૧૪.૦૮
બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલોથી ભક્તામરસ્તોત્ર
બ્લૅક, (સર) જેમ્સ
બ્લૅક, (સર) જેમ્સ (જ. 1924) : ઈ. સ. 1988ના નોબેલ પુરસ્કાર-વિજેતા. દવાઓ વડે કરાતી સારવાર અંગેના સંશોધન અંગે તેમને જર્ટ્રુડ ઇલિયૉન અને જ્યૉર્જ હિચિંગ્સ સાથે તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા માટેનો નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત થયેલો છે. તેઓ સૌપ્રથમ એવા વૈજ્ઞાનિક બન્યા, જેમને વ્યાપારિક ધોરણે વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે કામ કરતા હોવા છતાં પણ…
વધુ વાંચો >બ્લૅક, જૉસેફ
બ્લૅક, જૉસેફ (જ. 16 એપ્રિલ 1728, બોર્ડોફ્રાન્સ; અ. 10 નવેમ્બર 1799, એડિનબરો) : બ્રિટિશ દાક્તર, રસાયણવિદ અને ભૌતિકશાસ્ત્રી. વિશિષ્ટ ઉષ્મા અને ગુપ્ત ઉષ્માના શોધક. રાસાયણિક તર્કશાસ્ત્રના પ્રણેતા. તેઓ દારૂના વેપારીના પુત્ર હતા. તેમણે તેમનું શિક્ષણ બેલફાસ્ટ, ગ્લાસગો તથા એડિનબરોમાં લીધું હતું. છેવટે તેમણે ઔષધવિદ્યા(medicine)નો અભ્યાસ કર્યો. એમ.ડી.ની ડિગ્રી માટેનું તેમનું…
વધુ વાંચો >બ્લૅક પર્વતમાળા
બ્લૅક પર્વતમાળા (1) : ભૂતાનમાં આવેલી અસમ હિમાલયની દક્ષિણ ડુંગરધારોની હારમાળા. તે પશ્ચિમમાં વહેતી સંકોશ નદી અને પૂર્વમાં વહેતી તૉન્ગ્સા ચુ નદીની વચ્ચેના ભાગમાં આવેલી છે, પરંતુ તેમની શાખાનદીઓ આ પર્વતોના ઢોળાવોમાં ખોતરાયેલાં કોતરોમાં થઈને બહાર નીકળે છે. પુનાખા અને તૉન્ગ્સા ઝૉંગ વચ્ચેનો માર્ગ સમુદ્રસપાટીથી 3,370 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલા પીલી…
વધુ વાંચો >બ્લૅક ફૉરેસ્ટ
બ્લૅક ફૉરેસ્ટ : જર્મનીની નૈર્ઋત્યમાં આવેલો પહાડી પ્રદેશ. તે ઘેરા રંગવાળાં ફર અને સ્પ્રુસનાં વૃક્ષોનાં જંગલોથી આચ્છાદિત છે. તેને માટેનું જર્મન નામ શ્વાર્ઝવાલ્ડ છે. તેના ઉત્તર અને દક્ષિણ ભાગો અનુક્રમે રેતીખડકના ઉચ્ચપ્રદેશો અને ગ્રૅનાઇટના પહાડી પ્રદેશોથી રચાયેલા છે. 1490 મીટરની ઊંચાઈ ધરાવતું ફેલ્ડબર્ગ અહીંનું સર્વોચ્ચ શિખર છે. બ્લૅક ફૉરેસ્ટની પશ્ચિમ…
વધુ વાંચો >બ્લૅક બૉક્સ
બ્લૅક બૉક્સ : વિમાનમાં મહત્વની માહિતી સંગ્રહતી નારંગી રંગની ચળકતી પેટી. દરેક વિમાની અકસ્માતના સમાચારમાં બ્લૅક બૉક્સનું નામ અવશ્ય ચમકે છે. હકીકતમાં બ્લૅક બૉક્સ નામ જાદુગર જે કાળા રંગની પેટી રાખે છે તેના પરથી લેવાયું છે. તે પેટીમાં શું હોય છે તેની પ્રેક્ષકોને માહિતી નથી હોતી. તેવી જ રીતે ઇલેક્ટ્રૉનિક્સના…
વધુ વાંચો >બ્લૅક, યુજિન રૉબર્ટ
બ્લૅક, યુજિન રૉબર્ટ (જ. 1898, આટલાન્ટા, કૅલિફૉર્નિયા; અ. 1992) : વિશ્વબૅંકના પ્રમુખ (1949–62). તેમણે જ્યૉર્જિયા યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે કારકિર્દીનાં પ્રારંભ કર્યો વૉલસ્ટ્રીટના એક બૅંકર તરીકે. 1947માં તેઓ વિશ્વબૅંકમાં એક્ઝિક્યૂટિવ ડિરેક્ટર તરીકે જોડાયા. ઉત્તરોત્તર આગળ વધતાં, 1949માં તેઓ એ બૅંકના પ્રમુખ બન્યા. વિશ્વબૅંકની સહાયનો ઝોક બદલવામાં તેઓ મુખ્ય…
વધુ વાંચો >બ્લેક વિલિયમ
બ્લેક વિલિયમ (જ. 28 નવેમ્બર 1757, લંડન; અ. 12 ઑગસ્ટ 1827) : કવિ, ચિત્રકાર, ધાતુ પર કલાકૃતિઓ કોતરનાર, સ્વપ્નદ્રષ્ટા. જીવનકાળ દરમિયાન તેની અવગણના થયેલી. તેને જાણતા કવિઓ અને ચિત્રકારો તેને ગાંડોઘેલો ગણતા. તેના મરણનાં સો વર્ષ બાદ તેનાં કાવ્યો અને ચિત્રોની કદર થઈ. ભાવિને જોઈ-પરખી શકવાની એનામાં કુદરતી ર્દષ્ટિ હતી.…
વધુ વાંચો >બ્લેકવેલ એલિઝાબેથ
બ્લેકવેલ એલિઝાબેથ (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1821, બ્રિસ્ટૉલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 31 મે 1910, હેસ્ટિંગ્સ સસેક્સ, ઇંગ્લૅન્ડ) : આધુનિક શૈલીના અમેરિકાનાં/વિશ્વનાં સૌપ્રથમ મહિલા-તબીબ. તબીબી અભ્યાસશાખામાંથી સ્નાતક થનાર પ્રથમ મહિલા. મહિલાઓને તબીબી અભ્યાસ માટે ઉત્તેજન આપી તેમણે પાયાનું કાર્ય કર્યું. મહિલાઓના અધિકારો માટેની લડતનાં પણ તેઓ અગ્રણી નેતા હતાં. તેમના પિતા સેમ્યુઅલ બ્લેકવેલ…
વધુ વાંચો >બ્લૅકસ્ટોન, વિલિયમ
બ્લૅકસ્ટોન, વિલિયમ (જ. 10 જુલાઈ 1723, લંડન; અ. 14 ફેબ્રુઆરી 1780, વાલિંગફૉર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડના પ્રખર ધારાશાસ્ત્રી. પિતા ચાર્લ્સ રેશમનો વેપાર કરતા હતા. માતાનું નામ મેરી. બાર વર્ષની વયે માતાનું અવસાન થયું. કાકા ટૉમસ બિગ સર્જન હતા, તેમની નિશ્રામાં તેમનો ઉછેર થયો. શરૂઆતનું શિક્ષણ ચાર્ટર હાઉસ(1730–38)માં અને ત્યારબાદ ઉચ્ચ શિક્ષણ…
વધુ વાંચો >બ્લૅક હિલ્સ
બ્લૅક હિલ્સ : યુ.એસ.નાં નૈર્ઋત્ય ડાકોટા અને ઈશાન વ્યોમિંગમાં આવેલો, છૂટી છૂટી ટેકરીઓથી બનેલો, લગભગ ઘસાઈ ગયેલો પર્વતીય પ્રદેશ. આ પર્વતપ્રદેશ બ્લૅક હિલ્સ નૅશનલ ફૉરેસ્ટમાં આવેલો છે. તેની ફરતે ચેયની અને બેલે નદીઓ આવેલી છે. નજીકનાં ગ્રેટ પ્લેઇન્સના સંદર્ભમાં આ ટેકરીઓની ઊંચાઈ આશરે 900 મીટર જેટલી છે. હાર્ને પીક દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલો
બ્રોન્ઝિનો, ઍન્યોલો (જ. 1503, મોન્તિચેલ્લી, ઇટાલી; અ. 1572, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી) : ઇટાલીના રીતિવાદી ચિત્રકાર. તેઓ વ્યક્તિચિત્રો અને પુરાણકથાઓનાં ચિત્રો ચીતરવા માટે જાણીતા હતા. રીતિવાદી ચિત્રકાર જેકોપો દ પૉન્તોર્મોના તેઓ શિષ્ય હતા. રફેલ તથા માઇકલૅન્જેલોની લઢણો તેમણે અપનાવી હતી અને પોતાની તેજસ્વી શૈલી વિકસાવી હતી. તુસ્કનીના ડ્યૂક કોસિયો દિ મેડિચીના દરબારના…
વધુ વાંચો >બ્રૉન્ટ એમિલી
બ્રૉન્ટ એમિલી (જ. 30 જુલાઈ 1818, થૉર્નટન, યૉર્કશાયર; અ. 19 ડિસેમ્બર 1848) : નવલકથાકાર, કવયિત્રી. ઉપનામ ‘એલિસ બેલ’. આઇરિશ પિતા બ્રૉન્ટ પૅટ્રિક, માતા મારિયા બ્રાનવેલ. 1820માં પિતા હાવર્થ(બ્રેડફૉર્ડ પાસે, યૉર્કશાયર)ના પાદરી બન્યા ને ત્યાં જ રહ્યા. 1821માં 15મી સપ્ટેમ્બરે કૅન્સરથી માતાનું અવસાન. ત્યારબાદ માસી એલિઝાબેથ બ્રાનવેલ ઘર સંભાળતી. બાળપણ માતાની…
વધુ વાંચો >બ્રૉન્ટ, શાર્લોટ
બ્રૉન્ટ, શાર્લોટ (જ. 21 એપ્રિલ 1816, થૉર્નટન, યૉર્કશાયર; અ. 31 માર્ચ 1855) : આઇરિશ અંગ્રેજ નવલકથાકાર અને કવયિત્રી. પિતા પૅટ્રિક, પાદરી. માતા મારિયાનું અવસાન થયું ત્યારે શાર્લોટની વય પાંચ વર્ષની હતી. શિક્ષણ કાઉઆન બ્રિજની ‘કવર્જી ડૉટર્સ સ્કૂલ’માં. જેન આયર’ નવલકથામાંની લોવુડની શાળા તે આ જ. પાછળથી શાળાએ જવાનું બંધ થતાં…
વધુ વાંચો >બ્રોમીન
બ્રોમીન : આવર્તક કોષ્ટકના 17 [અગાઉ VII]મા સમૂહનું અધાત્વિક હેલોજન તત્વ. સંજ્ઞા Br. 1826માં ફ્રાન્સના એન્તોઇ જિરોમ બેલાર્ડે સમુદ્રના પાણીના બાષ્પીભવન વડે મીઠું અલગ કર્યા બાદ મળેલા માતૃદ્રવ (mother liquor) (bittern)માંથી બ્રોમીન અલગ પાડી તે એક રાસાયણિક તત્વ છે તેમ જણાવ્યું. તે જ સમયે જર્મનીના લોવિગે પણ આ તત્વ શોધેલું.…
વધુ વાંચો >બ્રૉયર, માર્સેલ લાજકો
બ્રૉયર, માર્સેલ લાજકો (જ. 22 મે 1902, પૅક્સ, હંગેરી; અ. આશરે 1977ના અરસામાં) : આધુનિક અમેરિકન સ્થપતિ અને ડિઝાઈનકાર. સ્ટીલની ટ્યૂબો (પોલાદી નળાકારો)નો સ્થાપત્યમાં વિનિયોગ કરનાર તેઓ પ્રથમ સ્થપતિ હતા. 1912થી 1920 સુધી પૅક્સ નગરની ‘અલ્લામી ફૉરાઇસ્કાલા’માં અને 1920થી 1924 સુધી વાઇમર નગરની ‘બાઉહાઉસ’ સંસ્થામાં શિક્ષણ મેળવ્યું. ડૅસ્સો નગરના સ્થપતિ…
વધુ વાંચો >બ્રૉય, હેનરી
બ્રૉય, હેનરી (જ. 1877, માર્તેન, ફ્રાન્સ; અ. 1961) : વિદ્વાન પુરાતત્વવિજ્ઞાની. તાલીમ તો તેમણે પાદરી તરીકેની લીધી હતી, પરંતુ 1900માં તેમણે ગુફાઓમાં જળવાયેલી સુશોભનાત્મક કલામાં વિશેષ રસ પડ્યો. તેમના સંશોધનલક્ષી પરિશ્રમના પરિણામે જ 1901માં કૉમ્બિર્લિઝ અને ‘ફૉન્ત–દ ગૉમ’ ખાતે આવેલી ચિત્રોથી સુશોભિત ગુફાઓ શોધી શકાઈ હતી. 1929થી 1947 દરમિયાન તેમણે…
વધુ વાંચો >બ્લડ, ટૉમસ
બ્લડ, ટૉમસ (જ. આશરે 1618; અ. 1680) : આયર્લૅન્ડના સાહસિક રાજકારણી. તેઓ કૅપ્ટન બ્લડ તરીકે વિશેષ જાણીતા હતા. ઇંગ્લૅન્ડના આંતરવિગ્રહ દરમિયાન તેઓ ત્યારની પાર્લમેન્ટમાં હતા. રેસ્ટૉરેશન દરમિયાન એટલે કે ચાર્લ્સ બીજો પુન: ગાદીએ આવવાની સાથે તેમની જાગીર જપ્ત કરવામાં આવી હતી. 1663માં ડબ્લિન કૅસલને સર કરવાનું કાવતરું તેમની આગેવાની હેઠળ…
વધુ વાંચો >બ્લડ વેડિંગ
બ્લડ વેડિંગ : સ્પૅનિશ કવિ નાટ્યકાર ફ્રેડરિકો ગાર્સિયા લોર્કા(1898થી 1936)ની 3 યશસ્વી કરુણાંતિકાઓમાંની એક. ‘બ્લડ વેડિંગ’ વારસાગત વૈર અને હત્યાના રક્તબીજના ઉદ્રેકની તેમ મૃત્યુનેય ન ગણકારી લોહીમાંથી ઊઠતા જીવનઝંખનાના અદમ્ય પોકારને વશ વર્તતા વિદ્રોહી પ્રેમની કથા છે. આ પરંપરાગત જીવનશૈલીની ભૂમિકા પર રચાયેલી કુટુંબની મોટાઈ અને પ્રણયતલસાટ વચ્ચેની, પ્રેમ અને…
વધુ વાંચો >બ્લડસ્ટોન
બ્લડસ્ટોન : સિલિકા(SiO2)નું બંધારણ ધરાવતા કૅલ્સિડોની ખનિજનો ઘેરો-લીલો રંગ ધરાવતો પ્રકાર. તે હેલિયોટ્રોપ નામથી પણ ઓળખાય છે. ઘેરો લીલો રંગ ધરાવતા કૅલ્સિડોની ખનિજના દળમાં તેજસ્વી લાલ જાસ્પરના ગઠ્ઠા રહેલા હોય છે. તેમને ઘસીને, ચમક આપીને સુંદર બનાવવામાં આવે ત્યારે ઘેરી લીલી પાર્શ્વભૂમાં વચ્ચે વચ્ચે લોહી જેવાં રાતાં ટપકાંનો દેખાવ રજૂ…
વધુ વાંચો >બ્લન્ટ, ઍન્થની ફ્રેડરિક
બ્લન્ટ, ઍન્થની ફ્રેડરિક (જ. 1907, ડૉરસેટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1983) : જાણીતા કલા-ઇતિહાસકાર અને રશિયાના જાસૂસ. તેઓ 1926માં કેમ્બ્રિજની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં જોડાયા અને 1932માં ત્યાં જ તેઓ ફેલો તરીકે જોડાયા. એ ગાળામાં તેઓ ગાય બર્ગેસના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યા. તેની પ્રેરણા હેઠળ, સામ્યવાદી કાર્યપ્રવૃત્તિમાં જોતરી શકાય તે પ્રકારની આશાસ્પદ પ્રતિભા ધરાવતી વ્યક્તિઓને…
વધુ વાંચો >