ખંડ ૬(૨)

ગુજરાતથી ઘોળ

ગ્રેવિલિયા

ગ્રેવિલિયા : દ્વિબીજ દલાના કુળ Proteaceaeનું 10થી 12 મી. ઊંચું ઠીક ઠીક ઝડપથી વધતું વૃક્ષ. અં. silver oak; ગુ. રૂપેરી ઓક. તેનું લૅટિન નામ Grevillea robusta Cunn છે. ઝાડનું ગ્રેવિલિયા નામ વનસ્પતિશાસ્ત્રી C. F. Grevilleના સંભારણા રૂપે છે. તે વૃક્ષની અન્ય જાતો ફક્ત ઠંડા પ્રદેશમાં પાંગરે છે. તે ઠીક ઠીક…

વધુ વાંચો >

ગ્રેવૅક

ગ્રેવૅક : ઘેરા રંગવાળા રેતીખડક માટે વપરાતો પર્યાય. રેતીખડકોને તેમાં રહેલા સંશ્લેષણદ્રવ્યના પ્રમાણ મુજબ ‘ઍરેનાઇટ’ શુદ્ધ અને ‘વૅક’ અશુદ્ધ રેતીખડકો – એમ બે મુખ્ય વર્ગોમાં વહેંચેલા છે. જે રેતીખડકોમાં સંશ્લેષણદ્રવ્યનું પ્રમાણ ખડકના જથ્થાના 10 ટકા કરતાં વધુ હોય તે ‘વૅક’ તરીકે ઓળખાય છે. વિવિધ પ્રકારના ખડકો(બેઝિક અગ્નિકૃત ખડકો, સ્લેટ અને…

વધુ વાંચો >

ગ્રેવ્ઝ, રૉબર્ટ

ગ્રેવ્ઝ, રૉબર્ટ (જ. 24 /26 જુલાઈ 1895, વિમ્બલડન, લંડન; અ. 7 ડિસેમ્બર 1985, મૉનોકો) : અંગ્રેજી કવિ, નવલકથાકાર અને વિવેચક. આયર્લૅન્ડના લેખક એ. પી. ગ્રેવ્ઝના પુત્ર. લંડનની ચાર્ટરહાઉસ શાળામાં અભ્યાસ. પ્રથમ વિશ્ર્વયુદ્ધને કારણે 1914માં અભ્યાસ છોડી રૉયલ વેલ્સ ફૂસિલિયર્સમાં જોડાયા અને લશ્કરની કામગીરીનો અનુભવ મેળવ્યો. 1919માં ફરીથી અભ્યાસ અર્થે ઑક્સફર્ડ…

વધુ વાંચો >

ગ્રેસ

ગ્રેસ (જ. 1939, નાગપુર; અ. 26 માર્ચ, 2012, પુણે) : મરાઠી કાવ્યસૃષ્ટિમાં ‘ગ્રેસ’ તખલ્લુસથી જાણીતા બનેલા અગ્રણી મરાઠી કવિ અને ગીતકાર. એમનું મૂળ નામ માણિક ગોડઘાટે. સમગ્ર શિક્ષણ નાગપુર ખાતે લીધું હતું. મરાઠી વિષય સાથે બી.એ. અને એમ.એ.ની પદવીઓ મેળવ્યા પછી ત્યાંની મૉરિસ કૉલેજમાં મરાઠીના અધ્યાપક નિમાયા. તેમની વિશિષ્ટ પ્રકૃતિ…

વધુ વાંચો >

ગ્રેસ, ડબ્લ્યૂ. જી.

ગ્રેસ, ડબ્લ્યૂ. જી. (જ. 18 જુલાઈ 1848, ડાઉન ઍન્ડ બ્રિસ્ટોલ પાસે, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 23 ઑક્ટોબર 1915, મોટિંગહામ, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : ચાર દાયકા સુધી ક્રિકેટવિશ્વ પર છવાઈ ગયેલા ઇંગ્લૅન્ડના ક્રિકેટના ભીષ્મ પિતામહ. 9 વર્ષની ઉંમરે તેમણે ક્રિકેટ ખેલવાની શરૂઆત કરેલી અને 60 વર્ષની ઉંમર સુધી રમવાનું ચાલુ રાખ્યું. જમણા હાથે બૅટિંગ…

વધુ વાંચો >

ગ્રેહામ, ટૉમસ

ગ્રેહામ, ટૉમસ (જ. 20 ડિસેમ્બર 1805, ગ્લાસગો; અ. 11 સપ્ટેમ્બર 1869, લંડન) : કલિલ (colloid) રસાયણના પિતા ગણાતા બ્રિટિશ રસાયણશાસ્ત્રી. પિતાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ ગ્લાસગો અને એડિનબર્ગમાં વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરી ગ્રેહામે રસાયણવિજ્ઞાની બનવાનું પસંદ કર્યું. પરિણામે પિતાએ આર્થિક સહાય બંધ કરી દીધી. આજીવિકા માટે તેમણે લખવાનું અને ભણાવવાનું શરૂ કર્યું. તેઓ…

વધુ વાંચો >

ગ્રોઝ, જ્યૉર્જ

ગ્રોઝ, જ્યૉર્જ (જ. 26 જુલાઈ 1893, બર્લિન, જર્મની; અ. 6 જુલાઈ 1959, બર્લિન, જર્મની) : જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર. 1909માં ડ્રેસ્ડન એકૅડેમી ઑવ્ આર્ટ ખાતે ચિત્રકલાનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો, જે 1916 લગી ચાલ્યો. 1916થી 1917 લગી બર્લિન ખાતેની સ્કૂલ ઑવ્ એપ્લાઇડ આર્ટ ખાતે અભ્યાસ કર્યો. 1913માં પૅરિસની યાત્રા કરી ત્યાંની સમકાલીન…

વધુ વાંચો >

ગ્રોપિયસ, વૉલ્ટર

ગ્રોપિયસ, વૉલ્ટર (જ. 18 મે 1883, બર્લિન, જર્મની; અ. 5 જુલાઈ 1969, બૉસ્ટન, યુ.એસ.) : આધુનિક સ્થાપત્યકલા માટે વિશ્વવિખ્યાત પ્રયોગશીલ સ્થપતિ ‘બાઉહાઉસ’ વિચારધારાના ઉદગાતા સ્થાપત્ય-શિક્ષક. જર્મનીના પાટનગર બર્લિનના મધ્યમ વર્ગના સ્થપતિ વૉલ્ટર ઍડૉલ્ફના પુત્ર. પિતાએ એમને મ્યૂનિકની ટૅકનિક હોકશુલના સ્થાપત્યની તાલીમ માટે મૂક્યા, પછી વિયેનામાં તાલીમ પામેલ જાણીતા સ્થપતિ પીટર…

વધુ વાંચો >

ગ્રોમીકો, આન્દ્રે આંદ્રેવિચ

ગ્રોમીકો, આન્દ્રે આંદ્રેવિચ (જ. 18 જુલાઈ 1909, સ્ટાર્યે ગ્રોમીકી, બાયલોરશિયા; અ. 2 જુલાઈ 1989, મૉસ્કો, સોવિયેત યુનિયન) : સોવિયેત સંઘના અગ્રણી રાજદ્વારી મુત્સદ્દી, ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપ્રમુખ તથા વિદેશનીતિના નિષ્ણાત. ખેડૂત કુટુંબમાં જન્મ. મિન્સ્ક ખાતેની કૃષિ શિક્ષણસંસ્થા તથા મૉસ્કો ખાતેની અર્થશાસ્ત્ર શિક્ષણસંસ્થામાં શિક્ષણ. 1936માં કૃષિ અર્થશાસ્ત્રમાં પદવી પ્રાપ્ત કર્યા પછી 1939 સુધી…

વધુ વાંચો >

ગ્રોશિયસ, હ્યૂગો

ગ્રોશિયસ, હ્યૂગો (જ. 10 એપ્રિલ 1583, હોલૅન્ડ; અ. 28 ઑગસ્ટ 1645, રૉસ્ટોક, જર્મની) : આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાના પિતા. હોલૅન્ડમાં એક ગરીબ ધાર્મિક પરિવારમાં જન્મ. પિતા ધર્મશાસ્ત્રના વિદ્વાન હોવાથી હ્યૂગોને ધર્મગુરુ પાસે અભ્યાસાર્થે મોકલેલા. નાની વયથી જ અસાધારણ બૌદ્ધિક પ્રતિભા ધરાવતા હ્યૂગો 8 વર્ષની વયે તો લૅટિનમાં કરુણપ્રશસ્તિઓ (elegies) લખતા થઈ ગયેલા.…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાતથી ગુજરાતનાં અભયારણ્યો)

Feb 1, 1994

ગુજરાત ભારતની ભોમમાં ઝાઝેરી ગુજરાત ‘ગરવી ગુજરાત’ નામ સાંભળતાં જ ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી પ્રજા અને તેની સંસ્કૃતિની સમુજ્જ્વલ પરંપરાનું ભાન થાય છે. ગુજરાતનાં મૂળ અને કુળની પરંપરા ઘણી સુદીર્ઘ અને સમૃદ્ધ છે. જેમ વૃક્ષને તેમ પ્રજાને પણ તેનાં મૂળિયાં હોય છે. વૃક્ષ જેમ દૂર દૂર સુધી પહોંચેલાં પોતાનાં મૂળિયાં વાટે…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (ઇતિહાસ)

Feb 2, 1994

ગુજરાત ઇતિહાસ પ્રાગ્–ઇતિહાસ અને આદ્ય–ઇતિહાસ સંસ્કૃતિના ઉગમકાળથી માનવ લેખનકલા જાણતો નહોતો ને પ્રયોજાતો નહોતો. સંસ્કૃતિનાં હજારો વર્ષોનો વૃત્તાંત અ-લિખિત રહ્યો છે. એ કાલની સંસ્કૃતિને જાણવા માટે અન્ય સમકાલીન સાધનોનો આધાર લેવો પડે છે. આથી સંસ્કૃતિના આ પ્રાગ-અક્ષરજ્ઞાન કે નિર્-અક્ષરજ્ઞાન કાલને ‘પ્રાગ-ઐતિહાસિક કાલ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પ્રાગ-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનો સમય પટ…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (અર્થતંત્રથી ગુજરાતમાં રાજકીય પક્ષો અને ચૂંટણીઓ)

Feb 3, 1994

ગુજરાત અર્થતંત્ર વસ્તી જાતિસમુદાય : ગુજરાતના મૂળ વતનીઓ હાલ આદિવાસી તરીકે ઓળખાય છે. ગુજરાતમાં 2011માં તેમની વસ્તી 89.17 લાખ હતી. ગુજરાતની કુલ વસ્તીમાં તેમનું પ્રમાણ 14.75 ટકા હતું. તેઓ અગાઉ કાળીપરજ કે રાનીપરજ (રાની – જંગલમાં વસતી પરજ – પ્રજા) તરીકે ઓળખાતા હતા. બી. સી. ગુહાએ તેમને માટે વનજાતિ કે…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (શિક્ષણથી વિજ્ઞાન અને ટૅક્નૉલૉજી)

Feb 4, 1994

ગુજરાત શિક્ષણ શિક્ષણની પ્રાચીન પદ્ધતિનાં મુખ્ય ધ્યેયોમાં ધાર્મિકતા અને નૈતિક ભાવનાનો વિકાસ, ચારિત્ર્યનિર્માણ, નાગરિક અને સામાજિક ફરજોનું પાલન, સામાજિક કાર્યકુશળતાનો વિકાસ અને સંસ્કૃતિની જાળવણી, તેનો વિકાસ અને પ્રસાર ગણાવી શકાય. મોટેભાગે શિષ્યોએ ગુરુ પાસે રહી અભ્યાસ કરવો પડતો. આશ્રમ, ગુરુકુળ યા મઠ, પરિષદ, સંઘ જેવી સંસ્થાઓમાં શિક્ષણ અપાતું. 8 વર્ષે…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (ધર્મ અને સંસ્કૃતિથી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્ય)

Feb 5, 1994

ગુજરાત ધર્મ અને સંસ્કૃતિ ધર્મ–સંપ્રદાય ગુજરાતમાં આનર્ત, સુરાષ્ટ્ર, લાટ અને તેની દક્ષિણે અપરાન્ત સુધીના પ્રદેશનો સમાવેશ થતો હતો. ભારતની પશ્ચિમેથી આથર્વણો અને પશ્ચિમોત્તર દિશામાંથી શર્યાતો અહીં આવ્યા ત્યારે સંભવત: વૈદિક ધર્મનાં છૂટાંછવાયાં કેન્દ્રો ઉત્તર ગુજરાત, લાટ અને નર્મદાતટ તથા કચ્છ-સુરાષ્ટ્રમાં હતાં. શર્યાતિએ તેના પુત્ર આનર્તને આ પ્રદેશનું રાજ્ય સોંપ્યું ત્યારથી…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (લલિતકલાઓથી સમૂહમાધ્યમો)

Feb 6, 1994

ગુજરાત લલિતકલાઓ સ્થાપત્યકલા ગુજરાતમાં સ્થાપત્યકલાના અવશેષો આદ્ય-ઐતિહાસિક કાલ જેટલા પુરાણા છે. લોથલ, રંગપુર, રોઝડી, આમરા, લાખાબાવળ, પ્રભાસ સોમનાથ, નખત્રાણા, પાબુમઠ, સુરકોટડા, ધોળાવીરા વગેરે ગુજરાતની આદ્ય-ઐતિહાસિક સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો છે. સ્થાપત્યકીય સ્મારકોની દૃષ્ટિએ લોથલ અને ધોળાવીરા નોંધપાત્ર છે. લોથલનું ખોદકામ ડૉ. એસ. આર. રાવના માર્ગદર્શન નીચે થયું હતું. લોથલનું નગર સારી રીતે…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિથી પરિશિષ્ટ)

Feb 7, 1994

ગુજરાત રમતગમત અને યુવાપ્રવૃત્તિ રમતગમત પ્રાચીન કાળથી રમત માનવીના જીવનક્રમના એક અંગ તરીકે પ્રસ્થાપિત થયેલી પ્રવૃત્તિ છે. માનવીના ઉત્પત્તિકાળથી તેની મુખ્ય અને મોટી ગતિઓ તેના પગ, હાથ તથા પીઠ દ્વારા થાય છે. પગથી તે ચાલે છે, દોડે છે, કૂદે છે, તરે છે, ઊંચે ચડે છે અને પેટે સરકે છે; હાથથી…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (પાક્ષિક)

Feb 8, 1994

ગુજરાત (પાક્ષિક) : ગુજરાત સરકારના માહિતી ખાતા દ્વારા પ્રકાશિત થતું સામયિક. 1 મે 1960ના રોજ ગુજરાત અલગ રાજ્ય તરીકે અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારબાદ સરકારની કામગીરી આમજનતા સુધી પહોંચે એ હેતુથી આ સામયિકનો પ્રારંભ થયેલો. આજે એ પાક્ષિક સ્વરૂપે પ્રસિદ્ધ થાય છે. માહિતી કમિશનર આ સામયિકના તંત્રીની જવાબદારી સંભાળે છે. આથી આજ…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત (માસિક)

Feb 8, 1994

ગુજરાત (માસિક) : મહદ્ અંશે સર્જનાત્મક ગુજરાતી સાહિત્યનું માસિક. એમાં અવારનવાર તત્કાલીન સામાજિક-રાજકીય વિગતો આમેજ થતી. વિ. સં. 1978ના ચૈત્ર અર્થાત્ ઈ. સ. 1922ના એપ્રિલ માસથી એ માસિક શરૂ થયું હતું. સાહિત્ય સંસદના મુખપત્ર રૂપે એ પ્રત્યેક માસની આખરે પ્રસિદ્ધ થતું. એના તંત્રી હતા કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુનશી. ગુજરાતી સાહિત્યના મોટા…

વધુ વાંચો >

ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ

Feb 8, 1994

ગુજરાત અર્થશાસ્ત્ર મંડળ : અર્થશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતો તથા આર્થિક સમસ્યાઓ પ્રત્યે ચર્ચા-વિચારણા દ્વારા સભાનતા કેળવતી સંસ્થા. સ્થાપના 1969. ભારતના વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી પ્રો. સી. એન. વકીલ તેના સ્થાપક પ્રમુખ હતા. જાણીતા અર્થશાસ્ત્રી ડૉ. ડી. ટી. લાકડાવાલા પણ તેના પ્રમુખ ચૂંટાયા હતા. મંડળના ઉદ્દેશોમાં આર્થિક બાબતોને સ્પર્શતું સંશોધન કરવું, ચર્ચાસભાઓ, પરિષદો તથા ઓપ…

વધુ વાંચો >