૧૨.૨૭
ફેલ્સ્પાર વર્ગથી ફૉર્ટ-દ-ફ્રાન્સ
ફેલ્સ્પાર વર્ગ
ફેલ્સ્પાર વર્ગ : ખડકનિર્માણ માટેનાં આવશ્યક ઍલ્યુમિનોસિલિકેટ ખનિજોના મહત્વના સમૂહનો ફેલ્સ્પાર વર્ગમાં સમાવેશ કરેલો છે. રાસાયણિક બંધારણ : ફેલ્સ્પાર ખનિજોનું એક સમૂહ તરીકે સર્વસામાન્ય બંધારણ પોટૅશિયમ, સોડિયમ, કૅલ્શિયમ અને ક્વચિત્ બેરિયમ સહિત ઍલ્યુમિનિયમના સિલિકેટથી બનેલું હોય છે. તેમનું રાસાયણિક બંધારણ OrxAbyAnz એ રીતે મુકાય, જેમાં x + y + z…
વધુ વાંચો >ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખડકો
ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખડકો : અગ્નિકૃત ખડકોનો એક વિશિષ્ટ પ્રકાર. આ પ્રકારના ખડકોના બંધારણમાં રહેલાં ખનિજોમાં સિલિકાથી અતૃપ્ત ફેલ્સ્પેથૉઇડ વર્ગનાં ખનિજો – લ્યુસાઇટ, નેફેલીન, કેન્ક્રિનાઇટ, સોડાલાઇટ, હોયેન, નોસિયન, લેઝ્યુરાઇટ–નો સમાવેશ થાય છે. આ ખડકો સિલિકા અને ઍલ્યુમિનિયમના સંબંધમાં આલ્કલી(Na2O + K2O)ની ઊંચી ટકાવારીની વિશિષ્ટતાવાળા હોય છે. આ ખડકો કુદરતમાં અંત:કૃત, અગ્નિકૃત તેમજ…
વધુ વાંચો >ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખનિજવર્ગ
ફેલ્સ્પેથૉઇડ ખનિજવર્ગ : ફેલ્સ્પાર સમકક્ષ, પરંતુ સિલિકાથી અસંતૃપ્ત ખનિજોનો સમૂહ. ફેલ્ડસ્પેથોઈડ – આલ્કલી – એલ્યુમીનો સિલિકેટ સમૂહના ખનિજો ફેલ્સ્પારના બંધારણને મળતા આવે છે. તેમાં સિલિકા-આલ્કલીનું પ્રમાણ ફેલ્સ્પાર કરતાં ઓછું હોય છે. આ ખનિજોના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણધર્મો ફેલ્સ્પાર અને ઝીઓલાઇડના ગુણધર્મોની વચ્ચેની કક્ષામાં આવેલા હોય છે. નેફેલીન અને લ્યુસાઇટનું પ્રમાણ…
વધુ વાંચો >ફૅશન
ફૅશન : સામાજિક રૂઢિઓ અને જરૂરિયાતોને વખતોવખત આપવામાં આવતો નાવીન્યનો ઓપ, તેની લઢણો અને તેના પ્રવાહો. આ સામાજિક રૂઢિઓ અને જરૂરિયાતોમાં પહેરવેશ, ઘરેણાં, કેશકલા, શૃંગાર, રાચરચીલું, ઘરસજાવટ, ઘરમાં વપરાતાં ઉપકરણો, વાહનો, આહારની વાનગીઓ, ચિત્ર-શિલ્પ-સ્થાપત્ય, સાહિત્ય, સંગીત, નૃત્ય, નાટ્ય, ફિલ્મની કળાઓ, વાતચીતની છટાઓ, શબ્દો અને ઉચ્ચારવાની રીત, આનંદ-પ્રમોદની પદ્ધતિઓ અને સામાજિક…
વધુ વાંચો >ફેસિયા
ફેસિયા : પટ્ટો. દીવાલના ભાગ રૂપે અથવા સ્તંભોની રચનામાં સ્તંભ ઉપર રચાયેલા પાશ્ચાત્ય સ્થાપત્યની પરિભાષામાં પાટડાની રચનામાં થર અલગ પાડતા પટ્ટાને ફેસિયા કહેવાય છે. ભારતીય સ્થાપત્યમાં આ ‘થર’ તરીકે જ ઓળખાય છે. તેમાં જુદા જુદા વિષય પર આધારિત શિલ્પકૃતિઓ કંડારાય છે; જેમ કે, નરથર, ગજથર વગેરે. આ થર દ્વારા દીવાલોની…
વધુ વાંચો >ફૈઝ અહમદ ફૈઝ
ફૈઝ અહમદ ફૈઝ (જ. 1911, સિયાલકોટ; અ. નવેમ્બર 1984, લાહોર) : ભારતીય પ્રગતિશીલ સાહિત્યકારોની પ્રથમ પંક્તિના કવિ, લેખક, પત્રકાર અને પ્રાધ્યાપક. તેમના પિતા ચૌધરી સુલતાન મોહમ્મદખાન સિયાલકોટના ખ્યાતનામ બૅરિસ્ટર અને સાહિત્યપ્રેમી જીવ હતા. ફૈઝ અહમદે પ્રાથમિક-માધ્યમિક શિક્ષણ લાહોરમાં મેળવીને સરકારી કૉલેજમાંથી અંગ્રેજી વિષય સાથે સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. તે પછી અરબીમાં…
વધુ વાંચો >ફૈઝલાબાદ
ફૈઝલાબાદ : પાકિસ્તાનના પંજાબ પ્રાંતના સરગોધા વિભાગમાં આવેલો જિલ્લો (ક્ષેત્રફળ : 9,106 ચોકિમી.) અને તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લાનું વડું મથક તથા શહેર. 1979 સુધી તે લ્યાલપુર નામથી ઓળખાતું હતું. ભૌગોલિક સ્થાન : 31° 30´ ઉ. અ. અને 73° 04´ પૂ. રે. ચિનાબ અને રાવી નદીઓના સંગમસ્થાનથી ઉપરવાસમાં રચાતા રેચના…
વધુ વાંચો >ફૈઝાબાદ (1)
ફૈઝાબાદ (1) : ઉત્તરપ્રદેશના પૂર્વભાગમાં આવેલો જિલ્લો, જિલ્લામથક તથા શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 47´ ઉ. અ. અને 82° 10´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલો છે. તેનો કુલ વિસ્તાર 2075.5 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની ઉત્તરમાં ગોન્ડા અને બસ્તી જિલ્લા, ઈશાનમાં ગોરખપુર, પૂર્વમાં અકબરપુર, અગ્નિ અને દક્ષિણમાં આઝમગઢ અને સુલતાનપુર તથા…
વધુ વાંચો >ફૈઝાબાદ (2)
ફૈઝાબાદ (2) : ઈશાન અફઘાનિસ્તાનમાં કોકચેહ નદી પર 1,200 મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું બદખશાનનું પાટનગર. ભૌ. સ્થાન : 37° 10´ ઉ. અ. અને 70° 32´ પૂ. રે.. શિયાળામાં ત્યાં થતી વધુ પડતી હિમવર્ષાથી ક્યારેક તે આજુબાજુના ભાગોથી અલગ પડી જાય છે, પરંતુ ઉનાળા ખુશનુમા રહે છે. થોડીક જગાઓમાં ખેતી થાય…
વધુ વાંચો >ફૈઝી, અબુલ ફેઝ
ફૈઝી, અબુલ ફેઝ (જ. 1547, આગ્રા; અ. 1595) : પ્રસિદ્ધ ફારસી કવિ. અમીર ખુશરૂ તથા ઉર્ફી શીરાઝીની હરોળના ત્રીજા કવિ. તેઓ મુઘલ શહેનશાહ અકબરના દરબારના નવ રત્નોમાંના એક હતા. શેખ મુબારક નાગોરના બે પુત્રોમાં તેઓ જ્યેષ્ઠ હતા. ફૈઝીએ પોતાના વિદ્વાન પિતા પાસેથી વિવિધ શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન મેળવ્યું હતું. ટૂંક સમયમાં જ…
વધુ વાંચો >ફૈય્યાજખાં
ફૈય્યાજખાં (જ. 1886, સિકંદરા; અ. 5 નવેમ્બર 1950, વડોદરા) : આગ્રા ઘરાનાના મશહૂર અને અગ્રણી રચનાકાર. પિતાનું નામ સફદરહુસેન. તેમના જન્મ પહેલાં જ પિતાનું મૃત્યુ થવાથી ફૈય્યાજખાંનું પાલનપોષણ તેમના નાના ગુલામ અબ્બાસે કર્યું હતું. નાનાજીએ જ તેમને સંગીતશિક્ષણ આપ્યું. નાનપણથી જ ફૈય્યાજખાં પાસે ઘણી બંદિશોનો સંગ્રહ થયો હતો. કિશોરાવસ્થાથી જ…
વધુ વાંચો >ફૉકનર, વિલિયમ
ફૉકનર, વિલિયમ (જ. 25 સપ્ટેમ્બર 1897, ન્યૂ આલ્બની મિસિસિપી; અ. 6 જુલાઈ 1962, ઑક્સફર્ડ પાસે, મિસિસિપી) : અગ્રગણ્ય અમેરિકન નવલકથાકાર. જીવનનો મહતકાળ એમણે ઑક્સફર્ડ, મિસિસિપીમાં વિતાવ્યો. 1929માં એસ્ટેલા ઓલ્ડહામ સાથે એમનું લગ્ન થયું. પ્રસંગોપાત્ત, એમણે હૉલિવુડમાં ચલચિત્રોની પટકથાઓ પણ લખી હતી. અમેરિકન સાહિત્યના અગ્રગણ્ય લેખકોમાં એમની ગણના થાય છે. ઑક્સફર્ડમાં…
વધુ વાંચો >ફૉકલૅન્ડ
ફૉકલૅન્ડ : દક્ષિણ આટલાન્ટિક મહાસાગરમાં આવેલો બ્રિટન-શાસિત ટાપુસમૂહ. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 0´ દ. અ. અને 60° 0´ પ. રે.ની આજુબાજુ આ ટાપુસમૂહ વિસ્તરેલો છે. દક્ષિણ અમેરિકાને દક્ષિણ છેડે આવેલી હૉર્નની ભૂશિરથી ઈશાનમાં 640 કિમી. અને મેગેલનની સામુદ્રધુનીથી પૂર્વમાં આશરે 500 કિમી. અંતરે તે આવેલો છે. આ ટાપુસમૂહમાં બે મુખ્ય…
વધુ વાંચો >ફૉકલૅન્ડની સામુદ્રધુની
ફૉકલૅન્ડની સામુદ્રધુની : દક્ષિણ આટલાન્ટિક મહાસાગરમાં પૂર્વ અને પશ્ચિમ ફૉકલૅન્ડના ટાપુઓ વચ્ચેનો જળમાર્ગ. તેની લંબાઈ 80 કિમી. અને પહોળાઈ વધુમાં વધુ 32 કિમી. છે. તે ઈશાન-નૈર્ઋત્યમાં વિસ્તરેલી છે. નાના નાના ઘણા ટાપુઓ આ સામુદ્રધુનીમાં આવેલા છે. ગિરીશભાઈ પંડ્યા
વધુ વાંચો >ફૉ કુઆંગ મંદિર
ફૉ કુઆંગ મંદિર (શાન્સી, ચીન) : માઉન્ટ વુ તાઇ નજીક શાન્સીમાં આવેલ મંદિર. ચીનનું તે સૌથી પ્રાચીન લાકડાનું મંદિર છે. તે ઈ. સ. 850થી 860 વચ્ચે બંધાયેલું. તાંગ રાજ્યવંશ છઠ્ઠીથી દસમી સદી વચ્ચે સત્તા પર હતો, તે દરમિયા આ ઇમારત બંધાયેલી. કાષ્ઠસ્થાપત્યકલામાં ચીનનો વારસો અગત્યનો રહ્યો છે. બાંધકામની શૈલી તેમજ…
વધુ વાંચો >ફૉગેલ, રૉબર્ટ વિલિયમ
ફૉગેલ, રૉબર્ટ વિલિયમ (જ. 1 જુલાઈ 1926, ન્યૂયૉર્ક) : 1993ના અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. અભ્યાસ ન્યૂયૉર્ક ખાતે. ન્યૂયૉર્ક સિટી યુનિવર્સિટી ઉપરાંત અમેરિકાની અન્ય યુનિવર્સિટીઓમાંથી પણ અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં ઉચ્ચ કક્ષાની પદવીઓ મેળવી છે જેમાં કોલંબિયા, હાર્વર્ડ, કૅમ્બ્રિજ અને જ્હૉન્સ હૉપકિન્સ યુનિવર્સિટીઓનો સમાવેશ થાય છે. શિકાગો યુનિવર્સિટીમાં તેઓ અર્થશાસ્ત્ર વિષયના પ્રોફેસર…
વધુ વાંચો >ફૉગેસાઇટ (Vogesite)
ફૉગેસાઇટ (Vogesite) : અગ્નિકૃત ખડકો પૈકીના લેમ્પ્રોફાયર ખડકસમૂહનો એક પેટાપ્રકાર. તે મુખ્યત્વે હૉર્નબ્લેન્ડ(ક્યારેક ઑગાઇટ)થી બનેલો હોય છે, તેમજ તેમાં ફેલ્સ્પાર તરીકે ઑર્થોક્લેઝની કે સેનિડિનની હાજરી હોય છે. જોકે પ્લેજિયોક્લેઝ ફેલ્સ્પાર પણ ઘણા ફૉગેસાઇટમાં જોવા મળે છે ખરો. આ ઉપરાંત ક્યારેક બાયોટાઇટ અને ઑલિવિન પણ હોઈ શકે છે. ગ્રૅનાઇટિક – ગ્રૅનોડાયોરાઇટિક…
વધુ વાંચો >ફોટોગ્રાફિક સર્વેક્ષણ (Photographic survey)
ફોટોગ્રાફિક સર્વેક્ષણ (Photographic survey) : કોઈ પણ વિસ્તારનો ફોટોગ્રાફ લઈને, સર્વેક્ષણ કરવાની પદ્ધતિ. ખૂબ ઊંચાઈએથી ફોટોગ્રાફ લેવામાં આવે ત્યારે ભૂમિનો ઘણોબધો વિસ્તાર આવરી લઈ શકાય છે. પહેલા તથા બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન લશ્કરી માહિતી મેળવવા માટે ઊંચે ઊડતા વિમાનમાં ખાસ પ્રકારના કૅમેરા ગોઠવીને, આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. અવકાશયુગના પ્રારંભ…
વધુ વાંચો >ફોટૉન
ફોટૉન : વિદ્યુતચુંબકીય વિકિરણ ઊર્જાનો જથ્થો (quantum). તે hυ જેટલી ઊર્જા ધરાવે છે, જ્યાં h પ્લાંકનો અચળાંક અને υ વિકિરણની આવૃત્તિ છે. તે ઊર્જાકણ (energy-particle) છે. તે એવો મૂળભૂત કણ છે, જે પ્રકાશ અને વિદ્યુતચુંબકીય વિકિરણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. જોકે, ગામા કિરણો, ઍક્સ-કિરણો પારજાંબલી કિરણો, ર્દશ્ય-પ્રકાશ અધોરક્ત કિરણ અને રેડિયો-તરંગો…
વધુ વાંચો >ફોટો-ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (photogeology)
ફોટો-ભૂસ્તરશાસ્ત્ર (photogeology) : હવાઈ તસવીરો દ્વારા કરવામાં આવતો ભૂપૃષ્ઠના ખડકોનો અભ્યાસ. ભૂપૃષ્ઠથી અમુક નિયત ઊંચાઈએથી હવાઈ ઉડ્ડયનો મારફતે ભૂપૃષ્ઠની તસવીરો લઈ તેનાં ભૂસ્તરીય અર્થઘટનો દ્વારા ખડકલક્ષણોનાં અનુમાનો કરવામાં આવે છે. તસવીરો સીધી રેખામાં કે થોડીક ત્રાંસી રેખામાં લેવામાં આવતી હોય છે. એક જ સ્થળર્દશ્યની જુદા જુદા કોણથી અથવા અન્યોન્ય અધ્યારોપિત…
વધુ વાંચો >