૧૩.૨૬
બેભાન-અવસ્થાથી બેરેન્ટ્સ સમુદ્ર
બેરિલ (વૈદૂર્યમણિ) (Beryl)
બેરિલ (વૈદૂર્યમણિ) (Beryl) : બેરિલિયમતત્વધારક ખનિજ. રાસા. બં. : 3BeO·Al2O3·6SiO2. (BeO = 14 %, Be = 5 %). સિલિકેટના પ્રકારો પૈકી સાયક્લોસિલિકેટ. પ્રકારો : પન્નું, ઍક્વામરીન, મૉર્ગેનાઇટ, ગોશેનાઇટ અને હેલિયોડૉર. સ્ફ. વર્ગ : હેક્ઝાગૉનલ, સમમિતિ-બેરિલ પ્રકાર. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો સામાન્ય રીતે ટૂંકાથી લાંબા, પ્રિઝમેટિક — અને (0001) ફલકોવાળા સર્વસામાન્ય;…
વધુ વાંચો >બેરિલિયમ
બેરિલિયમ : આવર્તક કોષ્ટકના 2જા (અગાઉના IIA) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Be. તેના કોઈ સ્થાયી સમસ્થાનિકો નથી. બાંધકામ માટે ઉપયોગી તેવી તે હલકામાં હલકી ધાતુ છે અને તેની ઘનતા ઍલ્યુમિનિયમ કરતાં ત્રીજા ભાગની છે. બેરિલિયમની મુખ્ય ખનિજ બેરિલ (beryl) અને ઍલ્યુમિનિયમની ખનિજ એલ્યુમિનાના ગુણધર્મોમાં સામ્ય હોવાથી લાંબા સમય સુધી બેરિલિયમનાં…
વધુ વાંચો >બૅરિસ્ટર
બૅરિસ્ટર : ઇંગ્લૅન્ડમાં વિશિષ્ટ તાલીમ પામેલા વકીલ માટે પ્રયોજાતી સંજ્ઞા. વકીલાતનો વ્યવસાય કરવા ઇચ્છુક ભારતીઓને પણ આ પ્રકારની તાલીમ અપાતી હતી, જેના કારણે તેઓ બૅરિસ્ટર તરીકે કામ કરી શકતા હતા. એક જમાનામાં દુનિયાના અનેક દેશોમાંથી વિદ્યાર્થીઓ કેમ્બ્રિજ જેવી યુનિવર્સિટીઓમાં અભ્યાસ કરવા માટે ઇંગ્લૅન્ડ જતા. એ રીતે ભારતમાંથી ગાંધીજી, જવાહરલાલ નહેરુ,…
વધુ વાંચો >બૅરિસ્ટર પાર્વતીસમ
બૅરિસ્ટર પાર્વતીસમ (1925) : તેલુગુ કૃતિ. જાણીતા તેલુગુ લેખક મોક્કાપટ્ટી નરસિંહશાસ્ત્રીની આ નવલકથા 1925માં પ્રગટ થયા પછી અત્યંત લોકપ્રિય થઈ. પરિણામે 1971માં એમાં 2 ભાગ ઉમેરાયા, એટલે એ કથાત્રયી બની. એ આંધ્રપ્રદેશના સામાન્ય યુવકની જીવનકથા છે. આંધ્રના મોગાલીતુર નરસપુર ગામનો યુવક વેન્નુટી પાર્વતીસમ પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધના સમયમાં ઇંગ્લૅન્ડમાં એડિનબરોમાં અભ્યાસાર્થે જાય…
વધુ વાંચો >બેરિંગ
બેરિંગ : મશીનના ફરતા ભાગો જેવા કે શાફ્ટ, સ્પિન્ડલ, ધરી (ઍક્સલ) કે ચક્ર(વ્હીલ)ને ટેકો આપતી પ્રયુક્તિ (device). કોઈ પણ યંત્રમાં સામાન્ય રીતે, ફરતા ભાગો રહેવાના જ. આવા ફરતા ભાગો ઘસાઈ ન જાય તેમજ ઘર્ષણમાં શક્તિનો વ્યય ઓછો થાય, તે માટે ટેકો આપનાર બેરિંગનું મશીનોમાં ઘણું મહત્ત્વ છે. ફરતો ભાગ શાફ્ટ…
વધુ વાંચો >બેરિંગ, વિટ્સ
બેરિંગ, વિટ્સ (જ. 1681, ડેન્માર્ક; અ. 1741) : સાહસિક દરિયાખેડુ. એશિયા અને અમેરિકા – એ બંને ખંડ અગાઉ જોડાયેલા હતા કે કેમ એ નક્કી કરવા તેમણે 1728માં કૅમ્ટશેટ્કાથી સાગરનો સાહસ-પ્રવાસ આરંભ્યો. 1733માં સાઇબીરિયાના કાંઠા તથા કુરિલ ટાપુના શોધસાહસ માટે ‘ગ્રેટ નૉર્ધન એક્સપિડિશન’ની આગેવાની તેમને સોંપાઈ હતી. ઑકૉત્સકથી અમેરિકા ખંડ તરફ…
વધુ વાંચો >બેરિંગ સમુદ્ર
બેરિંગ સમુદ્ર : ઉત્તર પેસિફિક મહાસાગરને ઉત્તર છેડે આવેલો સમુદ્ર. તે અલાસ્કા અને સાઇબીરિયા વચ્ચે, એલ્યુશિયન ટાપુઓની ઉત્તર તરફ આવેલો છે. તેની ઉત્તર સીમા બેરિંગની સામુદ્રધુનીથી અને દક્ષિણ સીમા એલ્યુશિયન ટાપુઓથી પૂરી થાય છે. તેની પહોળાઈ આશરે 1,930 કિમી. જેટલી; લંબાઈ 1,530 કિમી. જેટલી તથા વિસ્તાર આશરે 23,00,000 ચોકિમી. જેટલો…
વધુ વાંચો >બેરિંગ સામુદ્રધુની
બેરિંગ સામુદ્રધુની : એશિયા અને ઉત્તર અમેરિકી ખંડોને અલગ પાડતી 90 કિમી. પહોળાઈ ધરાવતો, 52 મીટરની મહત્તમ ઊંડાઈવાળો સાંકડો જળવિભાગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 66° ઉ. અ. અને 170° પ. રે.ની આજુબાજુનો વિસ્તાર. પ્રાદેશિક સમય ગણતરીની અનુકૂળતા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય તિથિ (દિનાંતર) રેખાને વાળીને આ સામુદ્રધુનીમાંથી પસાર કરવામાં આવેલી છે. તેની ઉત્તર…
વધુ વાંચો >બૅરિંગ્ટન, કેન
બૅરિંગ્ટન, કેન (જ. 1930, બર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1981, બાર્બાડૉસ) : ક્રિકેટના નામી ખેલાડી. તેમણે 1955થી ક્રિકેટ રમવાનો પ્રારંભ કર્યો અને 1959માં ટેસ્ટ કક્ષાની મૅચમાં પ્રવેશ કર્યો. કોઈ અણનમ ખેલાડીની જેમ તે 82 ટેસ્ટ મૅચ રમ્યા અને 58.67ની સરેરાશથી કુલ 6,806 રન નોંધાવ્યા. ટેસ્ટ મૅચમાં તેમણે કુલ 20 શતક કર્યા, તેમાં…
વધુ વાંચો >બેભાન-અવસ્થા
બેભાન-અવસ્થા બાહ્ય કે આંતરિક ઉત્તેજનાઓ છતાં દર્દી સચેતન ન થાય અને પ્રતિભાવ ન આપે તેવી સ્થિતિ. તેને અચેતનતા (unconsciousness) કહે છે. એવું મનાય છે કે જાહેર હૉસ્પિટલોના સંકટકાલીન સારવાર કક્ષ(intensive care unit)માં દાખલ થતા દર્દીઓમાંથી લગભગ 3 % દર્દીઓ બેભાનાવસ્થા(unconsciousness)માં હોય છે. મોટાભાગના કિસ્સામાં થતી બેભાનાવસ્થા શરીરમાંની રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓના વિકારોને…
વધુ વાંચો >બેયર, કાર્લ અર્ન્સ્ટ ફૉન
બેયર, કાર્લ અર્ન્સ્ટ ફૉન (જ. 28 ફેબ્રુઆરી 1792, પીપ; અ. 28 નવેમ્બર 1876, દોર્પટ) : પ્રખ્યાત જર્મન પ્રકૃતિવિદ. બેયર દોર્પટ વિશ્વવિદ્યાલયની આયુર્વિજ્ઞાન કૉલેજમાં વિદ્યાર્થી તરીકે જોડાયા અને એમ.ડી.ની ઉપાધિ મેળવી. ઈ. સ. 1814માં તુલનાત્મક શારીરિકી(comparative anatomy)ના અભ્યાસાર્થે ક્યુનિગ્સબર્ગમાં દાખલ થયા અને 1819માં તેઓ ક્યુનિગ્સબર્ગ વિશ્વવિદ્યાલયના પ્રાણીશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક તરીકે નિમાયા. તેમણે…
વધુ વાંચો >બેયર્ડ, જૉન લોગી
બેયર્ડ, જૉન લોગી (જ. 1888; અ. 14 જૂન 1946) : ટેલિવિઝનનો બ્રિટિશ આદ્ય શોધક. ફોટોગ્રાફી તેમજ નવા નવા પ્રયોગો–તુક્કાઓ કરવાનો તેને ખૂબ શોખ. શરીર દૂબળું, અભ્યાસમાં બહુ ઓછો રસ. ટેલિફોન પ્રત્યે કુતૂહલ હતું અને સ્વયં વીજળીના તાર લઈ જાતજાતના પ્રયોગો કરતો. પોતાના એક મિત્ર સાથે વાત કરવા જૉને પોતાને હાથે…
વધુ વાંચો >બેયૉન મંદિર
બેયૉન મંદિર : પ્રાચીન કંબુજદેશ(કંબોડિયા)ના પાટનગર અંગકોરથોમમાં આવેલું પ્રસિદ્ધ બૌદ્ધ મંદિર. કંબુજસમ્રાટ જયવર્મા 7મા(1181–1218)એ રાજધાની અંગકોર-થોમ વસાવી તેને ફરતો કિલ્લો, કિલ્લાને ફરતી ખાઈઓ, કિલ્લામાં પ્રવેશવા માટેનાં પાંચ પ્રવેશદ્વારો, નગરની વીથિઓની આંતરિક રચના વગેરેનું ગણતરીપૂર્વકનું આયોજન કરેલું હોવાથી એ તત્કાલીન જગતનું એક નમૂનેદાર નગર બન્યું હતું. આ નગરની મધ્યમાં એ વખતે…
વધુ વાંચો >બેયોનેટ
બેયોનેટ : પાયદળ સૈનિકની બંદૂકની નળીના મોઢા પર બેસાડવામાં આવતું ખંજર જેવું હથિયાર. સામસામી લડાઈ દરમિયાન તેનો ઉપયોગ થાય છે. બંદૂકની સાથે હોવાથી બેયોનેટ એ એક વધારાનું હથિયાર ગણવામાં આવે છે. 1490માં ફ્રાન્સના બાયોને નગરમાં તેનો આવિષ્કાર થયેલો હોવાથી આ હથિયાર બાયોનેટ નામથી જાણીતું થયું છે. મૂળ તેની લંબાઈ એક…
વધુ વાંચો >બૅરન કોતર
બૅરન કોતર : ઑસ્ટ્રેલિયામાં ક્વીન્સલૅન્ડ રાજ્યના ઉત્તર ભાગમાં વહેતી બૅરન નદીએ કોતરી કાઢેલું ગર્તરૂપી કોતર. તે કુરાન્ડા તથા કૅર્ન્સ વચ્ચે ઍથર્ટન પઠારભૂમિ(tableland)થી દરિયા સુધી વિસ્તરેલું છે. કોતરની બંને બાજુઓ ઉગ્ર ઢોળાવવાળી છે અને આખુંય કોતર ગાઢ વર્ષાજંગલોથી આચ્છાદિત છે. નદીમુખથી 16 કિમી. ઉપરવાસમાં તેમજ કૅર્ન્સથી 18 કિમી.ને અંતરે બૅરન ધોધશ્રેણી…
વધુ વાંચો >બેરર-બૉન્ડ
બેરર-બૉન્ડ : ઉછીનાં લીધેલા નાણાં અથવા ઊભાં કરેલાં દેવાં અંગે સરકાર, સ્થાનિક સત્તામંડળો, જાહેર સાહસો અથવા આર્થિક રીતે સબળ કંપનીઓએ પોતાની મહોર સાથે વિતરિત (issue) કરેલું સ્વીકૃતિપત્ર. ધારકના કબજામાં હોય તે જ તેનો માલિક ગણાય તેવો આ દસ્તાવેજ હોય છે. બૉન્ડ-સર્ટિફિકેટમાં દેવાની ચોક્કસ રકમની ભવિષ્યમાં ચોક્કસ તારીખે અથવા સમયાંતરે ચોક્કસ…
વધુ વાંચો >બૅર, રેમન્ડ
બૅર, રેમન્ડ (જ. 1924, સેંટ ડેનિસ, રિયુનિયન) : ફ્રાન્સના રાજકારણી અને વડાપ્રધાન. તેઓ સૉબૉર્નમાં એક પ્રભાવશાળી અને નવઉદારમતવાદી અર્થશાસ્ત્રી તરીકે પ્રતિષ્ઠા પામ્યા હતા. 1967થી 1972 દરમિયાન તેઓ યુરોપિયન કમિશનમાં ઉપાધ્યક્ષ હતા અને ત્યાં પણ તેઓ એવી જ નામના પામ્યા હતા. રાષ્ટ્રપ્રમુખ ગિસ્કાર્ડના શાસન દરમિયાન તેઓ વિદેશવ્યાપાર વિભાગના પ્રધાન બન્યા. જૅક્સ…
વધુ વાંચો >બેરલૅગ, હૅન્ડ્રિક પેટ્રસ
બેરલૅગ, હૅન્ડ્રિક પેટ્રસ (જ. 1856, ઍમ્સ્ટર્ડૅમ; અ. 1934) : નેધરલૅન્ડ્ઝના જાણીતા સ્થપતિ અને નગરનિયોજક. 1903માં તેમણે ઍમ્સ્ટર્ડેમનું નાણાબજારનું નિયો-રોમનેસ્ક શૈલીમાં નિર્માણ કર્યું; પરંતુ પછીનાં વર્ષોમાં તે ફ્રૅન્ક લૉઇડ રાઇટના પ્રભાવ નીચે આવ્યા અને નેધરલૅન્ડ્ઝમાં રાઇટના સિદ્ધાંતો પ્રચલિત કરવામાં તેઓ મુખ્ય અને પ્રભાવક પરિબળ બની રહ્યા. લંડનનું હૉલૅન્ડ હાઉસ (1914) અને…
વધુ વાંચો >બેરળ, ગેંડોરેલ
બેરળ, ગેંડોરેલ (1904) : કન્નડ નાટ્ય કૃતિ. આધુનિક કન્નડ સાહિત્યના અગ્રગણ્ય નાટકકાર કુવલપ્પુ પુટપ્પા ( ) કૃત આ નાટકમાં તેમણે જડ રૂઢિગ્રસ્તતા અને અમાનુષી આચરણ સામે બુલંદ અવાજે આક્રોશ ઠાલવ્યો છે. નાટક 3 ર્દશ્યમાં વહેંચાયેલું છે. પહેલા ર્દશ્યનું નામ ‘ગુરુ’ રાખ્યું છે. બીજાનું ‘કર્મ’ અને ત્રીજાનું ‘યજ્ઞ’. મહાભારતની કથામાં એકલવ્યની…
વધુ વાંચો >