપે અલગ પાડવામાં આવ્યું…
વધુ વાંચો >સાઇઝીયેસી (Schizaeaceae)
સાઇઝીયેસી (Schizaeaceae) : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ટેરોપ્સિડા અથવા ફિલિકોપ્સિડા વર્ગમાં આવેલા ગોત્ર ફિલિકેલ્સનું એક કુળ. તે વિભિન્ન સ્વરૂપો ધરાવતા ભૌમિક હંસરાજનું બનેલું છે. કેટલીક જાતિઓ તૃણ જેવી અને બીજી કેટલીક લાંબી પર્ણારોહી હોય છે; દા.ત., Lygodium પ્રકાંડ ભૂપ્રસારી હોય છે અથવા ભૂમિગત રોમ કે શલ્કો વડે આચ્છાદિત ગાંઠામૂળી(rhizome)નું બનેલું હોય છે;…
વધુ વાંચો >સાઇઝોફોરિયા
સાઇઝોફોરિયા : ભુજપાદ (Brachiopoda) સમુદાયનું એક અશ્મી. જે. જે. બિયર્સે પશ્ચિમ ઑસ્ટ્રેલિયાના કિમ્બર્લી વિભાગના ઉપરિ ડેવોનિયન સ્તરોમાંથી સાઇઝોફોરિયાની વસ્તીઓમાંથી ત્રણ નમૂનાઓમાં કદ-વિસ્તરણ અને આકારમાં રહેલી વિભિન્નતાઓનું વિશ્લેષણ કર્યું હતું અને પૂર્ણ નમૂનાઓની પ્રાપ્તિ પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતમાં મધ્ય પર્મિયન ભૂસ્તરીય યુગમાં મળી આવેલ ‘ધ પ્રોડક્ટસ્ લાઇમસ્ટોન સીરિઝ’ને ‘પંજાબિયન’ શ્રેણી…
વધુ વાંચો >સાઇટ્રિક ઍસિડ
સાઇટ્રિક ઍસિડ : જુઓ ચયાપચય.
વધુ વાંચો >સાઇડિંગ સ્પ્રિંગ ઑબ્ઝર્વેટરી (siding spring observatory) અને માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો ઑબ્ઝર્વેટરી (mount stromlo observatory), ઑસ્ટ્રેલિયા
સાઇડિંગ સ્પ્રિંગ ઑબ્ઝર્વેટરી (siding spring observatory) અને માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો ઑબ્ઝર્વેટરી (mount stromlo observatory), ઑસ્ટ્રેલિયા : પ્રકાશિક ઉપકરણો (optical instruments) ધરાવતી ઑસ્ટ્રેલિયાની એક પ્રમુખ ચાક્ષુષીય એટલે કે પ્રકાશિક (optical) વેધશાળા. તેની માતૃસંસ્થા માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો વેધશાળા છે. બંને વેધશાળાઓ સહકારથી કામ કરે છે; એટલે કોઈ એકની વાત કરીએ ત્યારે બીજીની પણ કરવી…
વધુ વાંચો >સાઇનેરેરિયા
સાઇનેરેરિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ટરેસી કુળની એક પ્રજાતિ. પુષ્પવિક્રેતાઓ (florists) માટે સાઇનેરેરિયા તરીકે જાણીતી આ પ્રજાતિની બધી જાતિઓને હવે Senecio પ્રજાતિ હેઠળ મૂકવામાં આવી છે. કેનેરીના ટાપુઓની વતની Senecio cruentas સાથે સેનેસીઓની અન્ય જાતિઓના સંકરણથી ઉદ્ભવતી તે જાતિઓ છે. તે શિયાળામાં થતી એકવર્ષાયુ (annual) શાકીય વનસ્પતિઓ છે. મધ્યમ…
વધુ વાંચો >સાઇપાન
સાઇપાન : ઉત્તર મરિયાના ટાપુઓના યુ. એસ. કૉમનવેલ્થના ભાગરૂપ ટાપુ. 1962થી પશ્ચિમ પૅસિફિક મહાસાગરમાં યુ. એસ. ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ ધ પૅસિફિક આઇલૅન્ડ્ઝનું મુખ્ય મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 15° 12´ ઉ. અ. અને 145° 45´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 122 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર ધરાવે છે. પહાડી ભૂપૃષ્ઠ ધરાવતા આ ટાપુની લંબાઈ…
વધુ વાંચો >સાઉં ટમે અને પ્રેન્સિપ (Sa o Tome´ and Principe)
સાઉં ટમે અને પ્રેન્સિપ (Sa o Tome´ and Principe) : બે મુખ્ય અને અનેક નાના ટાપુઓથી બનેલો આફ્રિકી દેશ. ભૌ. સ્થાન : તે બંને આશરે 0° થી 0° 25´ ઉ. અ. અને 6° 27´ થી 6° 45´ પૂ. રે. તથા 1° 30´થી 1° 45´ ઉ. અ. અને 7° 15´થી 7°…
વધુ વાંચો >સાએથિયેસી
સાએથિયેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ટેરોપ્સિડા વર્ગના ગોત્ર ફિલિકેલ્સમાં આવેલું વૃક્ષસ્વરૂપી હંસરાજ ધરાવતું કુળ. આ કુળનાં વૃક્ષ ક્યારેક 20 મી.થી 25 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવે છે. Cyathea medullaris ન્યૂઝીલૅન્ડમાં નૈસર્ગિક રીતે થાય છે અને 6 મી.થી 15 મી. ઊંચાઈ ધરાવે છે. પ્રકાંડ અશાખિત હોય છે. ક્યારેક તે એક વાર દ્વિશાખી બને છે.…
વધુ વાંચો >સાઓ પાવલો
સાઓ પાવલો : બ્રાઝિલના પૂર્વ કિનારે આશરે 23° 32´ દ. અ. તથા 46° 37´ પ. રે. પર આવેલું સાઓ પાવલો રાજ્યનું મહાનગર, વહીવટી મથક અને દેશનું સૌથી મોટું ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર. તે સમુદ્રકાંઠાથી આશરે 65 કિમી. દૂર આંતરિક ભાગમાં સમુદ્રસપાટીથી લગભગ 795 મી.ની ઊંચાઈએ આવેલું છે. શરૂઆતમાં તે એક નાના કસબારૂપે…
વધુ વાંચો >સાઓ ફ્રાન્સિસ્કો (નદી)
સાઓ ફ્રાન્સિસ્કો (નદી) : પૂર્વ બ્રાઝિલમાં આવેલી નદી. તે સાન ફ્રાન્સિસ્કો નામથી પણ ઓળખાય છે. આ નદી મિનાસ જેરાઇસ રાજ્યમાંથી નીકળે છે, ત્યાંથી તે ઈશાન તરફ વહી પૂર્વનો વળાંક લે છે. તે પછી બહિયા અને પર્નાન્મ્બુકો રાજ્યો વચ્ચેની સીમા રચે છે, ત્યારપછી તે અગ્નિ દિશા તરફ વહેતી રહીને છેવટે ઍટલૅંટિક…
વધુ વાંચો >સાકરિયા, બદ્રીપ્રસાદ
સાકરિયા, બદ્રીપ્રસાદ (જ. 1896, બલોતારા-બાડમેર, તે વખતનું જોધપુર રાજ્ય; અ. ?) : રાજસ્થાની લેખક. તેમણે તેમનું આખું જીવન શબ્દકોશ તૈયાર કરવાના ઉદ્દેશથી જૂનાં પાઠ્યપુસ્તકોનો અભ્યાસ અને સંપાદન કરવામાં સમર્પિત કર્યું હતું. તેમના ‘રાજસ્થાની-હિંદી શબ્દકોશ’ નામક પ્રતિષ્ઠિત ગ્રંથના 3 ભાગ પૈકી પ્રથમ ભાગનું પ્રકાશન જયપુર સ્થિત પ્રકાશકે 1977માં અને બીજા બે…
વધુ વાંચો >સાકરિયું
સાકરિયું : વરિયાળીના પાકમાં મોલો પ્રકારની જીવાતને લીધે થતો રોગ. ખેડૂતો તેને ‘સાકરિયું’ તરીકે ઓળખે છે. મોલો પ્રકારની જીવાતના શરીરમાંથી મધ જેવું શર્કરાયુક્ત પ્રવાહી નીકળે છે. તેથી મોલોના ઉપદ્રવને કારણે છોડ, શાખાઓ, પર્ણો અને દાણાના ચક્કર પર શર્કરાયુક્ત પ્રવાહી એકત્રિત થતાં તેના પર મૃતોપજીવી ફૂગ વૃદ્ધિ કરે છે. આ જીવાત…
વધુ વાંચો >સાકાઈ, હોઇત્સુ
સાકાઈ, હોઇત્સુ (જ. 1 ઑગસ્ટ, 1761, એડો, ટોકિયો, જાપાન; અ. 3 જાન્યુઆરી 1829, એડો, ટોકિયો, જાપાન) : જાપાની ચિત્રકાર. સાકાઈના મોટા ભાઈ જાપાનના એક સ્થાનિક રજવાડાના રાજા હતા. 1797માં સાકાઈ બૌદ્ધ સાધુ બન્યા. 1809માં એ નેગીશી જઈને ચિત્રકલા શીખ્યા. ચિત્રકાર ઓગાટા કોરિનની શણગારાત્મક લઢણો સાકાઈને ખાસ પસંદ પડી. કોરિનની સોમી…
વધુ વાંચો >સા-કાર્નીરૉ, મારિયો દ
સા–કાર્નીરૉ, મારિયો દ (જ. 19 મે 1890, લિસ્બન; અ. 26 એપ્રિલ 1916, પૅરિસ) : પોર્ટુગીઝ કવિ અને નવલકથાકાર. પોર્ટુગલની આધુનિક વિચારસરણીના પુરસ્કર્તા. શિક્ષણ પૅરિસની સોર્બોન યુનિવર્સિટીમાં. ‘ડિસ્પર્સાઓ’(1914, ડિસ્પર્શન)નાં કાવ્યોની રચના પૅરિસમાં થયેલી. આ જ વર્ષે ‘કૉન્ફિસ્સાઓ દ લૂસિયો’ (ધ કન્ફેશન ઑવ્ લૂસિયો) નવલકથા પ્રસિદ્ધ થઈ. પોર્ટુગલ પાછા ફર્યા બાદ થિયેટરમાં…
વધુ વાંચો >સાકી આન્દ્રેઆ
સાકી આન્દ્રેઆ (જ. 1599, નેતૂનો, ઇટાલી; અ. 21 જૂન 1661, રોમ, ઇટાલી) : ઇટાલિયન બરોક ચિત્રકાર. બોલોન્યા નગરમાં ફ્રાન્ચેસ્કો આલ્બાની નામના ચિત્રકાર પાસે તેમણે તાલીમ લીધી હતી. ઉપરાંત રેનેસાં-ચિત્રકાર સાંઝિયો રફાયેલનો પ્રભાવ પણ તેમનાં ચિત્રો પર જોઈ શકાય છે. સાકી દ્વારા ચિત્રિત ચિત્ર ‘મિરેકલ ઑવ્ સેંટ ગ્રેગોરી’એ સાકીને નામના અપાવી.…
વધુ વાંચો >સાકી, મોતીલાલ
સાકી, મોતીલાલ (જ. 1936, શ્રીનગર) : કાશ્મીરી કવિ અને પંડિત. તેમના ‘માનસર’ નામના કાવ્યસંગ્રહને 1981ના વર્ષનો કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. 1964માં તેમણે જમ્મુ અને કાશ્મીર યુનિવર્સિટીમાંથી વિનયન ઉપરાંત ઉર્દૂમાં ડિગ્રી મેળવી હતી. 1973થી તેઓ જમ્મુ અને કાશ્મીરની કલા, સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિ તથા ભાષાઓ અંગેના વિવિધ પ્રોજેક્ટો સાથે અકાદમી સાથે…
વધુ વાંચો >