૨૨.૩૦
સાઇકલ-દોડથી સાખી
સાઇફર્ટ, જેરોસ્લાવ (Jaroslav Seifert)
સાઇફર્ટ, જેરોસ્લાવ (Jaroslav Seifert) (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1901, ઝિઝકોવ, પ્રાગ, ઑસ્ટ્રિયા-હંગેરી (હવે ઝેક રિપબ્લિક); અ. 10 જાન્યુઆરી 1986, પ્રાગ, ઝેક) : ઝેકોસ્લોવાક કવિ અને પત્રકાર. જેરોસ્લાવ સાઇફર્ટને તેમની ‘તાજગીપૂર્ણ, ઇન્દ્રિયજન્ય અનુભવ કરાવતી, નવીનતાથી સમૃદ્ધ કવિતાઓ માટે’ 1984નો સાહિત્ય માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો. તેઓ નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર પ્રથમ ઝેકોસ્લોવાક…
વધુ વાંચો >સાઇબિરિયા
સાઇબિરિયા : ઉ. એશિયાનો યુરલ પર્વતમાળાથી પૅસિફિક મહાસાગર સુધી વિસ્તરેલો રશિયાના તાબા હેઠળનો ભૂમિવિસ્તાર. તે આશરે 42° ઉ. થી 80° ઉ. અક્ષાંશવૃત્તો તેમજ આશરે 64° પૂ.થી 170° પશ્ચિમ રેખાંશવૃત્તો વચ્ચે આવેલો છે. તેના ઉત્તર ભાગમાં ઉ. ધ્રુવવૃત્ત (661° ઉ. અક્ષાંશવૃત્ત) પસાર થાય છે. તેના પૂર્વ છેડાના ભાગોને 180° રેખાંશવૃત્ત સ્પર્શે…
વધુ વાંચો >સાઇમન સંત
સાઇમન સંત (જ. 17 ઑક્ટોબર 1760, પૅરિસ; અં. 19 મે 1825, પૅરિસ) : ફ્રેંચ સમાજસુધારક અને સમાજવાદનો પિતા. ઉચ્ચ ખાનદાન કુટુંબમાં જન્મેલા આ વિચારક ફ્રેંચ રાજવી મંડળના લુઈ કુટુંબ સાથે સંબંધો ધરાવતા હતા. ખાનગી શિક્ષકો દ્વારા શાલેય શિક્ષણ મેળવ્યું. 17ની વયે લશ્કરી સેવામાં જોડાયા અને અમેરિકાની ક્રાંતિમાં મદદરૂપ થવા ફ્રાંસે…
વધુ વાંચો >સાઇમન્સટાઉન (Simonstown)
સાઇમન્સટાઉન (Simonstown) : દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપટાઉન નજીકના ફૉલ્સ ઉપસાગરના ભાગરૂપ સાઇમનના અખાત પર આવેલું નગર તેમજ નૌકામથક. ભૌ. સ્થાન : 34° 14´ દ. અ. અને 18° 26´ પૂ. રે.. તે કેપટાઉનથી દક્ષિણે આશરે 40 કિમી.ને અંતરે કેપની ભૂશિરના પૂર્વ કાંઠા પર આવેલું છે. તે સાઇમનસ્ડૅડ નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંનાં…
વધુ વાંચો >સાઇલેજ
સાઇલેજ : લીલા ચારાને હવારહિત પરિસ્થિતિમાં લાંબા સમય સુધી સાચવીને તૈયાર કરવામાં આવતો ઘાસચારો. તેને ‘લીલા ચારાનું અથાણું’ પણ કહી શકાય. ચોમાસામાં મળતા વધારાના લીલા ચારાનો સંગ્રહ કરવામાં આવે તો તેનો તંગીની ઋતુમાં પશુઓને ખવડાવવામાં ઉપયોગ કરી શકાય છે. વળી ચોમાસામાં આ વધારાના લીલા ચારાને સૂકવીને સંગ્રહ કરી શકાતો નથી.…
વધુ વાંચો >સાઇલોટોપ્સિડા
સાઇલોટોપ્સિડા : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના વિભાગ સાઇલોફાઇટાનો એક વર્ગ. આ વર્ગની વનસ્પતિઓ સૌથી આદ્ય, સૌથી પ્રાચીન, ભૂમિ પર વસવાટ ધરાવતી, વાહકપેશીધારી અને મૂળવિહીન છે. બીજાણુજનક(sporophyte)નું મૂલાંગો (rhizoids) ધરાવતી ભૂમિગત ગાંઠામૂળી (rhizome) અને અરીય (radial) અને યુગ્મશાખી (dichotomously branched) હવાઈ પ્રરોહતંત્રમાં વિભેદન થયેલું હોય છે. પર્ણો જો હાજર હોય તો તેઓ નાનાં,…
વધુ વાંચો >સાઇલ્યુરિયન રચના
સાઇલ્યુરિયન રચના : ભૂસ્તરીય કાળગણના ક્રમમાં પ્રથમ જીવયુગ (પેલિયૉઝોઇક યુગ) પૈકીનો ત્રીજા ક્રમે આવતો કાળગાળો અને તે ગાળા દરમિયાન જમાવટ પામેલા ખડકસ્તરોથી બનેલી રચના. તેની નીચે ઑર્ડોવિસિયન રચના અને ઉપર ડેવોનિયન રચના રહેલી છે. આ રચનાના ખડકો ક્યાંક પાર્થિવ તો ક્યાંક દરિયાઈ ઉત્પત્તિજન્ય છે. ભૂસ્તરીય ઇતિહાસના કાળક્રમમાં તેમની જમાવટ વર્તમાન…
વધુ વાંચો >સાઇસ (Sais)
સાઇસ (Sais) : નાઇલ નદીના ત્રિકોણપ્રદેશના ગુલાબની પાંખડીઓની જેમ પથરાયેલા ફાંટાઓ પર આવેલું ઇજિપ્તનું પ્રાચીન શહેર. પ્રાચીન નામ ‘સાઇ’. ‘સાઇ’ પરથી ગ્રીક નામ ‘સાઇસ’ થયેલું છે. તેનું અરબી નામ ‘સા અલ-હજૂર (હગર)’ છે. આ સ્થળે યુદ્ધની દેવી નાઇથ(Neith)નું પવિત્ર તીર્થ આવેલું હતું. ઈ. પૂ.ની આઠમી સદીમાં દક્ષિણ ઇજિપ્ત પર કાબૂ…
વધુ વાંચો >સાઉદ, રાજા ઇબ્ન અબ્દ અલ અઝીઝ
સાઉદ, રાજા ઇબ્ન અબ્દ અલ અઝીઝ (જ. 15 જાન્યુઆરી 1902, કુવૈત; અ. 23 ફેબ્રુઆરી 1969, એથેન્સ) : સાઉદી અરેબિયાના રાજા. સાઉદી અરેબિયાના મૂળ રાજા ઇબ્ન સાઉદના તેઓ બીજા પુત્ર હતા. તેમણે કુવૈતમાં શિક્ષણ લીધું હતું. તેમના મોટાભાઈના અવસાનને કારણે મે, 1933માં તેઓ રાજા બન્યા. વ્યક્તિગત ધોરણે આ હિંમતબાજ શાસકમાં અરેબિયાને…
વધુ વાંચો >સાઉદી અરેબિયા
સાઉદી અરેબિયા : રાતા સમુદ્ર અને પર્શિયન અખાત વચ્ચે વિસ્તરેલા અરેબિયન દ્વીપકલ્પમાં આવેલો મધ્ય-પૂર્વના દેશો પૈકીનો એક દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 16° 0´થી 32° 10´ ઉ. અ. તથા 34° 30´ થી 56° 0´ પૂ. રે. વચ્ચે વિસ્તરેલો છે અને તેના લગભગ મધ્યભાગેથી કર્કવૃત્ત પસાર થાય છે. તેનું ભૌગોલિક…
વધુ વાંચો >સાઇકલ-દોડ
સાઇકલ–દોડ : વિશ્વવ્યાપી લોકપ્રિય રમત. યુરોપના દેશોમાં વિશેષ લોકપ્રિય છે. તેની સ્પર્ધાઓ 1868માં પૅરિસમાં શરૂ થઈ. 1896માં ઑલિમ્પિકમાં તેને પ્રારંભથી જ સ્થાન મળ્યું. પ્રારંભે તે દોડ 83.67 કિમીની હતી. હવે 205 કિલોમીટરની છે. 1921થી તે ધંધાદારી સ્વરૂપે રમાતી થઈ. આ સ્પર્ધાના મુખ્ય ત્રણ પ્રકારો છે : ટ્રૅક, માર્ગ અને મોટો…
વધુ વાંચો >સાઇકો
સાઇકો : ચલચિત્ર. નિર્માણવર્ષ : 1960. ભાષા : અંગ્રેજી. શ્વેત અને શ્યામ. નિર્માતા-દિગ્દર્શક : આલ્ફ્રેડ હિચકોક. કથા : રૉબર્ટ બ્લૉચની નવલકથા પર આધારિત. પટકથા : જૉસેફ સ્ટિફેનો. છબિકલા : જૉન એલ. રસેલ. મુખ્ય પાત્રો : ઍન્થની પર્કિન્સ, જેનેટ લી, નેરા માઇલ્સ, જૉન ગેવિન, માર્ટિન બાલ્સામ, જૉન મેકિનટાયર, સિમોન ઑકલૅન્ડ, ફ્રૅન્ક…
વધુ વાંચો >સાઇક્લોટ્રૉન
સાઇક્લોટ્રૉન : એવી પ્રયુક્તિ, જેમાં વિદ્યુતભારિત કણોને ઉચ્ચ-ઊર્જાએ પ્રવેગિત કરી શકાય. વિદ્યુતભારિત કણ અચળ ચુંબકીય ક્ષેત્રને લંબ રૂપે સર્પિલ (spiral) ગતિપથના કેટલાય આંટા મારે છે. પરિવર્તનશીલ વિદ્યુતક્ષેત્રને લીધે હર વખતે બે વાહકો વચ્ચેની ખાલી જગ્યામાં થઈને પસાર થતાં કણ પ્રવેગિત થતો જાય છે. આકૃતિમાં આ બે વાહકો A અને B…
વધુ વાંચો >સાઇક્લોસ્પૉરિન (cyclosporin)
સાઇક્લોસ્પૉરિન (cyclosporin) : અવયવના પ્રત્યારોપણ પછી તેનો અસ્વીકાર ન થાય તે માટે વપરાતું ઔષધ. તેને પહેલાં ‘સાઇક્લોસ્પૉરિન એ’ કહેવાતું. તેની 1971માં શોધ થઈ. તે ટી-લસિકાકોષો(T-lymphocytes)નું, વધુ પડતી ઝેરી અસર વગર, પસંદગીપૂર્ણનું નિયમન કરે તેવું પ્રથમ ઔષધ બન્યું. તેને ટૉલિપોક્લેડિયમ ઇન્ફલેટમ (tolypocladium inflatum) નામની ફૂગમાંથી એક પેપ્ટાઇડ રૂપે અલગ પાડવામાં આવ્યું…
વધુ વાંચો >સાઇઝીયેસી (Schizaeaceae)
સાઇઝીયેસી (Schizaeaceae) : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ટેરોપ્સિડા અથવા ફિલિકોપ્સિડા વર્ગમાં આવેલા ગોત્ર ફિલિકેલ્સનું એક કુળ. તે વિભિન્ન સ્વરૂપો ધરાવતા ભૌમિક હંસરાજનું બનેલું છે. કેટલીક જાતિઓ તૃણ જેવી અને બીજી કેટલીક લાંબી પર્ણારોહી હોય છે; દા.ત., Lygodium પ્રકાંડ ભૂપ્રસારી હોય છે અથવા ભૂમિગત રોમ કે શલ્કો વડે આચ્છાદિત ગાંઠામૂળી(rhizome)નું બનેલું હોય છે;…
વધુ વાંચો >સાઇઝોફોરિયા
સાઇઝોફોરિયા : ભુજપાદ (Brachiopoda) સમુદાયનું એક અશ્મી. જે. જે. બિયર્સે પશ્ચિમ ઑસ્ટ્રેલિયાના કિમ્બર્લી વિભાગના ઉપરિ ડેવોનિયન સ્તરોમાંથી સાઇઝોફોરિયાની વસ્તીઓમાંથી ત્રણ નમૂનાઓમાં કદ-વિસ્તરણ અને આકારમાં રહેલી વિભિન્નતાઓનું વિશ્લેષણ કર્યું હતું અને પૂર્ણ નમૂનાઓની પ્રાપ્તિ પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતમાં મધ્ય પર્મિયન ભૂસ્તરીય યુગમાં મળી આવેલ ‘ધ પ્રોડક્ટસ્ લાઇમસ્ટોન સીરિઝ’ને ‘પંજાબિયન’ શ્રેણી…
વધુ વાંચો >સાઇટ્રિક ઍસિડ
સાઇટ્રિક ઍસિડ : જુઓ ચયાપચય.
વધુ વાંચો >સાઇડિંગ સ્પ્રિંગ ઑબ્ઝર્વેટરી (siding spring observatory) અને માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો ઑબ્ઝર્વેટરી (mount stromlo observatory), ઑસ્ટ્રેલિયા
સાઇડિંગ સ્પ્રિંગ ઑબ્ઝર્વેટરી (siding spring observatory) અને માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો ઑબ્ઝર્વેટરી (mount stromlo observatory), ઑસ્ટ્રેલિયા : પ્રકાશિક ઉપકરણો (optical instruments) ધરાવતી ઑસ્ટ્રેલિયાની એક પ્રમુખ ચાક્ષુષીય એટલે કે પ્રકાશિક (optical) વેધશાળા. તેની માતૃસંસ્થા માઉન્ટ સ્ટ્રૉમલો વેધશાળા છે. બંને વેધશાળાઓ સહકારથી કામ કરે છે; એટલે કોઈ એકની વાત કરીએ ત્યારે બીજીની પણ કરવી…
વધુ વાંચો >સાઇનેરેરિયા
સાઇનેરેરિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ઍસ્ટરેસી કુળની એક પ્રજાતિ. પુષ્પવિક્રેતાઓ (florists) માટે સાઇનેરેરિયા તરીકે જાણીતી આ પ્રજાતિની બધી જાતિઓને હવે Senecio પ્રજાતિ હેઠળ મૂકવામાં આવી છે. કેનેરીના ટાપુઓની વતની Senecio cruentas સાથે સેનેસીઓની અન્ય જાતિઓના સંકરણથી ઉદ્ભવતી તે જાતિઓ છે. તે શિયાળામાં થતી એકવર્ષાયુ (annual) શાકીય વનસ્પતિઓ છે. મધ્યમ…
વધુ વાંચો >સાઇપાન
સાઇપાન : ઉત્તર મરિયાના ટાપુઓના યુ. એસ. કૉમનવેલ્થના ભાગરૂપ ટાપુ. 1962થી પશ્ચિમ પૅસિફિક મહાસાગરમાં યુ. એસ. ટ્રસ્ટ ટેરિટરી ઑવ્ ધ પૅસિફિક આઇલૅન્ડ્ઝનું મુખ્ય મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 15° 12´ ઉ. અ. અને 145° 45´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 122 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર ધરાવે છે. પહાડી ભૂપૃષ્ઠ ધરાવતા આ ટાપુની લંબાઈ…
વધુ વાંચો >